Эмбриология

12-Тарау 
СЕЗІМ МҮШЕЛЕРІ
1 2 .1 . ЖАЛПЫ МОРФОФУНКЦИОНАЛДЫҚ 
СИПАТТАМА ЖӘНЕ ЖІКТЕУ
Сезім мүшелері организмге эсер ететін әр түрлі тітіркендіргіштерді 
кабылдауды камтамасыз етіп, сырткы энергияны жүйкелік импульска ай- 
налдырады және кодтайды, олардын жүйкелік жолдармен кыртыс асты 
және кыртыс орталыктарына жеткізілуіне, ол жерде түскен мәліметті талдау 
жүргізуді және субъективті түйсіктерді калыптастыруды іске асырады. Сезім 
мүшелері — сырткы және ішкі ортаның талдагыштары, олар организмнін 
накты жағдайларға бейімделуін камтамасыз етеді.
Әрбір анализаторда үш бөлікті ажыратады: перифериялык (рецепторлык), 
аралык және орталық.
Ш е т к е р і б ө л ігі
күрамында маманданған рецепторлык жасушалары бар мүшелерден 
тұрады. Қабылдаған стимулдарынын ерекшелігіне карай механорецепторларды (есту 
мүшесінің рецепторы, тепе-тендік сактау рецепторы, терінін тактилді рецепторлары, 
кимыл аппаратының рецепторлары, барорецепторлар), хеморецепторлар (дәм сезу, иіс 
сезу, тамырлардың интерорецепторлары), фоторепторлар (көздің торлы кабықшасының), 
терморецепторлар (терінін, ішкі мүшелердің), ауырсыну рецепторлары.
Анализатордың 
а р а я ы қ ( ө т к із у ) б ө л іг і
ендірме нейрондардың тізбектері болып та- 
былады, олардың бойымен жүйкелік импульс рецепторлык жасушалардан кыртыстык 
орталықтарға беріледі. Бүл жолда афферентті мәліметтің өнделуі жүретін және оның 
эфферентті орталыктарға ауыстырылуы өтетін, аралык, кыртыс асты орталыктардын 
болуы мүмкін.
Анализатордын орталык бөлігі үлкен жарты шарлардыц кыртысының аймак- 
тарынан тұрады. Орталыкта келген мәліметтердің талдануы, субъективті түйсіктердін 
калыптасуы жүреді. Бұл жерде мәлімет ұзак уакыт сакталатын еске салынуы жүреді 
немесе эфферентті жолдарға ауыстырылады.

жүктеу/скачать 74,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: