Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| «Кедейдің көзі»
шығармасындағы шағын нарративті талдайық. 8 Оның «Париж мұңы» ( «Le Spleen de Paris» ) жинағындағы көптеген прозалық өлеңдері (ақ өлең сияқты бөлек түр. – Ред.) сияқты бұл да поэмадан гөрі мөлтек əңгімеге немесе анекдотқа келіңкірейді. 9 Менің замандастарым үшін Роберт Смиттің «The Cure» тобына арнап жазған (мұны Бодлерден алынған деуге келетін шығар) «Неткен керім ең?» ( How Beautiful You Are ) (1987) атты хит əнінің тууына түрткі болған мəтін ретінде де танымал. Бодлердің прозалық өлеңінің баяндаушысы өзі мен сүйіктісінің бірге өткізген күні қандай керемет болғанын əңгімелейді. Соңында олар салтанатты жаңа кафенің алдындағы террасада отырады. Сонан соң ол тротуардан кафеге тесіле қарап тұрған, балаларын ерткен кедей əкені көреді. Оның көздеріне қарап не «айтқысы келгенін» түсінеді. Адам аяушылық қалпынан арылмаған күйі сүйіктісіне бұрылады. Бірақ бикеш жігіттің міскін отбасына деген аяушылығы мен жанашырлығын құптаудың орнына, олардан тезірек құтылуды сұрайды. Баяндаушы əңгіменің соңында айтқандай, бұл тіпті сүйген адамдардың да бір-бірін түсінуі қаншалықты қиын екеніне дəлел болса керек. Əңгіменің алғашқы сөйлемдері нарративті жағдайды сипаттайды: «Ой! Неліктен мен сені бүгін жек көріп қалдым, білгің келеді, əрине. Ол оңай бола қоймас. Мен саған түсіндіргеніммен, сенің мұны ұға қоюың екіталай. Өйткені мен сені əйел жұмбағының керемет үлгісіне балаймын. Бұл қасиетіңді кей кездері байқап та жүрмін». Біз Дженет «баламасыз баяндаушы» ( «homodiegetic narrator» ) немесе Филан «кейіпкер баяндаушы» ( «character narrator» ) деп атаған баяндаушыны байқаймыз. Яғни баяндаушы əңгіменің кейіпкері бола тұрып, оқиғаны бірінші жақтан баяндайды. Сонымен бірге баяндаушы тікелей сұхбаттасатын кейіпкер ( narratee ) де бар. Нарратив əрекеті, көрініп тұрғандай, сұхбаттастың ( narratee ) неліктен баяндаушының оны осы бүгін жек көріп тұрғанын білгісі келуімен өрбиді. Осылайша мұнда басынан бастап, баяндаушы мен сұхбаттас арасында ашық қайшылық ( antagonism ) пен сенімсіздік бой көтереді. «Бір кездері кездесуі мүмкін» деп аударылатын «qui se puisse rencontrer» сенімсіздіктің бұл тұйықталған пікірі тағы бір аудиторияның, идеал нарратив аудиториясының бар екенін пайымдайды. Ол үшін осы «сен» есімдігі «əйел жұмбағының керемет үлгісіне» қызмет етуге міндеттелген. Оны баяндаушыдан артық ешкім ұға да қоймас, сірə? Мен осы нарративті жағдайға оралмақпын. Сюжет желісін үш кезеңге бөлуге болады: (1) ғашықтар арасындағы қарым-қатынастың қиялдағы күйі; (2) оқиғаға үшінші жақтың, кедей отбасының кірігуі; (3) ғашықтардың (жұптың) қиялының күйреуі. (1) Əңгіменің басында баяндаушы мен оның сүйіктісі керемет күнді бірге өткізеді (түсінікті болу үшін мен нарратив əрекетін орындайтын «баяндаушы» мен əңгімедегі бас кейіпкер ретіндегі «еркек» арасын бөліп қарастырамын). Баяндаушы кездесуді сипаттағанда, ол баяндау сəтінде «шын жүректен» мыналарға дайын болады: «жандары да бірлесу үшін» ғашықтар «барлық ойларын бір-бірімен бөлісуге» уəде береді. Біз енді «бұл идеал жүзбе-жүз дидарласу бола ма?» деп сұрауымыз мүмкін. Өйткені екі субъект бір-бірінің алдындағы шексіз жауапкершілікті бөліседі, барлық ойларымен бөлісуге деген шынайы уəделерін береді. Бір-біріне жауап беруге деген теңдессіз қалауларын білдіреді. Бұл барлық адам қиялдайтын кемел махаббат па? Яки, баяндаушы меңзегендей, «ешқашан жүзеге аспайтын» арман ғана ма? Əлде бұл, Левинас «бірігу» деп айтқандай, «Басқаны» Бірдей етуге тырысатын жалған махаббат па? Сəулелері көзді арбайтын, айналары жарқ-жұрқ ететін һəм «Хебе мен Ганимедтерге ( жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|