Ежелгі дәуір әдебиеті бес кезеңнен тұрады
Шалкиіз жырау Тіленшіұлы (1465-1560)
жүктеу/скачать 0,49 Mb.
|
Åæåëã³ ä?ó³ð ?äåáèåò³ áåñ êåçå?íåí ò?ðàäû
| Шалкиіз жырау Тіленшіұлы (1465-1560)
Туған жері: Жайықтың шығыс беті. Толғаулары: "Би Темірге бірінші толғау" "Би Темірді хажы сапарынан тоқтатуға айтқаны" "Ағынды сулар, аймақ көл" "Қоғалы көлдер, қом сулар" "Шағырмақ бұлт жай тастар". "Асқар, асқар, асқар тау" "Жалп-жалп қшқан жапалақ "Ор, ор қоян, ор қоян…" "Жел, жел есер, жел есер" "Жауынды күні көп жүрме" "Алаштан байтақ озбаса" "Балтаң, балпаң басқан күн". "Жебелей жебе жүгірген" "Ер Шобан", т. б. Осы толғаулары енген жинақ: ("Алдаспан", "Жазушы" баспасы, 1971) • Шалкиіздің өмір сүрген уақыты: (1465-1560 жж.) • Шалкиіз жырау өмірге келген жер: (Жайық) Шалкиіз жыраудың өмір сүрген ғасыры: (XV-XVI f.) Жиһангез атанған жырау: (Шалкиіз) • Шалкиіз жырларының басты тақырыбы: (Ел бірлігі) "Faділ төре ел бастар. Батыр жігіт жау бастар, Ага жігіт қол бастар. Шешен адам сөз бастар, " - деген өлең шумақтың иесі: (Шалкиіз) "Ғаділ төре ел бастар" деп, ел тағдыры, болашағы әділ басшыға байланысты деп даналық ой түйген жырау: (Шалкиіз) "Батыр жігіт қол бастар, " - деп, ерлікті, батырлықты жырына ту еткен жырау: (Шалкиіз) • "Би Темірге бірінші толғау", "Арық хан" толғауларының авторы: (Шалкиіз) • Темір бидің сарайында болған кездері шығармашылығына тікелей әсер еткен жырау: (Шалкиіз) • Шалкиіз жыраудың ең көп жырлаған адамы: (Би Темір) Теңіз еді халқымыз. Үзінді кімнің шығармасынан? (Шалкиіздің) "Сен - алтынсың, мен - пулмын, Сен - жібексің, мен - жүрмін, - деген жолдарды Шалкиіз арнады: (Би Темірге); (Қолданылған тәсіл - метафора) Темір бидің көмекшісі болған жырау; (Шалкиіз) • Темір би мен Шалкиіз қандай жерлерді аралаған? (Қырым, Кавказ, Дон) • Үзінді қай жыраудікі" Көп ішінде бір меалгыз Көп мұңайып жылайды. Куйбендескен көп жаман Сөз тигенге ұқсайды. (Шалкиіз) • Шалкиіз арнап толғау шығарған батыр: (Ер Шобан); "Ер Шобан" шығармасының авторы: (Шалкиіз) "Есендікте малынды бер де, батыр жи. Басыңа қыстау іс түссе. Дұшпанның қолы әсете алмас!" - деп Шалкиіз жырау көтеріп отырған мәселе (Бірлік-ынтымақ) "Жағаға дұспан қолы тимеске, Артында туысқанның көбі игі, " "Асау тулап мықпасқа, Артқы айылдың беркі неі…" - деген үзінді алынған шығарма: ("Жауынды күні көп жүрме") "Жаманға жақыным деп сөз айтпа, Күндердің күні болғанда Сол жаман өз басыңа айғақ-ты!" - кай шығармадан алынған? ("Жауынды күні көп жүрме") "Ағайынның ішінде Бір жақсысы бар болса, Қолқалаған көп жаман Сол жақсыны көре алмас, " - деген шумақ авторы: (Шалкиіз) "Жалп-мсалп еткен жапалақ Жазыда кімге жолдас болмаған?" … "Саздауга біткен қара ағаш, Кімдерге сайғақ болмаған?" "Жағы түкті мсылқы айуан, Иесін қайда жаяу салмаған?" …"Жағына жалаң жібек байлаған, Арулар кімнен қалмаған?" ＿ колдер, ком сулар") - деген үзінділер алынған шығарма: ("Қоғалы • Шалкиіз жыраудың "Қоғалы көлдер, қом сулар" толғауы не жайында? (Өмірдің өткінші екендігі) • "Қоғалы көлдер, қом сулар" толғауында дүниенің үнемі бір қалыпты тұрмайтындығын діттып, болашақ ұрпаққа Өмірден аларыңды алып, береріңді беріп қал деген ой айтқан жырау: (Шалкиіз) Шалкиіз жыраудың: "Бір жақсымен дос болсан, Азбас-тозбас мүлкі етер Бір жаманмен дос болсаң, Күндердің күні болғанда, Жімле ғаламға күлкі етер, " - деп көтерген мәселесі; (Достық, жолдастық жайлы) "Жел астына қарасам Қоға менен төл өсер, Ораздының ұлы өсер…" "Кенелемін деген жігіттің Сүбеде алтау-жетеу ағайыны тең өсер, ", … "Сүйенейін деген жігіттің Жылқы ішінде екі арғымағы тел өсер, " - деген үзінділер алынған: ("Жел, жел есер, жел есер" шығармасынан) • "Толарсақтан саз келсе Қажымай оған жүретін. Қабырғадан қан келсе, Қазсымай оған ҡұлетін…" Осы үзіндіде айтылады: (Батырлық жайында) "Агайынның нийнде Бір жақсысы бар болса, Қонқалаған көп жаман, Сат жақсыны көре алмас, " - деген шумақ: (Шалкиіздікі) • "Дулыганың төбесі туған айдай болмаса, батыршылық сүрмен-ді," - деп, батырлықты жоғары бағалаған жырау: (Шалкиіз) *** Шалкиіз жырларындағы ел бірлігі: (*… малыңды бер де, басың қос; "Есендікте малыңды бер де, батыр ет; *басыңды қос та, бек сыйлас) *** Шалкиіздің толғаулары: (***Шағырмақ бұлт жай тастар"; "Аспанды бұлт құрсайды"; ***Асқар, асқар, асқар тау") • *** Шалкиіздің толғаулары: (*"Қоғалы көлдер, қом сулар'''; **'Би Темірге бірінші толғау"; *"Қарабас құспен шалдырып") жүктеу/скачать 0,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|