Әдебиет туралы жалпы түсінік әдебиет – араб сөзі, ол «үлгілі сөз»
Салт айтысының екі түрі бар: қыз бен жігіт айтысы және ақындар айтысы
жүктеу/скачать 462,66 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жар-жар айтысы
| Салт айтысының екі түрі бар: қыз бен жігіт айтысы және ақындар айтысы.
а) Қыз бен жігіт айтысы – көбіне той-думанда, мерекелік жиында айтылады. Той-думанның бір бөлімі болып кіруі оның салт өлең екендігін айқындайды. Басты ерекшелігі – айтысқа түскен қыз бен жігіт арасында әзіл-қалжың, сондай-ақ әлеуметтік жағдайлар көбірек баяндалады. Мысалы, «Омарқұл–Тәбия», «Біржан–Сара», «Жамбыл–Салиха», «Кенен–Ләтипа», «Сүйінбай–Күнбала» т.б. ә) Ақындар айтысы – айтыс жанрының кейінгі даму кезеңінің жемісі. Айтыстың негізгі арқауы – ру мәселесі. Дәстүр бойынша әр ақын өз руының басшыларын мақтап немесе ел-жұртқа жасаған зорлық-зомбылықтарын әшкерелеп, бір-бірімен айтысады. Ақындар айтысының өзіндік ерекшеліктері: өлеңді табан астынан шығарады; тақырыбы белгісіз; тосын сұрауларға тап болады; екі ақында бір-бірін сүріндіру үшін өмір құбылыстарын жұмбақ етіп те айтады; ақынның ел-елдің шежіресін, тарихын, этнографиялық ерекшеліктерін білуі керек; ақындар домбыра не сырнайдың сүймелдеуімен әндетіп айтады; айтысқа үлкен де, кіші де, еркек те, әйел де қатынаса береді. Ауыз әдебиетінің басқа жанрларына қарағанда, айтыстың ерекшелігі – оған көптеген әйел ақындар қатынасқан. Қазақ ақындар айтысында талантымен танылып, бүкіл елге аты жайылған әйгілі ақындар: Сара мен Ырысжан, Ақбала мен Күнбала, Тоғжан мен Тәбия. ақындар айтыстың бас кезінде асқақ әуенге басады, өздерінің мойны озық сөз жүйрігі екенін таныта, қарсылас ақынын тұқырта, кеміте, үркіте сөйлейді. Әсет пен Ырысжан айтысында Ырысжан: Дау айтып күні бұрын көрсетпелік, Майданда озса жүйрікке есептелік. Орта жүз түгел білген Ырысжанмын Үш кессе қауқарым бар кесірткелік, – деп, Әсетті ықтыра сөз тастайды, ал Әсет оған: Айыр көмей, жез таңдай, қаусырма жақ, Алты арысқа білінген екен менмін, – деп, асқақ жауап қатады. 6) Жар-жар айтысы – үйлену тойында айтылатын қыздың зар-мұңы секілді, соны жұбату секілді тұрмыс-салттық айтыс түрі. 7) Осы күнгі айтыста сөзге, ойға жүйрік ақындар жаңа заманға лайықталған жыр жолдарымен, ерекше сөз саптаулармен, тосын теңеулермен, жарасымды әзіл-қалжыңдармен айтысуда. Осы күнгі айтыскер-ақындар: М.Тазабеков, Б.Имашев, М.Қосынбаев т.б. жүктеу/скачать 462,66 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|