Editor-in-Chief Shakir Ibrayev Редакция алқасы Редакционная коллегия
Садуақасов А.Қ. Түркі әлемінің мәдени бірегейлігін сақтаудағы латын
жүктеу/скачать 4,45 Mb. Pdf көрінісі
|
N.Kelimbetov
| Садуақасов А.Қ. Түркі әлемінің мәдени бірегейлігін сақтаудағы латын...
1991 жылы Түркия Президенті Тұрғұт Озал тәуелсіз түркітілдес мемлекет басшыларының І-құрылтайын өткізіп, түркі халықтарын саяси-экономикалық, мәдени-гуманитарлық салаларда ынтымақтасуға шақырды. Осы құрылтайдан кейін Түркия мен тәуелсіз түркі мемлекеттері бірігіп, халықаралық конферен- циялар ұйымдастыра бастады. Егемендігін енді алған түркітілдес мемлекеттерге Түркия мәдени-гуманитарлық, білім-ғылым салаларында қолдау көрсете баста- ды. Түркі зерттеулері институтының бастамасымен 1991 жылдың 18-20 қарашасында Стамбулдағы Мармара университетінің жанындағы өткен кон- ференцияда тәуелсіздік алған түркітілдес мемлекеттерге латын графикасы негізіндегі ортақ әліпбиге көшу мәселесі көтерілді. 1992 жылы құрылған Түркия республикалық білім, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі ұйымы түркі халықтары тілдерінің жазуы мен әліпбиіне қатысты ғылыми зерттеулер жүргізуді қолға алды. Дәл осы жылы Түркия мен посткеңестік түркітілдес мемлекет- тер басшылары ортақ түркі әліпбиін әзірлеу және қабылдау мәселесін Анкара, Мюнхень, Анталья қалаларында өткен кездесулерде талқылады. 1993 жылдың 8-10 наурызында Түркия, Әзербайжан, Өзбекстан, Қазақстан, Түркіменстан және Қырғызстан мемлекеттерінің мәдениет министрлері кездесуінде ортақ әліпби мәселесі қаралды. Кездесу қорытындысы бойынша латын графикасы негізіндегі әліпбидің ортақ келісілген нұсқасын қабылдау және ресми түрде мақұлдау туралы қарар қабылданды. Алайда, ортақ әліпби қабылдау туралы бастама түркі мемлекеттеріндегі сол кездегі экономикалық қиындықтармен, реформаға дайындықтың жоқтығы салдарынан іске аспай қалды. Дегенмен, әліпби мәселесін қарастыруды Түркия үкіметі тоқтатпады. 1993 жылғы 8-10 наурыз аралығында Түркияның Анкара қаласында ең ірі 6 түркітілдес мемлекет (Түркия, Өзбекстан, Қазақстан, Әзербайжан, Қырғызстан және Түркіменстан) өкілдерінің қатысуымен халықаралық конференция өтіп, онда әліпби мәселесіне қатысты мынадай қарар қабылданды: «1. Түркі мемлекеттері өздерінің тегі, тілі, тарихы және мәдениеті жағынан ортақтығына байланысты білім, мәдениет, өнер, әдебиет, экономика, техноло- гия, денсаулық сақтау салаларындағы қарым-қатынастарды дамытуды қажет деп табады. Бірақ түркі дүниесі бүгінде көп жазулы, көп әліппелі дәуірді басынан кешіріп отыр. Бұл жағдай түркі халықтары, демек тәуелсіз түркі мемлекеттері арасында өз шешімін таба алмай, арман болып келе жатқан бір мәселені тағы ортаға салып отыр. Конференция мемлекеттер арасындағы әр салада-ақ қажетті туыстық қарым- қатынастың саналы да берік, әрі ұзақ болуын қамтамасыз ету үшін әр түрлі әліппені қолданудың ыңғайсыздығын көрсете отырып, түркі жазба тілдеріне бір принцип негізінде түзілген ортақ әліппенің болуы түркі тілдерінің өзара жақындасуы үшін қажет екеніне ерекше көңіл аударады. 2. Конференция түркі халықтарының қарым-қатынас саласындағы осы 93 |