Қазақстандағы «қайта құру» саясаты

Горбачев сайланды. Қызметінің алғашқы күнінен бастап елдегі дағдарыс жағдайының 
себептерін ашу үшін батыл шаралар жүргізіп, күн тәртібіне кадр мәселесін қойды.
М.С. Горбачев экономикалық реформаны жүргізуді бастау үшін жас кадрларды тарта 
отырып, өз «командасын» жинады. Партия мен мемлекет басшылығына жаңа адамдар 
келді.
1985 жылы сәуірде КОКП ОК-тың пленумында әлеуметтік, экономикалық дамуды 
жеделдету мәселесіне сәйкес экономикалық құрылымды қайта құру бағыты жарияланды. 
Бұл бойынша қоғамды түбегейлі өзгерту және әлеуметтік экономиканы дамытуды тездету 
тапсырылды. Қоғамдағы адамдардың рөлін арттыра отырып, өндірісте тәртіпті күшейту, 
еңбекке ынталандыруды жетілдіру көзделді.
М.С. Горбачев саясатының ұраны: жариялық, жеделдету, қайта құру.
Бұл қайта құру бағыты 1986 жылғы КОКП-ның XXVII съезінде мақұлданды. Қайта құру 
ешқандай бағдарламасыз, ғылыми айқындамасыз жүргізілді. М. Горбачев командасы 
экономика мәселелерін әлі бұрынғыша әмір беру әдістерімен шешуге болады деген 
сенімнен арылмады. Коммунистік басшылық әр республика өз шаруашылығын өзі 
басқаруы керек деген пікірлер мен талаптарды жершілдік, ұлтшылдық бағыттағы саяси 
ойын деп санады.
Қайта құру бағыты алғашқы кезден бастап сәтсіздікке ұшырай бастады.
1987 жылғы Маусым пленумы басқару ісін түбірлі қайта құру мәселелеріне арналды. 
Пленум әзірлеген құжаттар негізінде «Мемлекеттік кәсіпорын туралы заң» қабылданды. 
Бұл заңда тауар-ақша қатынастарының рөлі айқындалды. Мемлекеттік кәсіпорындар 
дербес тауар өндірушілер ретінде қарастырылды. Шаруашылықты жүргізудің 
экономикалық әдістерін меңгеруге көшуге негіз жасалды. Алайда бұл шаралар іске 
асырылмады. Халықшаруашылығындағы жағдай ауырлай түсті. Дүкен сөрелерінен 
күнделікті тұтынатын тауарлар жоғала бастады, азық-түлік түрлері азайды.
Қоғамның саяси құрылымдарын жаңартпайынша шаруашылықты жүргізудің жаңа әдістері 
нәтиже бермейтіні айқын болды. Қайта құруды жүргізу үшін ең алдымен саяси жүйеге 
реформа еңгізу керек болды.
1990 жылдың 25 қазанында Қазақ КСР-нің егемендігі жөніндегі декларация қабылданды. 
Қазақстанда одақтық заңдардан республикалық заңдардың басымдығы туралы ұстаным 
жария бола бастады. Қабылданған шешімдер мен қарарлар бұрынғыдай орталықтың емес, 
республиканың мүддесіне сай болатын болды.
1990 жылы желтоқсанда Қазақстан президенті болып Н.Ә. Назарбаев бекітілді.
1982—1985 жылдарда Л. И. Брежнев, М. А. Суслов және У.Черненко қайтыс болды.[М. С. 
Горбачев экономикалық реформаны жүргізуді бастау үшін жас кадрларды тарта отырып, 
өз “командасын” жинады. Партия жөне мемлекет басшылығына көптеген жаңа адамдар 
келді. 1985 жылы 23 сәуірде КОКП Орталық комитетінің пленумы болды. Пленумда М. С. 
Горбачев баяндама жасап, социалистік қоғамды дамытудың жаңа міндеттерін белгіледі. 
Қоғамды түбегейлі өзгерту жөне өлеуметтік экономиканы дамытуды тездетуді тапсырды. 
Қоғамдағы адамдардың рөлін арттыра отырып, өндірісте төртіпті күшейту, еңбекке 
ынталандыруды жетілдіру көзделді. Өнеркәсіп салаларының құрылымын жаңарту, 
инвестициялық жүйені дамыту арқылы экономиканы модернизациялауға көп көңіл бөле 
отырып, машина жасау өнеркәсібін дамытуды 1,7 есеге арттыру міндеттерін белгіледі.
1985 жылғы наурызда Н.У.Черненко қайтыс болғаннан кейін КОКП ОК-нің Бас хатшысы 
қызметіне М.С.Горбачев сайланды. 1985 жылы сәуірде КОКП ОК-тың пленумында 
әлеуметтік, экономикалық дамуды жеделдету мәселесіне сәйкес экономикалық 

құрылымды қайта құру бағыты жарияланды. М.С.Горбачев саясатының ұрандары: 
жариялылық жеделдету, қайта құру. Бұл қайта құру бағыты 1986 жылғы КОКП-ның 
ХХВЫЫ съезінде мақұлданды. Сонымен партия елде жаңару бағытына бастауға міндет 
алды. Қайта құру ешқандай бағдарламасыз, ғылыми айқындамасыз жүргізілді. Бұл 
бағыттың қияли болжамдары көп болды. Қайта құру бағыты алғышқы кезден бастап 
сәтсіздікке ұшырай бастады.
Бұған Мәскеуде В.В.Гришин, Ленинградта Г.В.Романов, Қазақстанда Д.А.Қонаев, 
Әзірбайджанда Г.Әлиев сияқты басшылар кінәлі деп шешілді. Қайта құру бағыты 
мемлекетті сол кезде алғышарты қалыптасқан аса ірі дағдарыстан құтқара алмады. 
Қоғамдағы жағдай күннен күнге қиындай берді. Қайта құру бағытының қарама-
қайшылығы. 1987 жылы қантар айында болып өткен КОКП ОК-нің Пленумында «Қайта 
құру және партияның кадр саясаты туралы» мәселе талқыланды. Қаулының кемшіліктері: 
1. Дағдарыстың нақты себептерін көрсете алмады. 2. Жаппай өзгерістердің символына 
айналып, сөз жүзінде ғана салтанат құрды. 1987 жылғы маусым Пленумы басқару ісін 
түбірлі қайта құру мәселеріне арналды. Пленум әзірлеген құжаттар негізінде 
«Мемлекеттік кәсіпорын туралы заң» қабылданды. Бұл заңда тауар-ақша қатынастарының 
рөлі айқындалды. Мемлекеттік кәсіпорындар дербес тауар өндірушілер ретінде 
қарастырылды. Шаруашылықты жүргізудің экономикалық әдістерін меңгеруге көшуге 
негіз жасалды. Ұзақ мерзімді жоспарлау орнына мемлекеттік тапсырыстар жүйесі 
енгізілді. Алайда, бұл шаралар іске асырылмады. Қоғамның саяси құрылымдарын 
жаңартпайынша, шаруашылықты жүргізудің жаңа әдістері нәтиже бермейтіндігі айқын 
болды. Халық шаруашылығындағы жағдай ауырлай түсті. Дүкен сөрелерінен күнделікті 
тұтынатын тауарлар жоғала бастады, азық-түлік түрлері нашарлады. 1988 жылғы маусым 
айында болған КОКП ХЫХ Бүкілодақтық конференциядан қоғамның әлеуметтік 
экономикалық жүйесіне талдау жасалып мынандай шешімдер қабылдады:
1. Саяси жүйеге реформа жүргізбейінше әлеуметік – экономикалық өзгерістер жасау 
мүмкін еместегін мойындау.
2. Демократияландыру мен жариялылық.
3. Төрешілдікке қарсы күрес.
4. Халықтық реформа жүргізу.
5. Әлеуметтік әділеттік ұстанымдарын жүзеге асыру.
Осыдан кейін қайта құруды жүргізу үшін ең алдымен саяси жүйеге реформа еңгізу керек 
болды. Ғылым мен ағарту саласын қаржыландырудың «қалдықты» ұстанымы сақталды. 
Ұлттық мәдениет, салт-дәстүрлер, тіл өте ауыр жағдайға тірелді. Тек қана 1954-1986 
жылдар аралығында қазақ тілінде білім беретін 600-ге жуық мектеп жабылды. Қазақ 
тілінің қолдану аясы өте тарылды. Сол кезде билікте отырғандарды тіл тағдыры 
толғандырмады. Аса маңызды мәселелердің барлығы тек Москвада ғана шешіліп отырды. 
Республикалар егемендегі сөз жүзінде ғана болды. Қазақстан партия басшысы Д.Қонаев 
(1912-1993 жж.) өз жұмысында көптеген кемшіліктерге жол берді. Д.Қонаевтің өзіне 
республика халықтарының арасында табынушылық пайда болды. Оның маңындағылар 
республикадағы күрделі әлеуметтік-экономикалық, рухани, экологиялық жағдайларға 
немқұрайды қарады.

жүктеу/скачать 1,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: