А. И. Исаева Қазақ халқындағЫ
жүктеу/скачать 7,97 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қорытынды
195 себебі — көшпелі қоғам қарым-қатынастарының басты жиынты- ғын құрайтын ру-тайпалық жүйенің ерекшелігімен тікелей бай- ланысты болды. Бірақ ұзақ уақыт бойы тарих ғылымында әлеуметтік ұйым- ның жұмыс істеуін жэне оның көшпелі ортадағы билігін тануда еуропоцентристік ұстанымдар үстемдік етті. Көшпелілер қоға- мының мэселелеріне қатысты көзқарастардың эволюциясына та- рихнамалық талдау жасау тарих ғылымында соңғы кезеңдерге дейін көшпелі қоғамның саяси-элеуметтік ұйымдасуындағы ба- тырлардың жеке әлеуметтік институт ретіндегі қарастырылмауы- ның себептерін көрсетеді. XVIII ғасырдың басында қалыптасқан ішкі-сыртқы саяси жағ- дайларға байланысты қазақ қоғамында әскери-саяси мүдделер алдыңғы орынға шығып, әлеуметтік-экономикалық ұстанымдар- ға негізделген салалар кейінге шегерілді. Қоғамның әскери-по- тестарлық ұйымдасу ерекшелігіне байланысты батырлардың қо- ғамдық рөлі артты. Әлеуметтік құбылыс оған қоғам тарапынан қажеттілік туған кезде ғана пайда болады. Қоғамдық сұраныс қана белгілі әлеу- меттік құбылыстың пайда болуының негізі болып табылады. Ал, дәстүрлі қазақ қоғамындағы батырлардың институциялануы қо- ғамның рухани-мәдени даму ерекшелігімен де тығыз байланысты болды. Қазақ қоғамның шаруашылық-экономикалық құрылымы- ның сипаты мен мэдени-рухани тұрмыс-тіршілігінің өзіндік ерек- шеліктері батырлар институтының қалыптасуында шешуші рөл атқарды. XVIII-XIX ғасырлардың ортасындағы қазақ қоғамының әлеу- меттік стратификациясында сыртқы экономикалық қатынастар соншалықты маңызды болмады. Қазақ қоғамының дамуындағы спецификалық көріністер көптеген категориялардың дамыма- ғандығын, элеуметтік, эскери-саяси жэне сот қызметтерін жүзе- ге асыруда кәсібиліктің жоқтығын көрсетеді. Бұл ерекшеліктер әлеуметтік институттар мен белгілі топтардың қалыптасуына әкелді. Қазақ қоғамының саяси-элеуметтік құрылымындағы ба- тырлардың орны мен рөлінің өсуіне бірнеше жағдай эсер етті. |