А. И. Исаева Қазақ халқындағЫ
жүктеу/скачать 7,97 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қорытынды
1 9 7 Батыршылық институтының қалыптасуының аяқталуын негі- зінен XVIII ғасырмен байланыстырамыз. Осы кезеңде батыршы- лық институтының күрделі қалыптасу үдерісі аяқталып, ол өзінің дэл осы уақыттағы дәстүрлі қазақ қоғамына тэн ерекшелігіне сай қызметтерін атқарды. XVII-XVIII ғасырлардағы ішкі жэне сыртқы факторлар ка зак қоғамындағы батырлардың саяси, элеуметтік сататуска ие болуына қолайлы жағдай туғызды. Сондықтан ел басына күн туған сәтте саяси басымдылық батырлар қолына өтті. Ең алды- мен сыртқы саясаттағы жоңғар факторы, одан кейін патша үкіме- тінің отарлау саясаты нэтижесінде отаршылдыққа қарсы күресте батырлар рөлінің артуына себеп болды. Сондықтан осы кезеңдегі қазақ халқын отарлауды басты мақсат етіп, оның болмыс-бітімін зерттеп, жағалай қоршау бекіністерін сала бастаған Ресей ше- неуніктері де қазақ жігіттерінің алғырлығы мен батылдығы тура- лы жиі жазып қалдырған. XVIII ғасырда батыршылық институты казак қоғамының ішкі саяси кеңістігінде барлық белгілері бойынша жетекші орынға ие болды. Батырлардың ішкі саяси жүйедегі әлеуметтік-экономика- лық қызметін «барымта», «олжа», «сауға» тәрізді үғымдарды тал- дау арқылы сипаттауға болады. Батырлар тобының институт ретіндегі әлеуметтік-экономика- лық қызметі ең алдымен жоғарыда аталған ұғымдармен сабақта- сып жатыр. Өйткені батыр жай ғана қол бастаған жауынгер емес, қалыптасқан жағдайға байланысты ірі мал жэне жер иеленуші, барымташы, аңшы т.б. болатын. Батырлардың ішкі саяси қызметінің ерекшелігі де қазақ қоға- мының осы кезеңдегі саяси дамуының сипатынан келіп туында- ды. Әскери өнерді кэсіп етіп, ел қорғау арқылы даңқ пен абырой- ға бөленген батырлар ендігі жерде жэй ғана қару асынған сарбаз емес, халыкка сөзін өткізіп, билік айтатын саяси тұлғаға айнал- ды. Олардың атап өтерліктей маңызды ішкі саяси қызметтері азаматтық басқару істеріне тартыла бастауынан көрінді. Бұл ке- зеңде көп жағдайда хан мен сұлтандардың өзі батырлармен сана- сып отыруға мэжбүр болды. Өйткені, ханның немесе сұлтанның |