Әдістемесі тұрдалиева Г. Ж. Тұрдалиева бастауыш

Ш еш ендік  сөздерді  оқытуда  жасөспірімдер  сүйіп 
оқитын басылым "Үлан" газетінің пайдасымол. Есімдері 
осы күнге  дейін аталмай келген би-шешендердің өсиет 
сөздерін  осы  басылымнан  табуға  болады.  Сондай-ақ, 
бастауыш сынып оқушыларын шешендік өнермен жете 
таныстыру  үшін  көркемсөз  оқу,  сөз  сайысы,  мың  бір 
мақал, айтыс, сөз додасын  үйымдастырып немесе "Жас 
тілш ілер",  "Дарын  сияқты "  ш ағын  үйірмелер  аш ып, 
оқушылардың ақындық өнерлерін шыңдап, сөздік қор- 
л арын мо лайтуға бол ады.
Өзіміз  атап  айтқандай  3-сыныпта  шешендік  сөздер 
саз пәнімен пәнаралық байланыстаберілген. Балаларды 
ән-күй сабақтарында поэзиялық шығармалармен /ж ы р, 
терме, айтыс/ таныстыру барысында оқушылар шығар- 
машылықтың бір-бірінен ажырамас біртүтас дүние екені 
жөнінде түсінік алады.
3-сы ны пта  кейбір  тақы ры птар  айтыс  өнеріне  ар- 
налған. Мүндағы негізгі мақсат оқушыларға қазақ хал- 
қының  ш ығармаш ылығы  жөнінде  кеңінен  білім  беру 
ғана емес,  үсынылған  шығарманың төрбиелік мөнімен 
танымдық жағына көңіл бөліп,  халықтың поэтикалық 
шығармасы, толғау, айтыс, күй-тартыс өнерітөрізді төр- 
биелік мәні зор дүниелер туралы түсінік беру. Бүл туын- 
дылар баланың бойына адамгершіліктің ізгі қасиеттерін 
дамытып,  рухын  көтереді.  Осы  саз  пәнінен  3  тоқсан 
бойына айтыс өнерімен етене  жақын танысқан оқушы- 
лар оқу жылының соңғы тоқсанында ана тілі пөні бойын- 
ша шешендік өнерімен жақын танысады.
Ж алпы халық арасындағы  шешендікке,  ақындыққа 
байл анысты айты лған:
Шебердің қолы ортақ,
Шешеннің сөзі ортақ.
Өнер алды -  қызыл тіл.
Сөз тапқанға қолқа жоқ,  деген сияқты өсиет сөздері 
текке айтылмаса керек.
Қиналғанда тапқырлықпен жауап айтқан шешендер 
мен  билердің  түйінді  сөздері  осының  айқын  көрінісі. 
Шешендік сөздерді "Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні" 
деп айтуы да осыдан болса керек.
120

Ба тыс Қ азаң стан  университетінің ф илология 
ғы лы м ы ны ң докторы А.Қыдырш аев  ұсынған  кесте. 
Ш ешендік  сабағы ндағы   мәтінмен  ж үргізілер
ж ұмыс  әдістері мен ам алдары
Мэпнді тапдау
Өзіндік мэтін 
құрастыру
1 Мэтінді 
редакциялау
Мэтінді логнкалық
композициялық тұрғыда
жазбаша таддау
бейнетаспага жазылган
сейленген сөзге өзіндік
талдаумен
жазбаша
таядау жасау.
Баяндамаларга
ауызша
талдау жасау
Өзіндік тұсаукесер рэсімі 
Тірек сөздер 
бойынша мэтін 
кұрастыру 
1 
Таңдалган жэне 
тапсырылған такырыпка 
сэйкесті
сөз.
Бастапқы тұсы 
тапсырылган тақырып 
бойынша сөз.
Суырыпсалма сөз. 
1 
Баяндама_______________ _I
1  Өзіндік мэтіндерді 
редакциялау 
Стилистика бойынша 
жатгыгулар 
Гуманитарлық жэне 
техникалык 
бағыттагы мэтінді 
редакциялау
Шешендіктану негіздеріне оқытудьщ 
____ _________ Негізгілері________
мен амалдары
Көмекші
Коммуникативтік 
мүмкіндіктерді 
дамыту әдістері 
мен амалдары
Сөйлеу
мәдениетін
калыптастыру 
эдістері мен 
амалдары
Сөйлеу
техникасы,
жұмыс
әдістері 
мен 
амалдары
Шаршы топ
Алдында
сөйлеу
дағдыларын
калыптастыру
әдістері мен
амалдары
1. Өзіндік
тұсаукесер
рәсімі
1.  Мәтінге 
логикалық- 
композициялық 
талдау жасау
1.  Сөздікпен 
жұмыс  жасауга 
уйрету
(лексикология,
орфоэпия,
стилистика
бойынша
1.  Тыныс ал; 
жэне сөйлеу 
(тілдік 
тренинг)
1. Анке 
талау
2.  Окылган  мәтінді 
магнитофонға жазу 
арқылы  энгімелесу 
(ақпаратты 
трансформациялау)
1.  Тірек сөздер 
аркылы мэтін 
кұрастыру
2. Мэтінді 
редакциялау
2. Жаттыгу
2. Баяндама
сұрау
3. Тірек сөздер 
арқылы мэтін
кұрастыру
3. Өлен мен 
прозалык 
мэтіндерді 
мәнсрлеп оқу
З.Бейнетаспага
жаза
отырып,
таңдалган
такырып
бойынша сөз
4. Еркін пікір талас
4.  Тапсырылган 
тақырып 
бойынша свз, 
баяндама
4.  БеЙнетаспага 
жаіылгаи  сөзге
өзіндік
жазбаша талдау
121

импровизация
5. Коммуника- 
тивтік ойын
5.  Баскы  тұсы 
тапсырылған 
тақырып 
бойынша 
суырып салма
сөз
5.  Басқы  тұсы
тапсырылган
такырыпр
бойынша
эзірленген сөз
6.Тапсырыл- 
ған тақырып 
бойынша 
суырып салма 
с
ө
з
______________________________
7. Сөйленген 
сөзге ауызша 
талдау жаса
1.  Мақал.
2.  Өлең.
3.  Шешендік  сөз.
№ 5. Бүл шығарма кімдікі деп ойлайсың?
1.  Абай.
2.  Қазыбек.
3.  Төлеби.
№ 6 мәтіндегі "Атағажететуады” сөйлеміндегі "жете" 
сөзін  қай   тіркесп ен   өзгертіп ,  қ ар ам а-қ ар сы   мәнді 
сөйлем шығарады?
№  7.  Ж ете  туады  тіркесін ің   синонимдік  қатары н 
тауып ж а з.
№ 8. Осы мөтіндегі кері кетеді тіркесінің ж уық мөндес 
тіркесін  тап.
1.  _____________ _____________________________
2
___________________________________ _____________
№ 9. Төмендегі нақыл сөздің қайсысы мақал?
1.  А қы лж астан,
Асыл тастан.
2.  Арзанның сорпасы татымас.
№ 10.  Ақты ақ деп бағалар,
О, игі ж ақсы ағалар.
122

Өзегі талса, ел біткен,
Өзен бойын жагалар, — қай бидің сөзі.
1.  Әйтеке.
2.  Төлеби.
3.  Қазыбек.
Балалар,  179-жаттыгуда  "Жеті жүлдыз”  деген өлең 
берілген.
Ж еті жүлдыз санап шық,
Аты — Ж етіқарақшы.
Кетсең түнде адасып,
Беретін сол жол ашып.

жүктеу/скачать 14,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: