Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология



бет119/179
Дата06.01.2022
өлшемі0,65 Mb.
#16121
түріОқулық
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   179
Байланысты:
Ахмеди ыс А ов азіргі аза тілі морфология

іиық; жаза іиық; тыңдай шық; киіне ишқ т. б.

  1. баста (акалити- калык формант) фор- манты жетекші етістікке амалдыц басталуын біл- діретіи мағына жамайды. Мысалы: жиыла бистады; жаза бастады; жылына бастады; кірісе бастады; суи бастады; ери баста- ды; көріне бастады; жү- ре бастады т. б.

  2. -й біл (аналитика- лық формант) форманты жетекші етістікке амалды жүзеге асыра алу кабіле- тіне ие болуын анғарта- тындай мағына қосады. Мысалы: біле біл: айта біл; көре біл; жаза біл; түсіне біл; түсіндірс біл т. б.

  3. -й бақ ( аналити- калық формант емес).

  1. -й біт (аналитика- лық формант еі\іес)

  1. -й жібер (аналити- калық формант емес).

258

амалд.м бірден кенет (тсз) орындау я жүзеге асыру рсцкін жамайды.

Діысалы: айтып жібер;

алып окібер; жылап жі- берді; ку.гіп жіберді; ай- қайлап жіберді т. б.

  1. -п қара (аналити- 18. -й қара (аналнти-

калык формант) фор- калық формант емес).

манты жетекші етістікке амалды жүзеге асырып көру (байқау) мағынасын үстейді. сопдай-ақ, белгі- лі илтонациямен айтып, зіл тастау, сес беру, сақ- тандыру тәрізді мағына жамайды. Мысалы: ай-


тып қара: оқып қара; ба- рып қара; тыңдап қара; аяғыңды басып қара т. б.

§ 85. ТҰР, ЖҮР, ОТЫР, ЖАТЫР ЕТІСТІКТЕРІНІҢ СИПАТЫ

Лдамзат атаулының кай-кайсысы болсын я жаткаи, я түрға.ч, я жүрген, я отырған жағдайда үшырасады (болады) және олардың амал-әрекеті сол аталғаи қа- лыптыи бірінде жүзеге асады. Осындай табиғи күй-жағ- дайлардыи атауы есебінде жұмсалатын етістіктер қалып етістіктері деп аталады. Оларға жатыр, жүр, гұр, отыр етістіктері жатады. Амал-әрекет қанша- лыкты шапшаң я қаншалықты созалаңдап жасалса да, осы төрт түрлі қалыптьщ бірінде ғана жүзеге асуға лайық немесе көрінуі ләзім. Сондықтан осындай іс-әрекет- тің белгілі кеңістікте және мезгіл-мезетте өтуіне байла- нысты туатын неше алуан аса нәзік көріністері мен кұ- былыстардың бірсыпырасы тілімізде осы төрт етістіктің кызмегі аркылы беріледі. Осыған орай, бүл төрт етіс- тіктің формаларында да, семантикалық реңктерінде де, функцияларында да бәріне ортақ бірыңғай ерекшелік- тер мол.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   179




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет