№20 емтихан билеті
жүктеу/скачать 0,54 Mb.
|
25 ЕМТИХАН БИЛЕТІМегаполис тұрғындарының гомеостаз өзгеруі Қазіргі мегаполис адам денсаулығына теріс әсер етеді. Бүгінде әлем халқының көп бөлігі ірі қалаларда тұрып жатқан кезде, адамдар өз денсаулығын мегаполистер ұсынатын мүмкіндіктерге айырбастайды. Ауа, Шу, судың ластануы және тез тамақтану біздің денсаулығымызға әсер етеді және жыл сайын мыңдаған ауыр ауруларға әкеледі. Бүгінгі таңда қалалардың ластанған қоршаған ортасының адам ағзасына теріс әсерінің артуын сенімді түрде айтуға болады, бұл түнгі уақытта жарықтандырудың жоғарылауы сияқты психоэмоционалды факторлармен және қазіргі әлемде өмір сүрудің басқа да жағымсыз құбылыстарымен бірге азаматтардың денсаулығына айтарлықтай зиян келтіреді. Мегаполисте тұратын адамның денсаулығына қандай факторлар теріс әсер етеді: 1. Ауаның ластануы. Атмосфераға түсетін ластану шекті рұқсат етілген нормадан едәуір асатын концентрацияларда жеткілікті үлкен қашықтықтарға таралады. Болашақта олар жартылай шашырайды, ішінара жер жамылғысы мен су кеңістігіне орналасады. Өнеркәсіптік кәсіпорындардан басқа қалалардағы экологиялық жағдай автокөлікпен күрделене түсуде. Көптеген ластаушы заттар бар, бірақ олардың кейбіреулері адам ағзасына үлкен қауіп төндіреді. Осындай ластаушы заттардың бірі-қазбалы отынды жағу кезінде ауада пайда болатын күкірт диоксиді. Көп жағдайда оны электр энергиясын өндіру үшін көмір мен басқа отынды пайдаланатын электр станциялары шығарады.
Басқа органдарға келетін болсақ, ауаның ластануы ұйқы безіне, жүрекке, миға және бауырға теріс әсер етеді. Қоршаған ортаның химиялық факторларының қолайсыз әсерінің салдары жүрек‐тамыр жүйесі ауруларымен, қатерлі ісіктермен, созылмалы тыныс алу ауруларымен, метаболикалық аурулармен және т. б. инфекциялық емес аурулардың көбеюі болып табылады.
Шу-ұйқының құрылымы мен субъективті сапасын бұзады, күндізгі ұйқыны және ұзақ мерзімді перспективада эндокриндік және метаболикалық проблемаларды тудырады. Зерттеулер сонымен қатар ұзақ уақытқа созылған шудың ластануы кортизолдың әсерінен мазасыздық пен депрессия қаупінің екі есе артуымен және қан тамырларының зақымдалуымен байланысты екенін көрсетеді. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы Шу белгілі бір деңгейден жоғары (85 дБ) немесе тұрақты шу есту қабілетінің төмендеуіне және танымдық бұзылуларға әкелуі мүмкін дейді. Жарыққа келетін болсақ, статистика неон белгілері көп жарықтандырылған жерлерде тұратын адамдар ұйқының бұзылуы туралы жиі айтады. Қалалардағы адамдар көптеген себептерге байланысты нашар ұйықтай алады, оның ішінде ұйқының қалыпты цикліне әсер ететін және ағзадағы қабыну процестерінің қаупін арттыратын стресстік жүктемелер. 3. Қала және стресс қалалық ортадағы психикалық денсаулықтың нашарлауының себебі уақыт өте келе қала тұрғындарының миы күйзеліске бейім болуы мүмкін. Созылмалы стресс жасушалардың қартаю процесін тездетеді. Қалалық орта ақыл-ой қабілеттерін нашарлатады. Нашар экологиялық жағдайды баяулауда ойлағыштық қызметін және реакция жылдамдығы. 4. Артық салмақ Стресс адамдарға әртүрлі жолдармен әсер етеді: кейбіреулері тез тамақтану мазасыздығын басады, ал басқалары тәбетін жоғалтады. Екі жағдайда да ас қорыту жүйесі мен метаболизм зардап шегеді. Ғалымдар ауаның ластануын семіздік факторларының бірі деп санайды. Зерттеушілер атмосферадағы бөгде зиянды бөлшектер қабынуды тудырады, бұл өз кезегінде кортизолдың — стресс гормонының шығарылуын тудырады деп болжады. Соңғысы майдың жиналуына ықпал етеді және тамақтану әдеттеріне әсер етеді. Бұл инсулиннің тиімділігін төмендетеді және қандағы қант деңгейін жоғарылатады, бұл қант диабетіне әкеледі. Техногенді аурулар тобы Ластаушы заттар ағзаға рұқсат етілген нормалардан аспайтын микроскопиялық мөлшерде енеді. Алайда өнеркәсіптік улардың, электромагниттік өрістердің және шудың ластануының күнделікті әсері ізсіз болмайды. Сондықтан мегаполис тұрғындары арасында жиі кездесетін бірқатар аурулар бар. Оларға мыналар жатады: жүрек-тамыр аурулары, асқазан мен ішек аурулары, жүйке аурулары. Урбанизацияланған ортадағы денсаулыққа қауіп факторлары: 1. Ауаның химиялық ластануы - қала ішінде қоршаған ортаға үнемі шығарындылар шығаратын көптеген өнеркәсіптік кәсіпорындар бар. Сонымен қатар, автомобиль отынының жануы кезінде пайда болған пайдаланылған газдар да қаланың экологиялық жағдайына өз үлесін қосады. Нәтижесінде қала тұрғындары ауылдық жерлерге қарағанда иммундық жүйе мен онкологиялық ауруларға көбірек бейім. 2. Өткір табиғи емес иістер-егер шығатын газдардың немесе жақын маңдағы өнеркәсіптік кәсіпорынның шығарындыларының иісі ағзаға зиянды болса және денсаулыққа тікелей зиян келтірсе, онда ыстық асфальт, қыздырылған резеңке, бояулар, синтетикалық материалдар мен Тұрмыстық химияның иісі айтарлықтай зиян келтірмейді, бірақ аллергиялық аурулардың дамуына ықпал етуі мүмкін. Егер оның рецепторларын тітіркендіретін табиғи емес бөлшектер денеге енсе, иммундық жүйе денсаулыққа нақты қауіп төндіретін затқа тап болғандай әрекет ете бастайды. Аллергиялық көріністер терінің бөртпелері, қышу, ісіну сияқты басталады және аурулардың даму қаупі артады – экзема, нейродермит, псориаз, бронх демікпесі. 3. Шуылмен ластану-қалалық трассалардағы машиналардың шуы 92 дБ-ға жетеді, бұл есту аппаратына әсер етудің рұқсат етілген нормасынан екі есе артық. 4. Химиялық ластағыштар және олардың денсаулыққа әсері Қоршаған ортаны химиялық ластағыштарға ауыр металдар, нитраттар мен нитриттер, мышьяк, органикалық ксенобиотиктер, асбест жатады. Улы заттардың кейбір топтарын және олардың ағзаға әсерін бөлек қарастырайық. Ауыр металдар Бұл заттар өмір бойы адамның ағзалары мен тіндерінде жиналады, дамушы организмдер үшін ең үлкен қауіп – ерте жастағы және перинаталды кезеңде балалардағы даму патологиясын тудырады. Экологиялық аурулар «Минамат» ауруы – сынаптың байланысы әсеріне туындайтын адам мен жануар ауруы. Кейбір суда мекедейтін микроорганизмдер сынапты жоғары уытты метил сынапқа айналдыра алатаын қабілеті бар. Олар қорек ортасында өзіннің концентрациясын жоғарлатып, жыртқыш балықтарда белгілі мөлшерде сақталады. Аурудың сиптомдары: - жүйке паралитикалық бұзылыстар - бас ауруы - әлсіздік - көру қабілетінен айырылуы - тіпті өлім «Итай-итай» ауруы – Кадмий байланысы бар күріш тағамдарын қабылдаудың әсерінен болған адамдардың ауруы. Аурудың сиптомдары: - апатия - бүйрек зақыдануы - сүйектің жұсаруы - тіпті өлім Көбінесе адам ағзасында кадмий бүйрек пен бауырда жиналады. Кадмий байланысы адам азасын зақымдайды, егер бұл химиялық элементтің концентрациясы адам ағзасында 200 мкг/г – ға жетсе. Кадмий әсерінен туындайтын аурулар: - гипертония - жүректің ишемиялық ауруы - бүйректік жетіспеушілік - ісік ауруы - өкпе эмфиземасы - бронхит, фарингит «Юшо» ауруы – адамдардың полихлорлық бефинилмен улануы. Жапонияда өте танымал, себебі күріш майын тазалайтын өндірістегі тоңазытқыш агрегаты әсерінен бефинил өнімге түскен. Сосын уланған май жануарлардың қорегі түрінде сатылады. Басында 100 мың тауық өлді, кейін адамдар да улану симптомдары байұала басталды. Ол ең алдымен уланған ананың балалардың терісі қаралануы әсерінен көріне бастады. Кейін бүйрек, бауыр, көкбауырдың ауыр зақымдалуы және қатерлі ісік дамуы байқалады. «Сары балалар» ауруы – бұл ауру континент аралық ракеталарды құрту әсерінен пайда болған ракета отынның уытты заттарының қоршаған ортаға түсуі. Олар: гентил, азоттық тетраоксид. Екеуі де 1 класстық қауіптілікке жатады. Бұл қосылыстар адам ағзасына тері, жоғары тыныс алу мүшелері, ішек қарын ағзаларына түсу арқылы енеді. Нәтижесінде жүйке жүйесі зақымдалған балалар туыла бастады. «Чернобыль ауруы» - адам ағзасында радионуклеид әсерінен пайда болады. Чернобыль АЭС- нің 4-ші реакторының жарылу әсерінен қоршаған ортада радионуклеид жиналған. Радиоактивтық заттардың қалдықтары 77 кг құрады. Ластану алағы 160 мың км2 құрады. Радиоактивтық заттардың құрамына 30 жуық радионуклеид кірді, олар: криптон-85, йод-131(ең қауіптісі), цезий-137, плутоний-239. Симптомдары: бас аурыу, ауыз құрғақшылығы, лимфа тамырларынның үлкеюі, онкологиялық ісіктер. Қолқа демікпесі – бүгінгі күні елімізде тыныс жолдары ауруларына шалдыққан саны жылдан- жылға өсуде. Бұл дерт көбіне ауа-райының өзгеруінен, экологиялық бұзылуынан туындайтын. Демікпе алқыну, тұншығу дегенді білдіреді. Бұл – адам мен малда кеңірдек тарамдарының таралуынан немесе жүректің қысылуынан п.б тұншығу. Демікпенің себептері мен патогенезіне қарай өкпе демікпесі және жүрек демікпесі аллергиялық (бактерия, вирус, микробтар әсерінен болатын) ауруға жатады. Өкпе демікпесінің созылмалы түрі – бронхит, бронхоэктаза, өкпе қабынуы, гайморит, фронтит жиі кездесседі.
Элементтер гомеостазын қамтамасыз етуде табиғи факторлардың ролі. Дені сау адамның ағзасында химиялық элементтер маңызды рөл атқаратын гомеостаздың Айқын өзін-өзі реттейтін жүйесі бар. Олардың қан мен дене тіндеріндегі деңгейі белгілі бір физиологиялық заңдарға бағынады. Элементтік гомеостаз-ағзаның жалпы гомеостатикалық жүйесінің жеке формасы, оның бұзылуы оның әртүрлі экологиялық жағдайларға бейімделу қабілетіне әсер етеді. Металдардың шамадан тыс жеткізілуімен организм гомеостазды сақтау үшін ішкі резервтерді белгілі бір шекке дейін жұмылдыра алады, бірақ біраз уақыттан кейін олардың алмасуының бұзылуы сөзсіз пайда болады. Сонымен қатар, адам тіндеріндегі заттардың концентрациясы оның ағзаға жағымсыз әсерінің көрсеткіші болып табылады және оның қоршаған ортадағы құрамын көрсетеді. Химиялық элементтер қоршаған ортада өте біркелкі емес. Si, Al, Fe, Zr, Mu, Zn сияқты микроэлементтердің (адам ағзасына қатысты), сондай-ақ жер қыртысындағы (жоғарғы литосфера) К, Ca және басқалардың макроэлементтерінің және олардың тұщы, теңіз суындағы, атмосферадағы төмен концентрациясының үлкен мөлшері назар аударады. Алайда, биосферада осы элементтердің көпшілігі жинақталады, олардың шоғырлануы өмірлік процестерді жүзеге асыру үшін олардың жоғары қажеттілігін көрсетеді. Биосферада О, К, S, С, Р, Cl, N, Sn, As сияқты химиялық элементтер шоғырланған, салыстырмалы түрде жоғары Са, В, Zn, Ba, Sr, Rb, Си, Pb. Әр түрлі тіршілік ету ортасына байланысты теңіз және құрлық өсімдіктері мен жануарларындағы химиялық элементтердің концентрациясы айтарлықтай өзгереді. Сонымен, өсімдіктер мен жануарлардан шыққан" теңіз сыйлықтарында " CA, K, Na, Mg, S, Cl, O, Zn, Cu, Mu, Fe, J, Ni, ti, Sr, Zr, Cr, Li, B, La сияқты элементтер шоғырланған. Құрлықтағы адамдарға берілетін "табиғат сыйлықтары" макро-және микроэлементтерге бай емес, дегенмен мұнда N, C, F, сондай-ақ MP, A1-ді бөліп көрсету керек, жер үсті өсімдіктеріндегі соңғысының мөлшері теңіз өсімдіктеріне қарағанда 10 есе жоғары. Жер өсімдіктері MP сияқты маңызды микроэлементтердің негізгі көзі болып табылады, ал теңіз CA, Fe, Zr, Si, Li, J. Жер үсті фаунасының өкілдері адамды p, N, h, яғни макроэлементтермен қамтамасыз етудің негізгі резерві болып табылады және өте нашар Cr, V, MP (көмірсулар мен май алмасуын реттеуге белсенді қатысатын элементтер, глюкозаға төзімділік), басқа микроэлементтермен аз дәрежеде. Өз кезегінде теңіз фаунасының өкілдері Zn, Co және Si мөлшерін көбейтеді. Азық-түлік тізбегі бойымен бірқатар химиялық элементтер қозғалғанда, мысалы, тірі организмнің қаңқасын құру үшін қоршаған ортадан шығарылатын көміртегі, азот, оттегі, фосфор немесе кальций сияқты биологиялық концентрация жүреді. жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|