177
2.3.2. Дрозофилді өсіру және оның биологиясы, морфологиясы.
Сабақтың мақсаты: Студенттерді дрозофилдің сыртқы құрылысымен,
оны өсіру ерекшеліктерімен және өмір сүру кезеңдеріндегі әр түрлі циклдерінің
ұзақтығымен таныстыру.
Материалдар және жабдықтар:
1.
Дрозофила шыбыны салынған пробирка (drosophila melanogaster).
2.
Дрозофиламен жұмыс істеуге арналған жинақтар.
Эфирі бар тамшылатқыш, морилкалар (мақтадан тығыны бар
пробиркалар), шыбындармен жұмыс істеуге арналған тақтайлар, кептердің
қанаты. Дрозофиланың маңызды 4 ерекшеліктері:
1) жұмыртқадан шыбынға айналу мерзімінің қысқалығы;
2) жоғары өсімталдылығы;
3) тұқымқуалағыштық белгілерінің тез мутациялануы және мол болуы;
4) хромосом санының аздығы;
Дрозофилді зертханалық тәжірибелерде алғаш рет биолог Корпектер
пайдаланды, ол бірқатар биологиялық мәселелерді зерттеу үшін өткен жүз
жылдықтың басында тәжірибе жасады. 1910 жылы Т.Х. Морган бірінші
мутациядан пайда болған тұқым қуалағыштық дрозофилдің мутантын (ақ көзді
- White) ашты. Осыдан бастап дрозофилге генетикалық және цитологиялық
сараптамалар жасалынып (Стэтевант, Мёллер және Бриджес), қарқынды
зерттеулер жүргізілді.
Генетиканың бірқатар теориялық мәселелері, атап айтқанда мутацияны
жасанды түрде алу және гендер табиғаты, жынысты анықтау және
хромосомадағы жыныстық факторларды жинақтау, гендер экспрессиясы,
популяция генетикасы, нәсілдің және түрдің жасалу механизмдері және басқа
да зерттеулер дрозофиламен жүргізілді.
Бұл зерттеулер тек қана генетикада емес, жалпы биологияда және түрлер
эволюциясында да өте маңызды мәселелер, олардың көбі шешулерін тапты.
Drosophila melanogaster немесе сірке қышқылды шыбыны, Drosophiciclae
тұқымдасына, Diptera отрядына жатады. Бұл өте майда шіркей көлемі 2,1 мм
болады, денесі сұр тұсті, көздері ашық-қызыл шыбындар.
Dr. melanogaster отаны Индо-малайлық аймақ. Қазіргі кезде ол космополит
болып саналады, ол Солтүстік және Оңтүстік Америкада, Африкада,
Австралияда, Японияда және Оңтүстік Европада қоныстанады, ал Ресей
аумағында Dr. melanogaster Кавказда өмір сүреді. Бұл шыбын түрі 60
0
Солтүстік ендігіне дейін кездеседі, ол жаққа жаз кезінде жемістермен және
көкөністермен ілесіп барады. Дрозофилдер ферменттелген жемістермен,
көкөністермен, ағаш шырындарымен қоректенеді. Зертханалық жағдайында
шыбындарды әр түрлі құрамдағы қоректік орталарда өседі.
181
2.3. сурет. Дрозофиланың тұқым қуалайтын белгілері мен
қуыршақтарының көріністері
Генетика және селекция бағыттарында тәжірибелер жасау үшін
дрозофильдің мутанты (melanogaster) қолданылады, ол түрі дақылдарда болады.
Студенттер дрозофилдердің биологиясымен, морфологиясымен, генетикасымен
және генетикалық номенклатурасымен танысады, қоректік орта дайындайды.
Студенттер сабақ кезінде дрозофила шыбынын будандастырады және
оның F
1
, F
2
, F
3
ұрпақтарын алып оларды сараптайды. Осы тәжірибелерді
жүргізу арқылы генетиканың қатал заңдылыққа бағынатынын, дрозофиладан
бірнеше құбылыстарды көре алатындығына көз жеткізеді және олардың сандық
заңдылықтарын нақты есептеуге үйренеді. Бұл
зертханалық сабақтың әр
Достарыңызбен бөлісу: