Уәлиханов Ш. Таңдамалы. 2 бас - Алматы: Жазушы, 1985. - 258 б

Кіріспе
15
рымдары жекелеген батырлардың өмірбаяндық фактілерін келті- 
руден гөрі, олардың осы кезеңдегі элеуметтік жік ретіндегі қоғам- 
дық-саяси өмірдегі қызметін талдау негізінде жасалған38.
Ал, кеңестік кезеңдегі зерттеушілердің ішінде ең алғаш С. Ас- 
фендияровтың еңбегінде батырлар билеуші феодалдық ақсүйек- 
тердің тобы ретінде көрсетілген. Зерттеуші хандардың эскери 
жасағы - батырлар олжаның ең көп бөлігін иеленіп отырды жэне 
т.б. артықшылықтарды пайдаланды деп жазады39. Эрине, С. Ас- 
фендияровтың мұндай қорытындылары таптық тұрғыдан тұжы- 
рымдалғанына қарамастан, зерттеушінің бірінші рет батырларды 
элеуметтік топ ретінде қарастырғанын атап өтуіміз қажет.
XVIII-XIX ғасырдың алғашқы жартысындағы қазақ қоғамына 
тэн батыршылық институтының зерттелуіне елеулі үлес қосқан 
ғалымдар ретінде Е.Б. Бекмаханов40, М.П. Вяткин41 еңбектерін ай- 
рықша атап өтуге болады. Е. Бекмаханов Кенесары бастаған үлт- 
азаттық қозғалыс тарихын зерттей отырып, осы кезендегі қазақ қо- 
ғамының элеуметтік жіктелуін қарастырады. Е. Бекмаханов алғаш 
рет қазақ қоғамына тэн «ақсүйек», «қарасүйек», «төре», «төлең- 
гіт», «қарашы», «сүлтан», «би», «батыр», «бай» деп аталған ұғым- 
дар әлеуметтік өлшемдерді ғылыми тұрғыдан талдаған42 Зерттеу- 
ші қазақ қоғамында елеулі күш болып саналған қазақ батырлары- 
ның қоғамдық-саяси өмірдегі белсенділігінің өсуі себеп-салдарла- 
рын талдай отырып, кейбір жекелеген еңбектерінде XIX ғасырдағы 
батырлардың әлеуметтік сипаты туралы мэселеге арнайы тоқтала- 
ды43. Е.Б. Бекмаханов батырлар институтының элеуметтік өлшемі 
ретінде пайда болуы әскери-феодалдық ақсүйектердің пайда бо- 
луымен тығыз байланысты дей келе, «батыр» сөзінің ежелгі заман- 
дардан бастау алатындығы туралы тұжырым жасайды44

жүктеу/скачать 7,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: