Әдебиет теориясы. 1-том
Мифті құрылымдық тұрғыда зерттеу
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| Мифті құрылымдық тұрғыда зерттеу
Клод Леви-Стросс Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі кезеңдегі Франциядағы структурализмнің дамуына, негізінен, Клод Леви-Стросс жауапты. «Мұңға толы тропика» ( Tristes Tropiques , 1956) мен «Құрылымдық антропология» ( Structuralist Anthropology, 1958) сияқты аса ықпалды кітаптарда адамзат қоғамы мен мәдениетінің сипаттамасын жасап, оның жүйелік сипаты мен тіл құрылымына ұқсастығына баса назар аударды. Бұл әйгілі мақаласында ол адамзат мифтерінің ұқсас құрылымдық элементтерін зерттеп, оларды өмірдегі танымдық мәселелерді шешуге жарайды дегенге сендіреді. Адамдар – табиғи жануарлар, сонымен қатар ойлау мен мәдениет құруға да қабілетті. Адам өмірінің бір-біріне мүлдем ұқсамайтын екі түрлі «тегін» адамзат қалай бітістірмек? Бірі жерлік, екіншісі адами. Леви-Стросстың айтуынша, миф – танымдық татуласуға бастайтын құрал. Леви-Стросстың әдісі бойынша, бір-біріне кереғар элементтер түйіні екеуінің де элементтерін қолдайтын үшінші бір термин ретіндегі оның бітімгерлігі арқылы шешіледі. Бұл тұрғыдан, ол Гегель мен Маркстің диалектика әдісіне көп қарыздар әрі оны өз дәлелін диалектикалық модельге икемдеуге күш салғаны үшін сынға алуға да болады. Мәселен, эволюциялық антропология Эдип оқиғасына «адамзат кесірлі зорлық-зомбылық пен қақтығыстарды басып отыру үшін жасап шығарған, сол арқылы халық арасында тіршілік етуге кепілдікті нығайта түсетін әлеуметтік институттарға зиян келуден қауіптену» деп қарайды. Бұл әңгіме жерлік тек пен адами текті жарастырудан гөрі әдептіліктің жаңадан жасалған идеалын қорғауға көбірек мән береді. «Мифология əлемі қайта күйрету үшін тұрғызылғандай, ал жаңа əлем сынықтардан салынғандай көрінеді». Франц Боас 1 Антропология бертіндегі жаңартуға деген талпыныстарға қарамастан, соңғы жиырма жылда ғылымнан дін саласына қарай едəуір бет бұрған секілді. Сонымен қатар кəсіби антропологтердің қызығушылығы қарапайым діннен алыстағандықтан, басқа салалардың мамандары да біз құла дүзге айналдырған жерді өз меншіктеріне қарату мүмкіндігін пайдаланып қалды. Сөйтіп, дінді ғылыми тұрғыдан зерттеудің келешегі екі əдіс арқылы бұзылды. Бұл мына жағдайды – дінді антропологиялық тұрғыда зерттеуде психологиялық зерттеулер мен теорияны аяқтан тұрғыза алмаса да, алғаш психологиялық бағдарды – қолға алған Тейлор, Фрейзер жəне Дюркгейм сияқты ғалымдар екенін атап кетуге болады. Сол себепті, бұл ғалымдардың түсіндірмелері өздері негіз ретінде қолданған, ескірген психологиялық ұстанымдармен бірге маңызын жоя бастады. Əрине, олардың интеллектуалдық процеске назар аударғаны – құптарлық іс. Алайда өте жалаң түсіндіргендіктен, жоғарыда аталған зерттеушілердің ұстанымдары онан əрі қарай дами алмады. Бұл – өте өкінішті жайт. Хокарттың өзі қайтыс болғаннан кейін шыққан кітабының кіріспесінде 2 психологиялық түсіндірмелерді эмоциялық кеңістікке қайта енгізу үшін интеллектуалды кеңістіктен шығарып алады. «Психологиялық мектепке тəн кемшілікке... түсініксіз эмоциялардан... алынған нақты идеялардың қателігін» қосады. Өкінішке қарай, айқын көрініп тұрған айырмашылықтарына қарамастан, оған осы процестерді қосу арқылы біздің логикамыздың көкжиегін кеңейтудің орнына, оларды түсініксіз эмоциялық үрдіске алып келетін интеллектуалды талпыныс жасалды. Діни антропологияның барлық тарауларының ішінде мифология саласын зерттеуге көп көңіл бөлінбеді. Теориялық көзқарас бойынша жағдай елу жыл бұрынғыдай, яғни бейберекет қалпында қалып отыр. Мифтер əлі де қиял-ғажайып, қандай да бір эстетикалық əрекеттердің нəтижесі немесе салттық жоралардың негізі сияқты бір-біріне қарама-қайшы əдістермен түсіндіріліп келеді. Мифтік бейнелер дегеніміз – кейіптелген абстракциялар, құдайға теңестірілген батырлар немесе «құлаған» құдайлар. Қандай гипотеза болмасын, таңдау мифологияны жеңіл қойылымға я болмаса жұтаң философиялық болжамға дейін төмендетіп жібереді. Мифтің шын мəнінде не екенін түсіну үшін қарабайырлық пен қызылсөзділік арасында таңдау жасауымыз керек пе? Кейбіреулер адамзат қоғамы өздерінің мифологиясы арқылы барлық адамзатқа ортақ махаббат, жеккөрініш яки кек сияқты негізгі сезімдерін көрсетуге я болмаса өздері түсіне алмаған астрономиялық, метеорологиялық һəм соған ұқсас құбылыстарға түсінік беруге тырысады деп есептейді. Бірақ қоғам бұлардың барлығын тəжірибеге негізделген (эмпирикалық) түсініктер арқылы ұғындыруға болатынын білсе де, неліктен сондай күрделі, қиын жолды таңдап алған? Бір жағынан, психоаналитиктер мен көптеген антропологтер мəселені табиғи не космологиялық ( жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|