Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| Ескертпе
1. Дыбыстың бейнесі, термині дыбыс көрінісінің жанында сөздің артикуляциясы, фононды əрекеттердің бұлшық ет сияқты болғандығынан, тым шектелгендей көрінуі мүмкін. Бірақ Фердинанд де Соссюр үшін тіл – қазына, сырттан əкелінген зат. Дыбыстың бейнесі – сөзді қолданбай-ақ, тілдің əлеуетін көрсеткен сөздің керемет табиғи көрінісі. Сөйтіп, қозғаушы күштің барлығы немесе басқа жағдайлар, қалай болғанда да, дыбыстың бейнесіне бағынышты болады. – Ред. 2. Ағылшын тіліндегі « goodness!» жəне « zounds!» сөздерін салыстырыңыз ( God’s wounds тіркесінен. – Ауд. 3. Ф. де Соссюрді «тілдің екі қарама-қарсылық қасиетін түсіндіруде бұл қисынсыз немесе парадоксалды» деп кінəлау дұрыс болмас еді. Ол екі айқын терминге қарсы «тіл, сөйлеушілердің оны өзгертуге шамасы келмесе де өзгереді» деген деректі алға тартты. Бірақ онысы сезілмейді, сонда да оны өзгермейді деп айтуға болады. – Ред. 4. 1911 жылдың мамыр айында Соссюр өзара өзгеретін ескі терминология ( идея жəне таңба ) мен жаңа терминологияны ( таңбаланушы жəне таңбалаушы ) пайдаланды. – Ауд. 5. Мейе ( Mem. de la Soc. de Ling ., IX, 365-бет) мен Гаутхионға ( La fin du mot indo‐européen , 158- б.) сəйкес, прото-үнді-еуропа тілінде соңғы - m жалғауы болмаған, олар тек - n жалғауын қолданған. Егер осы теория қабылданса, онда 5-заң мынадай болып, қайта жазылуы мүмкін: грек тіліндегі барлық - n жалғауы сақталып қалған ; оның көрнекілік мəні азаймайды, өйткені бұрынғы қалыпты сақтап қалатын фонетикалық құбылыс өзгеріс əкелетін құбылыстың да сипатына ие. – Ред. 6. Жоғарыда келтірілген мысалдардың бəрі схемалық: лингвистика фонетикалық өзгерістердің барынша ықтимал қатарларын бастапқы қағидамен бірдей осы шақта байланыстыруға тырысқан кезде дұрыс. Мысалы, Мейе грек тіліндегі шұғыл өзгермелі дыбыстардың барлық түрленуін олардың артикуляциясының біртіндеп əлсіреуімен түсіндіреді ( қараңыз : Mem. de la Soc. de Ling ., IX, 163-б.). Фонетикалық өзгерістердің сипаты туралы қорытындылар, қай жерде болмасын, осы жалпы деректерде қолданылады. – Ред. 7. Бұл жалпы теория жақында ғана қабылданды. Бірақ М.Е. Лирхтің (M. E. Larch) оған қарсы шығуы сəтсіз болды ( Das invariable Participium praesentis , Erlangen, 1913); онда оның дидактикалық мəнін сақтап қалатын мысалдарды жоюдың себебі болмаған. – Ред. 8. Ағылшын тіліндегі дыбыстарды [jurmain] салыстырыңыз: «your mine» немесе «you’re mine». – Ауд. 9. Ағылшын тіліндегі bought: boat, naught: note, far: for: four (көп сөйлеушілер үшін) сөздерін салыстырыңыз. – Ауд. 10. Француз тіліне қарағанда, ағылшын тілінде күрделі сөз таптарын жіктеу үшін түр, функция һəм мағына өзара бірігеді. Салыстырыңыз: ten‐foot: ten feet in a ten‐foot pole: the pole is ten feet long . – Ауд . 11. Ағылшын тілінде екі жəне одан да көп сөз тіркестеріне салыстырмалы форманы (мысалы, may the better boxer win: the best boxer in the world ) пайдалану екі сөз бен көпше түр арасындағы ескі айырмашылықтың үлгісі сияқты. – Ауд. 12. Синтагмаларды зерттеуді синтаксиспен шатастырып алмау керегін айтудың өзі артық сияқты. Синтаксис – синтагманы зерттеудің бір бөлімі ғана. – Ред. 13. Ағылшын тіліндегі « headwaiter» сөзін « head» жəне « waiter» сөздерімен салыстырыңыз. – Ауд. 14. Сөзбе-сөз «ұшыңыз». Ағылшынның take the bull by the horns сөз тіркесімен салыстырыңыз. – Ауд. 15. Ағылшынның « bury the hatchet» сөз тіркесін салыстырыңыз. – Ауд. 16. Француз тіліндегі кейбір етістіктердің келер шағындағы екі r дыбысының ауытқуын ( аномалия ) ағылшын тіліндегі oxen сөзіндегідей өзгермелі көпше түрмен салыстыруға болады. – Ауд . 17. Соңғы жағдай сирек кездеседі, əрі ақыл дискурстағы айқындылығын көлегейлейтін байланыстарды қабылдамай тастайтындықтан, дұрыс жіктелмеуі мүмкін. Бірақ оның болуы анық. Ол қарапайым гомология нəтижесінде пайда болатын, күлкілі мағыналарға негізделген каламбурлардың (сөзойнатым) төменгі категорияларымен дəлелденеді. Мысалы, француз тіліндегі «Les musiciens produisent les sons [ ‘sounds, bran’ ] et les grainetiers les vendent» (Музыканттар дыбыс (дыбыстар, дəндер) шығарады, ал ұрық сатушылар оларды сатады) деген сөйлемді қараңыз [Шекспирмен салыстырыңыз: «Not on thy sole , but on thy soul » ( – Ред. )] Бұл кездейсоқ ассоциация идеяларды салыстыратын жағдайдан өзгеше (салыстырыңыз: французша ergot «spur»: ergoter «wrangle»; немісше blau «blue»: durchblauen «thrash soundly»). Мұнда екі жұптың біреуінің жаңа түсіндірмесі бар. Осыған ұқсас фольклорлық этимологиялар семантикалық эволюцияны зерттеуге қызығушылық танытады. Бірақ, синхронды көзқарас бойынша, олар enseigner: enseignement сияқты катеорияда болады. – Ред. 18. Салыстырыңыз: ағылшын тіліндегі education сөзі мен оның ассоциациялық қатарлары: educate , educates , etc.; internship, training т.с.с.; vocation, devotion т.с.с.; жəне lotion, fashion т.с.с… – Ауд. |