Әдістемесі тұрдалиева Г. Ж. Тұрдалиева бастауыш

етпесең, көптен де құр қаларсың  , -  деген нақыл сөздері 
бала жүрегіне ізгілік үялатып, жігерлендіре түседі.
Сонымен қатар 1-сыныпта оқушылар халық ауыз әде- 
биетінің үлгілері тарауын өткен кезде Бөлтірік ш еш ен, 
Досбол, Қожанасыр, Алдар Көсесияқты кейіпкерлермен 
ж ақы н танысып,  олардың  тапқырлықпен  айтқан  аңыз 
әңгімелерін оқып біледі.
1-сыныпта  шешендік  өнерді  танытуда  мынадай  ше- 
шендік сөздерді  қолдану арқылы оқушы жүрегіне жол 
табамыз.  Мысалы,  мен  "Ш аңырақ  шуағы"  тарауында 
өтілген  "Ана"  туралы материалдарды игеру барысында 
ананың қамқорш ы, қорғаныш, ардақты екенін айта ке- 
ліп,Ғ.М үсіреповтың "Ана” повесінен: "Адамдане қасиет 
болса, бәрі ананың сүтімен, күннің көзінен алынған қа- 
сиет",  -   деген  үзінді  ж азды ры п,  ж уан  жөне  ж іңіш ке 
дауысты дыбыстарды таптыра отырып, Төле бидің мына 
"Бауырыңның  ж ы луы   кетпесін"  ш еш ендік  сөзін  қол- 
дандым.
Ә цгіменіц м а зм ц н ы  мынадай:
"Ж аугерш ілік ойраны тынышталған соң бір күндері 
ел-жүрт малын, бала-шағасын іздестіре бастапты. Жүрт- 
та  қалған  бір  кемпір үш  айлық  нөрестені  тауып  алып, 
бауырына басып көш ізімен жүре береді. Бәрі бір ауылға 
келіп   бас  қосқан  кезде  ж ал аң аш   нөрестеге  ек і  өйел 
таласып, үрыс-жанжал шығарады. Кемпірболса бөбекті 
ешқайсысына бермей, екеуін  биге ертіп келіпті.
Төле би  ш ырқырап  ж атқан  сөбиді  өуелді  аққүбаш а 
келінш екке  үсынады.  Ол  баланы  бетінен  сүйіп,  арқа- 
сынан  қанш а  қаққанмен  бала жылауын  тоқтатпайды. 
Енді  би  баланы  қараторы  келінш екке  береді.  Бүл  ке- 
лінш ек  баланы  қүйры ғы нан  ш өпілдетіп  сүйіп,  бауы- 
рына баса бергенде бала лезде жылауын қойыпты. Сонда 
Төлеби:
-  Емшегіңнің сүті кетпесін,
Бауырыңның жылуы кетпесін", -  деп баланы анасы- 
мен  қайта  қосыпты.  Немесе  "Не төтті?”  мөтінін  түсін- 
дірген кезде "Ж иренше шешен 2-ші баланың жауабына 
не себептен риза болды? Сендер қай жауапты қалайсың-
114

дар? " деп сүрау беру арқылы баланың ойын толың, жауа- 
бын наңты алу арқылы.
1.  Туған ананың күтімі жылы,
Туған үйдің түтіні жылы.
2.  Е ң а щ ы д а -т іл ,
Ең төтті де -  тіл.
Ең жүмсаң та -  тіл.
Ең қатты да -  тіл.
3.  Балалы үй базар.
4.  Балалы үйдің үрлығы жатпас  -  деген  сияқты  ма* 
қал-мөтелдерді қолдана келе Ф.Оңғарсынованың "Ең жа- 
қын адам" өлеңімен қорытындылау керек.
Оңушыларға ана туралы толық  мағлүмат  беруге бо- 
лады. Осы сабақтан кейін "Ана" туралы мазмүндама жаз- 
дырылды.
Сондай-аң "Ата көрген оқ жонар..." тарауындағы "Аң- 
сақалдың аң батасы" өлеңін өткізуде Төле бидің Қазыбек 
биге берген батасын қолдандым:
Атасызға ата бол!
Батасызға бата бол!
Арып-ашқан  ғаріптің
Ж ел жағына жота бол!
Панасызға пана бол,
Кек сақтамас бала бол!
Дос сүйініп,  қас сыйлар,
Асу бермес, дана бол.
Осындағы ата, бата, дана сөздерінің мағынасын түсін- 
діре келіп, оқушылардан, өздері білетін баталарын сүрау 
арқылы тақырыпты ашып алуға болады.
Сондай-аң төмендегі сабаң жоспарының үлгісі, төрбие 
сагаты,  тапсырмалар мен тест сүрақтары, көрнекіліктер 
осының айқын көрінісі.
Сабақтың тақырыбы:  "Ел бірлігін  сақтаған  бабала- 
рым".
Сабақтың мақсаты:
а) 
оқушыларға қазаңтың шешен де тапқыр, ақылгөй 
аталарымыз туралы мағлүмат беру;
ө) оқушыларға  билердің ел  аузында айтылған  өсиет 
әңгімелері туралы айтып беру;
115

б) 
оқуш ы ларға  отанш ы лды қ  тәрбие  бере  отырып, 
олардың ой-өрісін дамыту.
Сабақтың әдісі: Баяндау, түсіндіру.
Сабақтың түрі: Ж аңа сабақ.
Көрнекілігі: Билердің суреттері мен өсиеттері жазыл- 
ған плакаттар, бүктеме қағаздары.
Сабақтың барысы:
I. Үйымдастыру бөлімі.
II.  Кіріспе 
Баяндама оқу
"Үш кемеңгер дүлдүлім, сақтаған ел бірлігін".
III.  Негізгі бөлім.
1-оқушы:
Ойдың қозғап жасынын 
Ңайта туған ғасырым.
Төле би мен Қазыбек,
Әйтеке би — асылым.
2-оқушы: 
' 
’  ’ ^ 
* 
Айбын болған еліме,
Айдын болған көліме.
Айналайын үш биім,
Пана болған жеріме.
Елдік туын үстаған,
Ел намысын үштаған.
Қалың қазақ пір түтар 
Қасиетті үш бабам.
4-оқушы:
Ж аңбыр жаумаса жер жетім,
Басшысы болмаса ел жетім.
Үқпаса айтқан сөз жетім.
Атың ж ақсы  болса,
Ер ж ігіттің пырағы.
Балаң жақсы болса,
Ж ан мен төннің шырағы.
116

5-оқушы:
Атадан жаңсы үл туса игі,
Е лінің туы бол ады.
Атадан жаман үл туса,
Көшінің соңы чболады.
6-оқушы: 
\
Сөз атасы -  бірлік,
Анасы -   шындық.
7-оқушы:
Тату болса, ағайын жақын,
Ақылшы болса, апайың жақын.
Бауырмал болса, інің жақын,
Инабатты болса, келінің жақын.
8-оқушы:
Алтын үя -  Отан қымбат,
Қүт-береке -  атаң қымбат.
Кіндік кескен жерің қымбат,
Туып өскен елің қымбат.
9-оқушы:
Арадан ш ыққан, жау қиын,
Таусылмайтын дау қиын.
Ш анышқылаған сөз қиын 
Тыныштықпен өмір сүрмесе,
Бәрінен де сол қиы н.
10-оқушы:
Ниеті жаманның иманы кетер,
Әйелі жаманның мейманы кетер.
Ерден бақ таярда, қатыны қүтырады,
Елден бақ таярда, иті қүтырады.
IV. Қорытынды бөлім.
Сабақтың тақырыбы: "Үш би".
Сабақтың мақсаты:
А. Балаларға, үш би -  Төле би, Қазыбек би,  Әйтеке би
өмірімен таныстыру.
117

Ә.  Балаларды  халңымыздың  бір  туар  перзенттерін 
қадірлей білуге тәрбиелеу.
Б.  Б алаларды ң  м әтінді  мәнерлеп  оқу  ж әне  мөтін 
бойынша  түсінгендерін баяндап беру дағдысын ңалып- 
тастыру.
Сабақтың түрі: Ж аңа сабаң
Сабақтың әдісі: Сүрақ-жауап, өңгімелесу.
К өрнекілігі:  Үш  бидің  портреті,  м ақал  ж азы лған 
плакат, қосымша тапсырма.
Өткен сабақты сүрау.
Ж аңа сабақты түсіндіру.
-  
Балалар,  бүгін  біздер үш  би  таңырыбымен  таны- 
самыз. Қазаң халңы ертеде үш жүзге бөлінген, үлы жүз, 
орта ж үз,  кіш і ж үз. Үлы жүзді -  Төле би, Орта жүзді -  
Қазыбек,  кіш і  жүзді  Әйтеке  би  басқарған.  Осы  үш  би
елдің  ауы ртпалы ғы н  көтеріп,  елге  қүрметпен  қарап 
отырған үш дана.  Олар аңылды,  қайырымды, сөзге ше- 
бер  үш  бабамыз.  Төле  би Алматы,  Ж амбыл,  Оңтүстік 
ж ақтары н,  ал  Әйтеке  би  Орал,  Ақтөбе,  Атырау  батыс 
өңірлерінің халқын басқарган.
-  Балалар біз қай жүзге жатамыз?
-  Кіш і жүз.
-  Дүрыс-ақ, балалар!
Оқулыңпен  жүмыс.
-  Енді балалар, оқулықтың 171-бетін ашып, "Үш би" 
өлеңін жүргізіп отырамыз. Өлеңді өзім оңып шығамын, 
сосын  оқушыларға  оқыттырамын.  Мазмүны  бойынша 
жүмыс. Төле би ақылды, өділ адам болған. Қаз дауысты 
Қазыбек тапқыр, батыл, шешен атанған. Әйтеке би ше- 
шендігіне қоса ел басқарған. Қазақтың үш биі -  халың 
қамын ойлаған адамдар.
МАҚАЛ
Шешен сөз бастар,
Батыр қол бастар. /М ақалды түсіндіру/.
Ж аттығумен жүмыс
118

\  
117-жаттығу
Біздің сыныпта...  оқушы бар? Сыныпта...  парта тұр. 
Әр партада... баладан отырады.
-  Балалар, бұл жаттығу сын есімдерге берілген.
-  Кәне, кім теқтаға орындайды?

жүктеу/скачать 14,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: