№20 емтихан билеті
жүктеу/скачать 0,54 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- №23 ЕМТИХАН БИЛЕТІ
- №24 ЕМТИХАН БИЛЕТІ
| Гендік мутация
ДНҚ молекуласының ултрафиолет сәуленің әсерінен өзгеріске ұшырауы Гендік немесе нүктелік мутация деп ДНҚ молекуласының белгілі бір бөлігінде нуклеотидтердің қатар тізбегінің өзгеруін айтады. Ол молекулалық деңгейде өтеді, микроскоп арқылы көрінбейді. Мутация нәтижесінде ағза биохимиялық, физиологиялық, морфологиялық өзгерістерге ұшырайды.
№23 ЕМТИХАН БИЛЕТІТоксикалық элементтердің уақыт өтегелі биологиялық эффектілері. + Уыттылық - қазіргі токсикологияның негізгі түсінігі. Жалпы формада уыттылықты химиялық заттардың қасиеті (қабілеті) ретінде анықтауға болады, Биологиялық жүйелерге механикалық емес әсер етеді, олардың зақымдануын немесе өлімін тудырады, немесе адам ағзасына қатысты – өнімділіктің бұзылуын, ауруды немесе өлімді тудыруы мүмкін. Заттар уыттылығы бойынша айтарлықтай ерекшеленеді. Қарағанда аз мөлшерде зат қабілетті тудыруы зақымдануы организм, яғни ол токсичнее. Биологиялық жүйелер функциясының бұзылуына әкелетін заттардың әрекеті улы әсер деп аталады. Уытты әрекеттің негізі заттың молекулалық деңгейде биологиялық объектімен әрекеттесуі болып табылады. Токсикант пен биологиялық объектінің молекулалық деңгейдегі өзара әрекеттесуінің химизмі уытты әсер ету механизмі деп аталады. Заттардың биологиялық жүйелерге уытты әсерінің салдары улы процестің дамуы болып табылады. Уыттылық химиялық заттар мен биологиялық жүйелердің (жасушалар, оқшауланған орган, организм, популяция) өзара әрекеттесу процесінде ғана көрінеді және зерттелуі мүмкін. Биосистеманың токсиканттың әрекетіне оның зақымдалуына (яғни оның функцияларының бұзылуына, өміршеңдігіне) немесе өліміне әкелетін реакцияларының қалыптасуы мен дамуы токсикалық процесс деп аталады. Уытты процестің сыртқы, тіркелген белгілері оның көріністері деп аталады. Токсикологияның жоғарыда келтірілген анықтамаларының бірқатарында уытты процестің көрінуінің жалғыз түрі интоксикация (улану) болып табылатын көрініс көрінеді. Интоксикация шынымен де негізгі және ең зерттелген, бірақ жалғыз формадан алыс. Уытты процестің көріністері заттың уыттылығы зерттелетін биологиялық объектінің ұйымдастырылу деңгейімен анықталады: - жасушалық; - орган;
- организменном; - популяциялық Қазіргі заманғы дәрігер, эколог, менеджмент саласындағы маман токсикалық процестің көріністерінің көптігін терең түсіну өте қажет: - жаңа химиялық заттардың уыттылығын зерттеуді дұрыс ұйымдастыру және алынған нәтижелерді түсіндіру; - токсиканттардың адамға және қоршаған табиғатқа зиянды әсерін анықтау; - жеке адамға, ұжымдарға, жалпы халыққа химиялық қауіптіліктің анықталған ошақтарын санациялау бойынша іс-шараларды жоспарлау және өткізу. Нәруыздар алмасуы механизмдері ерекшеліктері Ақуыздардың тағамдық құндылығының маңызды өлшемі-аминқышқылдарының болуы. Көптеген жануарлар ақуыздарының аминқышқылдары ас қорыту процесінде толығымен босатылады. Ерекшелік-тірек тіндерінің ақуыздары (коллаген және эластин). Өсімдік тектес ақуыздар етқоректілердің денесінде нашар сіңіріледі, өйткені олардың құрамында көптеген талшықтар және кейде протеаз ингибиторлары (соя, бұршақ) бар. Күйіс қайыратын өсімдіктерде өсімдік ақуыздары тыртық микрофлорасының ферменттерінің әсерінен қорытылады. Тағамдық ақуыз құндылығының маңызды өлшемі-амин қышқылының құрамы. Маңызды аминқышқылдары неғұрлым көп болса, ақуыз организм үшін соғұрлым пайдалы болады. Біздің жасушаларымыздың көп бөлігі ақуыздан (ақуыздан) тұрады. Бұл организмнің тіршілік әрекетінің негізі және оның құрылыс материалы. Ақуыздар келесі процестерді реттейді: 1 ми қызметі; 2 тригидроглицеридтердің қорытылуы; 3 гормон синтезі; 4 ақпаратты беру және сақтау; 5 қозғалысы; 6 агрессивті факторлардан қорғау; 7 жаңа жасушалардың құрылуы – атап айтқанда ақуыз құрылымдары есебінен 8 бауыр жасушаларын қалпына келтіреді; 9 липидтер мен басқа да маңызды қосылыстарды тасымалдау; 10 липидтік байланыстарды буындарға арналған майлау материалдарына түрлендіру; 11 метаболизмді бақылау. Ас қорыту жолында ақуыз, ақуыз құрылымдарынан тұратын арнайы ферменттердің әсерінен ыдырайды. Шын мәнінде, бұл қатал шеңбер: егер денеде ақуыз тіндерінің ұзақ мерзімді жетіспеушілігі болса, онда жаңа ақуыздар қарапайым аминқышқылдарына денатурация жасай алмайды, бұл одан да көп тапшылықты тудырады. Шу факторларының организмге әсері. Шу біздің жүйке жүйесіне теріс әсер етеді, орташа өмір сүру ұзақтығын қысқартады және көптеген қауіпті аурулардың себебі болады. Мегаполистер мен ірі қалаларда тұратын адамдар шағын елді мекендерде тұратын адамдарға қарағанда 36% - ға көп шу шығарады. Физиологиялық тұрғыдан алғанда, Шу-бұл адамның есту қабілеті үшін жағымсыз дыбыс, ол біздің денсаулығымызға теріс әсер етеді. Егер біз шуды физикалық тұрғыдан қарастыратын болсақ, онда бұл әртүрлі күштер (қарқындылық) мен жиіліктегі дыбыстардың кездейсоқ тіркесімі. Бұл дыбыстар газ тәрізді, сұйық, қатты жерлерде белгілі бір тербелістерде пайда болады. Егер шу пайда болу табиғаты бойынша жіктелсе, онда оның келесі түрлерін ажыратуға болады: гидравликалық; механикалық; электромагниттік; аэродинамикалық. Санитарлық нормаларда күндізгі уақытта үйлер мен ғимараттардың жанында шу деңгейі 55 – 58 дБ – ден аспауы керек, ал түнгі 23 – тен таңғы 7-ге дейін-45-48 дБ. Пәтерлерде күндіз шу деңгейі 40 дБ – ден, түнде-30 дБ-ден аспауы керек. Шу стресс гормондары болып табылатын адреналин, кортизон, норепинефрин өндірісін белсендіреді. Бұл процесс түнгі тынығу кезінде тоқтамайды. Денедегі осы гормондардың деңгейі неғұрлым жоғары болса және олар қан айналымы жүйесінде неғұрлым ұзақ жүрсе, жақын болашақта адамда физиологиялық сипаттағы күрделі проблемалар туындауы мүмкін. 110 дБ және одан жоғары шу есту қабілетінің төмендеуіне әкеледі және толық саңырауды тудыруы мүмкін. 85 дБ және одан жоғары шу есту сезімталдығына теріс әсер етеді, бұл оның жоғары жиіліктерде төмендеуіне әкеледі. Құлақта қайтымсыз сипаттағы өзгерістер болады. Адам мұндай шу деңгейіне неғұрлым ұзақ ұшыраса, соғұрлым ол бұзылуға шағымдана бастайды. Адамда қатты бас ауруы, шамадан тыс тітіркену, айналуы, жүрек айнуы бар. Егер шу деңгейі жоғары және өте жоғары болса, онда бір-екі жылдан кейін адамның есту сезімталдығы айтарлықтай төмендейді. Егер адамға орта деңгейдегі шу әсер етсе, онда есту қабілетінің жоғалуы мүмкін емес. Егер жоғары шу адамға ұзақ уақыт әсер етсе, онда ол Шу ауруы болуы мүмкін. Бұл ауру субъективті және объективті деп бөлуге болатын нақты және спецификалық емес белгілердің кешені болып табылады. Шу ауруының объективті белгілері: қышқылдық деңгейінің төмендеуі және ас қорыту жүйесінің жұмысындағы жағымсыз өзгерістер; есту сезімталдығының төмендеуі; жүрек-тамыр жеткіліксіздігі; эндокриндік жүйенің әртүрлі бұзылыстары. Шу ауруының субъективті белгілері: құлақтың ауыруы; қоңырау, қысылу, тиннитус; тітіркенудің жоғарылауы; асқазанның ауыруы; есте сақтау қабілетінің төмендеуі және ішінара жоғалуы; жиі айналуы; қатты бас ауруы; шаршаудың жоғарылауы; тәбеттің болмауы. №24 ЕМТИХАН БИЛЕТІМайдың алмасуы, ерекшеліктері Май алмасуы-майларды (липидтерді) түрлендіру және пайдалану процестерінің жиынтығы. 1 г майдың ыдырауы кезінде 38,9 кДж (9,3 ккал) энергия бөлінеді (1 г ақуыз немесе көмірсулардың ыдырауынан 2 есе көп). Майлар-бұл май қышқылдары мен глицерин кіретін қосылыстар. Ұйқы безі мен аш ішек ферменттерінің әсерінен, сондай-ақ өт қатысуымен май қышқылдары аш ішектің бүрлеріне(ворсинки) лимфаға сіңеді. Содан кейін лимфа ағымымен липидтер қанға, содан кейін жасушаларға енеді. Тотығу кезінде майлар көмірқышқыл газына айналады, ал су мен метаболизм өнімдері денеден шығарылады. Май деңгейін гуморальды реттеуге эндокриндік бездер мен олардың гормондары қатысады. Майлардың тотығуы ішкі ағзалардың жұмысын энергиямен қамтамасыз етеді. Липидтер жасуша мембраналарының құрылымдық элементтері болып табылады, медиаторлардың, гормондардың құрамына кіреді, тері астындағы майлар мен бездерді құрайды. Дәнекер тінінің мембраналарында сақталған майлар органдардың жылжуына және механикалық зақымдалуына жол бермейді. Тері астындағы май жылуды нашар өткізеді, бұл дене температурасын тұрақты ұстауға көмектеседі. Күн сайын 80-100 г түрлі майларды тұтыну ұсынылады. Артық май тері астына, кейбір органдардың тіндеріне (мысалы, бауырға), сондай-ақ қан тамырларының қабырғаларына жиналады.
Организмнің аз концентрациялы токсикалық заттармен әрекеттесуі Заттың уыттылығының көрсеткіші доза болып табылады. Белгілі бір уытты әсер тудыратын заттың дозасы уытты доза (токсодоза) деп аталады. Жануарлар мен адамдар үшін ол белгілі бір уытты әсер ететін зат мөлшерімен анықталады. Уытты доза неғұрлым аз болса, уыттылық соғұрлым жоғары болады. Уытты Доза – организмде өлімге әкелмейтін патологиялық өзгерістер тудыратын доза (ең аз уытты-ең аз өлім). Әрбір ағзаның нақты уытты заттың бір токсодозына реакциясы әртүрлі (жеке) болғандықтан, уланудың ауырлық дәрежесі олардың әрқайсысына қатысты бірдей болмайды. Кейбіреулері өліп кетуі мүмкін, басқалары әртүрлі ауырлықтағы зақымдануларға ие болады немесе мүлдем болмайды. Сондықтан токсодоза (D) кездейсоқ шама ретінде қарастырылады. Теориялық және эксперименттік мәліметтерден кездейсоқ d мәні параметрлермен логарифмдік қалыпты заңға сәйкес бөлінеді: d-токсодоздың медианалық мәні және токсодоз логарифмінің дисперсиясы -. Осыған байланысты, іс жүзінде уыттылықты сипаттау үшін салыстырмалы медианалық мәндер қолданылады, мысалы, жануардың массасына, токсодозға (бұдан әрі-токсодоз). Улар мен токсиндердің әсер етуіндегі маңызды ұстаным-олар ағзаға аз мөлшерде әсер еткенде уытты әсер етеді. Мақсатты тіндерде биомишалардың концентрациясына сәйкес келетін улы заттардың өте төмен концентрациясы пайда болады. Улар мен токсиндердің биомиштермен әрекеттесуінің жоғары жылдамдығына белгілі бір биомиштердің белсенді орталықтарына жоғары жақындығы арқылы қол жеткізіледі. Алайда, био нысанаға "соққы бермес бұрын", зат қолдану орнынан қан мен лимфа тамырларының капиллярлар жүйесіне енеді, содан кейін қан арқылы ағзаға еніп, мақсатты тіндерге енеді. Екінші жағынан, улану қан мен ішкі ағзалардың тіндеріне енгеннен кейін, ол белгілі бір қайта құруларға ұшырайды, бұл әдетте детоксикацияға және заттың спецификалық емес ("жанама") процестерге"ағуына" әкеледі. Техногенді факторлардың синергетикалық әсер етуі Қоршаған ортаны қорғау мәселелері үшін ластаушы заттардың адам ағзасына аралас әсері үлкен маңызға ие. Адамдарға аралас әсер ету кезінде олардың өзара әрекеттесуінің үш түрі мүмкін-аддитивті (әсер әр фактордың әсерінің қосындысына тең), синергетикалық немесе потенциалды (бірлескен әсер тәуелсіз әрекеттегі әсерлердің қосындысынан көп), антагонистік (жалпы әсер әр фактордың әсерінен аз). Қоршаған орта факторларының синергетикалық өзара әрекеттесуі адамға ерекше қауіп төндіреді, бұл жағдайда токсиканттардың әсері ғана емес, сонымен қатар басқа экологиялық факторлардың параметрлерінің белгілі бір мәндері де шешуші рөл атқарады.
жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|