Әдістемесі тұрдалиева Г. Ж. Тұрдалиева бастауыш

т
 
? 
р ®
I
Сабақтың барысы:
I.Үйымдастыру бөлімі.
II. Үй тапсырмасын өткен сабақтармен байланыстыра 
сүрақ-жауап арқылы тексеру.
1.  Абай Қүнанбаев кім?
2.  Абайдың  жыл  мезгілдеріне  арнап  ж азған  қандай 
өлеңдері бар?
3. Абай атындағы қандай мөдени орындарды білесің- 
дер?
III. Жаңа сабақ
1) Мүғалімнің кіріспе сөзі.
-  
Оқушылар,  біз  бүгін Абай  атамыздың  аудармасы 
"Шегіртке мен қүмырсқа" деген мысал өлеңін оқимыз. 
Қ азақ  халқын  жер  бетіне танытқан  да,  үлы  халықтың 
еңбегін қазаққа таныстырған да Абай атамыз болған. Ол 
орыс  ақы ндары ны ң  өлеңдерін  қ а за қ ш а ға   аударды . 
Көбіне ол Крыловтың мысалдарын қазақш аға аударды. 
Олар: "Қарға мен түлкі”, "Бақа мен өгіз", "Есек пен бүл- 
бүл",  "Шегіртке мен қүмырсқа”.
Мысал  — қызықты  қы сқа  шыгарма.  Ол  өлеңмен  де, 
қара  сөзбен де  жазылады.  Тек  адамдар ғана емес,  хай- 
уанат-жөндіктер де, түрлі зат нөрселер де мысал қаһар- 
маны болып өрекет етеді, бірақ бүған  қарап оны ертегі 
деуге болмайды.
Мысал  жазуш ы  жануарды,  қүстар  мен  өсімдіктерді 
суреттегенде адамга тән  қасиеттерді дарытады,  сол  ар- 
қылы адамдар бойындағы кемш ілікті, мінді күлкіге ай- 
налдырып,  ж ақсы лы қты ,  адам герш ілікті дөріптейді. 
Мысалдың өрбір кейіпкерлері белгілі бір қасиеттің иесі, 
бейнесі ретінде алынады. Мысалы, түлкі -  қу, екі жүзді 
алдамш ының,  қасқы р  -   қара  ж үрек  қаты гездің,  аш- 
қарақ жауыздың, есек -  топас, дүлейдің, қой -  момын- 
ның,  ж уасты ң  бейнесінде  көрінеді.  Әр  мысалдың  ба- 
сында не аяғында түйін болады. Мысал дегеніміз -  өнеге 
айту  сипатындағы  шағын  шығарма.  Мысал  ж азудың 
шебері  И .А .Крыловтың  ш ығармасында  Абайдың  зор 
ынта қойып қазақ тіл іне аудару ы тегін емес. Мысал дарда
109

сыналған ж аилар, мәселен надандың, ж алңаулы қ, мақ- 
танш ақтық, т.б. қазақ топырағында да аз емес еді.
2) Мөтінмен таныстыру.
"Ш егіртке мен қүмырсқа".
Абай  бүл  аудармасында  қүм ы рсқа  мен  ш егірткені 
салыстыра отырып, адамның өмірін бостан-босңа өткіз- 
бей,  өзіне пайдалы еңбектенуге шақырады.
3) Сөздік дөптермен жүмыс.
-  
Балалар,  осы мысалда кездесетін  мағынасы таныс 
емес сөздерді теріп ж азайы қ.
Көгал -  көк шөп.
Гөлайттап -  қыдыру, сайраңдау.
4) Мысалды рөлдерге бөліп оқыту.
5) Алған білімдерін тексеру.
Оқушыларға карточкалар таратып, ж аңа сабақ бойын- 
ш а  түсінгендерін  байқау.  1.  Абайдың  қандай  аударма- 
ларын білесіңдер?
2.  "Ш егіртке  мен  қүмырсқа"  мысалының  идеялық 
мазмүны қандай?
3. Ш егіртке мен қүмырсқаға сипаттама бер.
6) Оқушылар, енді осы мысал өлеңді бөлімдерге бөліп, 
әр бөліміне ат ңояйық:  1. Сауыңшыл шегіртке.
2.  Өкініш.
3. Ш егірткенің қүмырсқаға жалынуы.
4. Қүмырсқаның жауабы.
7) Тіл дамыту жүмысы.
Кезеңмен  салынған суреттер бойынша оқушыларды 
сөйлету. 
' 
' 
1 
', и*'
8)  Енді,  оқуш ы лар  "Абайтану"  дәптерім ізді  алып, 
Абайдың  еңбек,  достық туралы  айтқан  наңыл сөздерін 
ж азы п алайық.
"Еңбек  қылмай  тапқан  мол-дөулет  болмас,  қардың 
суы секілді тез суалар ".
"Еңбек етсең ерінбей,
Тояды қарның тіленбей".
9). Сабақты қорытындылау.
Өлеңді мөнерлеп оқуға қойылатын талаптар мысалды 
оқуға да  қойылады.  Бірақ  мысалды  оңудың  стилі  бас-
110

ңаша.  Ол  ауызекі  сөйлеу тілінің  айтылу сазымен  оқы- 
лын, ырғақ әуені сюжетіне бағынады, мысал гіллегория 
тілімен  жазылады.  Әдетте  мысалда  қы сқа  өсиет-өнеге 
айтылады.  Мүндай қорытынды, меңзеу, нүсқау мысал- 
дың  идеясын  немесе  қосалқы  мөнін  ашады.  Кей  кезде 
балдыргандарға астарлы мөнді өсиет-өнеге түсінікті бола 
бермейді. Кейіпкерлері хайуанаттар болғандықтан үғы- 
нады.  Егер  мысалдың сюжеті түсінікті  болса,  қосалқы 
мәнін ашып айту міндетті емес.
Балаларға көркем образдарды нақтылап беру керек. 
Өйткені,  сөбилердің  айналадағы өмір  тірш ілігі  жайлы 
түсініктері әлі қалыптаспаған, сондықтан олардың үгы- 
мына көрнекілік, түжырымдылық қажет. Мүғалім шы- 
ғарманы оқыр алдында балалардың оны қабылдау шама- 
ш арқы н  ескереді,  ш ығарма  мазмүнын  біртіндеп  же- 
телей отырып түсіндіруді көздейді,  неге баса көңіл  ау- 
дару керектігін анықтап алады. Көркем образдарды нақ- 
тылауға, түжырымдауға заттардың өзі немесе бейнелері 
пайдал аныл ады.
"Арсызаю ".
Аю көріп: (арғымақтың өсем, жүмыр түяғын),
— Қарашы оның, — деді.
Күліп — түяғының  сияғын!
Саусақтарын сала-сала, тіпті,
Сөнді тырнағымды 
Түяғына теңеуге,
Қалай төзіп қиямын?
Бүл  мысалды дауыстап  оқу  сарыны  сөйлем  мазмү- 
нына  қарай  қүбылады.  Автордың  баяндауы  орташа 
дауыссарыныменоқылады. Ал ”аю" сөзі төменгі сарын- 
мен шығу керек. Өзінен басқаны жаратпайтын менмен, 
қара  күш  иесі,  топас  аюдың  күлкіңізді  келтіретін:... 
"Қарашы оның,  түяғының сияғын!  Сөнді тырнағымды 
теңеуге  қалай  қиямын?!”сияқты  сөздерін  сайқымазақ 
дауыс сазымен, айрықша сықақ сарынымен оқу керек".
Бірінш і  шумақтан  соңғы  қойылған  психологиялық 
кідіріс, дауыс толасы тыңдаушыларды  бүған енді  қан- 
дай жауап болу керек  деп елеңдетіп, ойландырады. Соң-
111

ғы шумаңтың аяғында келген психологиялық кідіріс ой 
толасымен қатар түсіп, мысалдың мазмүнын, іш кі ойын 
меңзетіп,  аңғартады.
Сцрацтар мен тапсырмалар:

жүктеу/скачать 14,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: