Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| syllepsis
– өзара байланысы жоқ синтаксистік немесе семантикалық байланыстағы бірыңғай емес мəтін элементтерін біріктіру. – Ред. ) де тым шебер қолданады. Ол мағынасы екі түрлі сөйлемді бір арнаға тоғыстырып, оның біреуін ғана көрнекті ете алады. Оның «Саудыр-саудыр саулаған қу жапырақтар.../ есі кетіп, есеңгіреп» жатқан жапырақтары – Перғауынның күйреген əскерін де, сайтанның алдындағы құты қашқан сарбаздарын да жарыстыра сипаттаған меңзеу. Мұндағы əдеби айшықтауды анықтап алған дұрыс. Оны 1830 жылы француз ғалымы Пьер Фонтанье қалыптастырған. «Тілді айшықтау ( Figures of discourse ) дегеніміз – көбірек есте қалатын бейнелер, құрылымдар əрі сөз орамдары мен неғұрлым жағымды əсер қалдыратын қарапайым жəне жалпы сөйлеммен берілетін ой орамдары, идеялар мен сезімдер». Бұрын Француз академиясы грамматика ( оқшауланған ойлардың реті ) мен риторика ( сөйлеу кезінде пайдаланатын пікірге қатысты ойлар, сөйлемдер ) арасында қарама-қайшылық болатын дəстүрлі түсінікті ұстанатын. Грамматикалық тұрғыдан «сөздердің орналасуы сөйлемге қуат үстеп, оған қоса, үйлесімді көркемдік дарытады», ал риторикалық тұрғыдан «ойлардың реттілігі сөйлемді орайлы əрі өрнекті етіп құрайды». 3 Осының бəрі Валломброза жапырақтарының эпикалық теңеуінен көрініс тапқан. Негізінде оның грамматикасы (берілген көріністердің реттілігі, бұлақтың бетінде жүзген жапырақтар, соңдарынан Перғауын қуған еврейлер, Орионның (Иса) құтқарушы күші, арбаның сынған дөңгелектері, тозақ отында жанып жатқан сайтандар) да, осы көріністердің реттелген қатарындағы кіріспе сөйлемдердің риторикасы (...саудыр-саудыр саулаған қу жапырақтар... түсіп… босып жатыр… бірге… естен танып... есеңгіреп…) да бар. Грамматика да, риторика да сезіммен немесе Фонтаньенің «құштарлығымен» (біздің жағдайымызда: ырғақ күші) жанданады, осы оқиғалардың бəрі қарапайым сөйлемнен жалпыланған сөйлемге қарай ойысуы керек. Бұл – негізгі мəн. Үйрету, лəззат алу, назар аударту, көркемдеу, өрнектеу, күрделендіру, логикалық амалдармен ойнау, мəтіндерді астарлау, мүмкін емес нəрсені айту, қинау, еліктіру, қиындату мен осы сияқты пішіндер өлең мəтінінің көркемдігін арттырады. Академияның (Француз академиясы) пікірінше, мұның нəтижесі сəтті шыққан сияқты. Ал сөзге айналатын нақты айшықтауға келсек, Фонтанье өзінің « Тілді айшықтауда» қамтуға болатын нəрсенің бəрін пайдаланады. Оның мысалдарының бірқатары: абрапция (ажырату), адъюнкция (толықтыру), тұспалдау (аллегория), аллитерация ( бірдей дауыссыз дыбыстардың қайталануы ), анаколутон ( сөйлем құрылымының күтпеген жерден өзгеруі немесе бұрыс грамматикалық қатынаста тұруы ), катахрезис (лексикалық мағыналарына сəйкес келмейтін сөз тіркесін бұрыс немесе əдеттен тыс қолдану), байланыстыру, байланыс ( conjunction – айтылатын бірнеше ойды жалғаулықтар арқылы күрделі ойға біріктіру), жасанды сөз, ирония ( counterfision – ағыл. т., contrefision – фр. т.), түзету, дубитация, энтимемизм, эпитропизм, импрекейшн ( imprecation – қарғыс), лицензия ( ерік беру ) , литота ( кішірейту ) , металепсис ( метонимияның бір түрі, сөзді ауыспалы мағынада қолдану ) , метафора ( ауыстыру ) , таңдау, парадокс ( қарама-қайшылық ) жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|