АЛЫП-ЕР ТҰҢҒА (б.з.д. VII ғ.) Ежелгі дәуірде өмір сүрген түрік көсемі. Фирдоусидің «Шахнама» кітабында (XI ғ.) Алып-Ер Тұңға – Тұранның патшасы Афрасияп болып суреттеледі.
Ол қайтыс болғанда, артында қалған елі жоқтау шығарған. Бұл жоқтау ежелгі түркі әдебиеті мен фольклорының алғашқы нұсқаларының бірі болып саналады. М.Қашқаридің «Диуани лұғат ат-түрік» атты кітабына енген. Жоқтауда түркі елінің оның қазасына қайғырып, бөрідей ұлып, жағасын жыртып жылағаны айтылады.
Бөрідей жұрт ұлысып,
Айқаймен жаға жыртысып,
Өкірген үнін өшіртіп,
Жылаған көзден жас өрер.
ҚОРҚЫТ АТА (VIII-IX ғ.) Туған, өмір сүрген жері: Сыр бойындағы Жанкент қаласы (Қазіргі Қызылорда облысы) мен Сарыарқа алабы.
Қызметі: қобыз атасы, күйші, композитор, жыршы, ақын, музыкант, қазақтың алғашқы ақыны (Ш.Уәлиханов).
Оғыз мемлекетінде билік құрған оғыз тайпасынан шыққан. Оғыздардың ақылшысы, данышпан сәуегейі болған. Өмірі жайлы нақты деректер жоқ. Ол туралы көптеген аңыздар жеткен.
Қорқыт атаға арналып 1980 жылы Қызылорда облысының Қармақшы стансасынан 18 км жерде, Қорқыт разъезінің түбінде архитектуралық ескерткіш орнатылды. Авторлары – сәулетші Б. А. Ыбыраев, физика ғалымы С.И.Исатаев.
«Қорқыт ата кітабы» Бұл шығарма – ХV ғасырда жазылған Қорқыт туралы бірден-бір жазба дерек. «Қорқыт ата кітабын» тұңғыш зерттеуші – неміс ғалымы Н. Ф. Диц.
«Қорқыт ата кітабының» екі нұсқасы сақталған: 1) Дрезден нұсқасы (12 жырдан тұрады);
2) Ватикан нұсқасы (6 жырдан тұрады);
«Қорқыт ата кітабы» былай басталады: «Баят руында Қорқыт ата дейтін білікті, сәуегей адам болыпты. Тәңір зердесіне салған соң, оның барлық болжамдары қатесіз болған... Оғыз тайпаларында Қорқыт ата ең қиын деген мәселелерді шешкен. Қандай қиын іс болмасын, Қорқыттың кеңесін алмай, ел ешбір жұмысқа қол ұрмаған. Ел оның барлық өсиетін (билігін) бұлжытпай орындаған».
«Қорқыт ата кітабындағы» жырлар:
«Қазан бектің ауылын жау шапқаны туралы жыр»
«Дерсе хан ұлы Бұқаш туралы жыр»
«Оғыз қаған жыры» т.б.
1999 жыл – «Қорқыт Ата кітабының» 1300 жылдығы дүниежүзілік көлемде атап өтілді.
