Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| Фильмдегі римдіктер
Манкевичтің «Юлий Цезарінде» ( Julius Caesar ) барлық кейіпкерлердің кекілі бар. Кейбірінің кекілі бұйра, енді бірінікі сабалақ, тағы бірінің кекілі жалбыраған, бірінің кекілі майлы. Соған қарамастан, барлығының шашы жақсы қиылған əрі онда тақырбастарға орын жоқ. Алайда Рим тарихынан оларды кездестіруге болады. Жұқа шашты адамдар қатарға қосылмады. Фильмнің басты кейіпкері болған шаштараз маңдайды ғана жауып, жалбырап тұратын кекіл үлгісіндегі шаш қоюды үрдіске айналдырды. Осы ерекшеліктің əсерінен римдіктердің тар маңдайы əр заманда паңдық пен ізгіліктің белгісіндей һəм жауынгер халықтың келбетін танытатындай көрінетін. Сонда көзге бірден түсетін бұл кекіл нені білдіреді? Жауабы қарапайым, ол – жай ғана римдікке тəн белгі. Біз қойылымның басты қозғаушы күші – ап-айқын таңба-белгіні көреміз . Маңдайдағы шаш дəлелдің орнына жүрді. Кекілге қарап, оның ежелгі римдік екеніне ешкімнің күмəні болмады. Солай екеніне нық сенімде болды. Маңдайларында желкілдеп тұрған айдарларының арқасында тарихи шынайылықтан айырылмай-ақ, актерлер сөйлейді, ойнайды, өздерін қинайды, «ғаламдық маңызы бар мəселелер» жөнінде пікір алмасады. Тіпті олардың осы үлгіде қалыптасқан бейнесі мұхит асып, ғасырдан ғасырға жетті. Сол белгісінен-ақ оларды жазбай танитын түсінік қалыптасты. Голливуд сахнасындағы янкилердің бет- əлпетіне дейін санамызға сіңісті болды. Еш нəрсеге қарамастан, еш күмəнсіз, ең нақты таңбаның, яғни маңдайдағы шаштың арқасында римдіктің римдік екеніне бəрі сенімді болды. Америкалықтың келбеті əлі күнге дейін экзотикалық болып көрінетіндіктен, француз үшін римдікке тəн кішкентай кекіл қойған гангстер-шерифтердің дене бітімі күлкілі көрінеді. Ол тамаша концерт залындағы əзіл-қалжыңның нысанасына айналған кейіпкерлерге көбірек ұқсайды. Француз үшін осы жағдай таңба арқылы айтылатын ойдың айқын көрініс табуына мүмкіндік беріп отыр. Көздеген жерге дөп тиіп, келекеге нысана болуға сұранып тұр. Десек те, фильмдегі жалғыз Марлон Брандоның маңдайына қойылған дəл осы кекілдің бізге əсер ететіні соншалық – күлуге шамамызды келтірмейді. Ендеше, актердің Еуропадағы жетістігінің кілті римдік кекіл қою əдетінің ол сомдайтын кейіпкерлердің ортақ бітімімен тамаша үйлесуінде жатыр десек қателеспейміз. Керісінше, жүзі англо-саксон заңгеріне келетін, триллерлер мен комедияларда мыңдаған эпизодтық рөлдер арқылы жұртшылыққа жүзі таныс болып қалған шаштараздар барын сала, үлкен шеберлікпен кекіл қойғанмен, Юлий Цезардің бейнесі ешкімді сендіре алмайды. Шаш қою түсінігіне қатысты категорияның ішінде субтаңбалар да бар. Түн ішінде тосыннан оянған Портия мен Калпурния шаштарын тарайды. Жастау келген біріншісінің шашы дұрыс таралмаған, қобырап тұрғаны бірден байқалады. Оның дайындығының нашарлығы айқын көзге ұрып тұр. Орта жастағы екіншісінің аяқастынан жаны жаралана қалады. Ассимметрияның, яғни бейберекетсіздіктің дəстүрлі таңбасын таныту үшін бұрымын мойнын орай, оң иығына бос тастайды. Бірақ бұл таңбалар тым артық əрі тиімсіз боп шыққан. Бұл олардың толық мойындауға батылы жетпейтін «табиғатын» көрсетеді, «адал əрі əділетті» емес дегенді білдіреді. Осы «Юлий Цезарде» бұдан да басқа тағы бір таңба бар: адамдардың жүзін əрдайым тер басып тұрады. Жұмысшылар, сарбаздар, қаскөйлер – барлығының қатулы əрі абыржулы (вазелин жағылған) бет-əлпеттерінің жіпсігені көзге ұрады. Оларды жиі-жиі жақыннан түсіріп, ірі планда алғандықтан, тердің белгілі мақсатты көздейтін атрибут екені де түсінікті. Ендеше, римдік кекіл немесе түнгі бұрым тəрізді осы арадағы тер де таңба. Ненің таңбасы? Моральдық сезімнің. Əркімнің ішкі əлемінде талас-тартыс жүріп жатыр. Олар сондықтан да терледі. Біз мұнда адам айтқысыз сұмдық трагедияға куə болуымыз керек. Ал тердің мақсаты – осыны жеткізу. Цезардің қазасына, кейіннен Марк Антонидың уəжіне қапаланған халық қара терге малшынады. Осы бір ғана таңбада ұқыптылық жəне кейіпкер эмоциясы барша бояуымен көзге ұрады. Брут, Кассий, Каска тəрізді ізгі ерлер де əрдайым терлеп жүреді. Ол да тегін емес, қылмысқа жол берілгелі тұрған сəттегі күрделі ахуал көрсетіледі. Терлеу – ойлану деген сөз. Мұндағы ой қатал, сұрапыл əрекетке кіріскен адамдардың ісіне тəн постулатқа негізделген. Ал тер болса соның салмақты симптомы. Фильмнің өн бойында тек бір адам ғана терлемейді. Тек бір адам ғана қырынып, таза қалпында, тер баспай, сабырлы кейіпте жүреді. Ол – Цезарь. Əрине, қылмыс жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|