А. Б. Ахметова аударма теориясы мен тәжірибесінің негіздері

 

17 

№ 4 ДӘРІС  

 

Аударма түрлері. Аударма – негізгі тілдегі хабарламаны  

аударатын тілдегі хабарламаға  өзгерту. 

 

Аңықтама  бойынша,  дәлме-дәл  аударма  мүмкін  емес,  себебі  әр  түрлі 

тілдер  өзінің  грамматикалық  құрылымен,  сөздік  қорымен,  осыған  қоса, 

«басқалай  мәдениетімен  ерекшеленеді,  бұның  барлығы  аударма  нәтижесімен 

түрлеріне  әсерін  тигізуі  мүмкін.  Сөйтіп,  егер  де  салыстармалы  грамматикалар 

мен  екі  тілдін  сөздіктер  тиісті  баламаларымен  орыс  пен  ағылшын  тілдері 

салыстармалы  түрде  болса  да,  тәжірибеде  әр  түрлі  халықтар  мәдениетінің 

салыстырмалы  анықтамалары  жоқ.  Әлбетте,  аудармашының  негізгі  және 

аударма мәдениеттерінен теңдік дәрежеде хабары бар. Бірақ та, бұл олай болуы 

мүмкін емес, көбінесе аудармашы бұған сәл ғана баға береді, сондықтан негізгі 

мәтіннің  кейбір  эдементтерін  немесе  бүтіндей  категориялын  салыстыру  - 

мәдени 

жоспары 

арқылы 

аударылады. 

Дегенмен, 

жалпы 

мәдени 

құндылықтарына  немесе  салыстармалы  мұраларға  негізделген  мәтіндерді, 

жеткізуге  назар  аударып,  негізгі  ақпараттың  стилистикалық,  эмоциональды 

және  бағалау  компоненттерін  аударылмауына  көп  көңіл  бөлмей,  әр  түрлі 

ұлттық-мәдени  салттарында  басқаша  көріністерге  иелендірсе,  көбінде 

мәселелер  туындайды.  Бұл  мәселелер  кеңдеу  диапазонда  болуы  мүмкін: 

қайталанбас  бөлек  элементтерден  барлық  негізгі  мәтінге  дейін,  осыған 

байланысты,  бір  мәселенің  сипаттамасы  аударма  бағытына  байланысты 

өзгеріліп  отырады.  Ресми  хатты  ағылшын  тілінен  орыс  тіліне  аударған  кезде, 

ағылшының  «Dear  Sir»  қарапта  түрі  орысшаға  жиірек  «Құрметті  мырза» 

түрімен  аударылады.  Бұл  формула  түрі  орыс  ресми  стиліне  жатпайды,  бірақ 

орыс мәдениетінің шетел сөздерін қабылдауына қарағанда, бұл форма мәтінге 

орыс қабылдауында шағын ирониялық әсер тигізсе де, мәтіннің эмоциональді – 

стильдік  көркемдігіне  қарағанда  дәлме-дәл  аударма  бола  алмайтындықтан, 

қолдануға орынды болып саналады. Орыс тілінің ресми хатына негізгі формула 

құрамының  лексика-семантикалық  көзқарасымен  нақты  аударма  болмаса  да, 

«Құрметті директор» қалпы жақынырақ саналады.  

Сонымен, ағылшын тілінен орыс тіліне аудармашы жағдаят бойынша екі 

дәл  емес  жақындау  түрлерден  таңдай,  өзгертулерге  кеңістіктерге  ие.  Алайда, 

бұл  мәселе  орыс  тілінен  ағылшын  тіліне  «Аса  қадірлі  Шредер  мырза!»  ресми 

қаратпа  түрін  аударғанда  басқаша  көрініс  табады  –  Deeply  respected 

Mr.Schroeder! формуланың дәлме-дәл аудармасы, не леп белгісі болсын, барлық 

күмәнданудан  тыс  баламасы  ретінде  келмейді,  себебі  ағылшын-саксондық 

қарапта  дәстүрі    бұл  жағдайда  қатаңырақ  және  де  Dear  Sir  немесе  Dear  Mr. 

Schroeder  дәстүрлі  формуланың  нақты  емес  берілуі  іскери  эпитеттің  негізгі 

бұзушылығы сияқты қабылданады. 

Осындай  мәселелерді  шешуде  аудармашының  аралық  қарым-қатынас 

жасауымен,  грамматикалық  анықтамалар,  екі  тілдік  сөздіктер  мен  әр  түрлі 

халықтардың  мәдениеті  бойынша  оқу  құралдары  (негізінен  –  аудармашының 

жеке мәдени тәжірибесіне) байланысты іске асады. Бұл ауысым, яғни аударма 

 

18 

ісінің  коммуникативтік  жетістігі  аудармашының  аударма  түрін  дұрыс  таңдай 

білуіне, аударма бірліктерін анықтау мен тиісті стратегиясын қолдануға тікелей 

байланысты. 

Аударма  ісін  орындауда  аудармашы,  ең  алдымен,  аударма  түрін 

анықтайды,  яғни  аударма  мәтіні  үшін  ақпараттық  реттеудің  мөлшерін 

белгілейді.  Аударма  мәдениетінде  қай  түрде  негізгі  мәтін  болуы  мүмкін 

екендігін  реттеудегі  бірінші  дәрежесін  белгілеуін  шығару:-  толық  немесе 

бөлешектеп  беруінде  жатыр.  Коммуникативтік  тапсырмаға  байланысты  бұл 

кезеңде толық, немесе қысқартылған аударма таңдалады (бұл терминдер толық 

біркелкі  емес  аталатын  болса  да,  кейбір  деректемелерде  реферативтік  деп 

көрсетілген).    

жүктеу/скачать 0,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: