Алеуметтану тероиясы indb
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
АЛЕУМЕТТАНУ ТЕРОИЯСЫ TPG 130318 (1)
| Монросы» үстіртін және шынайы эмоцияларды көрсетпейді. Мунк картинасы
постмодернистер үшін аномиядан кейінгі қазіргі заманғы әлемнің бөлігі – пост- модернизмді білдіреді. Постмодерндік әлемде шеттету процесі фрагментация- лаумен ығыстырылды. Әлем мен адамдардың бөлініп кетуіне байланысты «ер- кін және өзгермейтін» сезімдер қалыптаса бастайды (Jameson, 1984:64). Бұл – постмодерндік сезімдермен байланысты немесе қандай да бір «қарқындылық» деп аталатын, ұнамды эйфорияның өзіндік түрі. Мұның мысалы ретінде ол фо- тореалистік қалалық пейзажды ұсынады, бұл жерде тіпті автокөліктер де жаңа галлюцинаторлық сипатта жарқырайды (Jameson, 1984:76). Қала ортасындағы автомобиль апаттарына негізделген эйфория, шын мәнінде, өзіндік сезімге ие. Постмодерндік әсер «тән жаңа электрондық ақпарат құралдарына қосылғанда» да болады (Donougho, 1989:85). Үшіншіден, тарихтың жоғалуы орын алуда. Өткенді біле алмаймыз. Біз қол жеткізген барлық нәрсе – өткен шақ туралы мәтіндер ғана және тек осы тақы- рып бойынша басқа да мәтіндер жаза аламыз. Тарихтың жоғалуы «өткен шақ- тың барлық стилінің кездейсоқ жойылуына әкелді» (Jameson, 1984:65–66). Нә- тижесінде постмодерндік ойлаудың pastiche (стильдендіру) деген маңызды тер- миндерінің біріне жақындадық.«Тарихшылардың өткенге қатысты шындықты білуі немесе олар туралы дәйекті әңгімелерді біріктіруі мүмкін емес, өйткені олар өткен шақ туралы кейде қайшылықты не шатастырылған идеяларды айту- мен қанағаттанады. Сонымен қатар тарихи даму, уақыттың өтуі туралы нақты түсінік қалыптаспаған. Өткен мен бүгін бір-бірімен тығыз байланыста. Мыса- лы, E.L. Doctorow’s Ragtime секілді тарихи романдардан «тарихи референттің жоғалып кетуін» көре аламыз. Бұл тарихи роман тарихты көрсете алмайды; тек өткенге қатысты біздің идеяларымыз бен түсінігімізді білдіреді» (Jameson, 1984:71). Тағы бір мысал ретінде Body Heat фильмін қарастыруға болады. Осы фильм аясында 1930 жылдарға тән атмосфера жасалуына қарамастан, фильм қазіргі кезге тән мәселелерді қарастырады. Мұндай атмосфераны қалыптасты- ру үшін: «заманауи артефактар мен аспаптардың, тіпті автокөліктердің де объек- тивті әлемі толық редакцияланған. Осылайша фильмде барлығы ресми заманауилықты жоюға және көрермендерге өткен отызыншы жылдарда- ғы уақытты көрсетуге ұмтылады». (Jameson, 1984:68) «Body Heat немесе Ragtime сияқты туындылар – «біздің тарихымыздың на- шарлағанын көрсететін белгі» (Jameson, 1984:68). Уақыттың жоғалуы, өткен- ді, бүгінді және болашақты ажырата алмаушылық жеке деңгейде шизофрения дерті арқылы көрінеді. Постмодерндік тұлға үшін оқиғалар фрагменттелген және үзінді сипатында болады. 714 III бөлім • Модерндік теориядан постмодерндік әлеуметтік теорияға дейін (және одан кейінгілер) Төртіншіден, постмодерндік қоғаммен байланысты жаңа технологиялар бар. Автокөлік жинау желісі сияқты өнімді технологиялардың орнына репро- дуктивті технологиялар, әсіресе теледидар мен компьютер секілді электронды БАҚ басымдыққа ие бола бастайды. Өнеркәсіптік революцияның «қызықты» технологиясынан гөрі, теледидар секілді «технологиялар» кеңінен таралуда (Jameson, 1984:79). Постмодерндік дәуірдің имплозивті, тегістеу технология- лары заманауи дәуірдің ауқымды, қарқынды технологияларына қарағанда, әр- түрлі мәдени өнімдерді көбірек шығарады. Сонымен, Джеймисон адамдары өздері өмір сүріп жатқан көпұлтты капи- талистік жүйені немесе «жар басындағы» мәдениетті түсінуге дәрменсіз, сал- ғырт постмодернизмнің бейнесін жасайды. Осы дүниенің парадигмасы ретінде Джеймисон атақты постмодерндік сәулетші Джон Портманның Лос-Андже- лестегі Bonaventure қонақүйін ұсынады. Адамның әлемдегі орнын сипаттау үшін қонақүйді мысалға алады. Джеймисон қонақүйлердің ешқайсысында адам вестибюльде өз орнын таба алмайтыны туралы айтады. Вестибюль – Джеймисон бізге жол табуға көмектесе алмайды деген модерн- дік тұжырымдамаларға сай «гиперкеңістікке» мысал болады. Бұл жағдайда вестибюль бөлмелерді қамтитын төрт симметриялық мұнарамен қоршалған аймақ ретінде айқындалады. Оның пікірінше, вестибюльдерде адамдарға өзде- рінің бөлмесін табуға жәрдемдесетін белгілер болуы қажет. Бұл – жол табуды жеңілдетер еді. Bonaventure қонақүйінің вестибюліндегі осындай жағдай – көпұлтты эко- номика мен кейінгі капитализм сипатындағы қоғамда адамдардың бейім деле алмауының метафорасы. Джеймисонның өзге постмодернистерден айыр ма- шылығы, өзінің марксистік ұстанымына қарамастан, бұл мәселенің ішінара болса да шешуін табуға ұмтылады. «Бізге керек нәрсе, – дейді ол, – біздің жо- лымызды табуға жәрдемдесетін танымдық белгілер» (Jagtenberg and McKie, 1997). Бірақ олар ескі болмауы қажет. Осылайша, Джеймисон: «жаңа идеялардың туындауын күтеді... (кейінгі капитализм), онда біз тағы да өз ұстанымымызды жеке-дара және ұжымдық деңгейде түсіне отырып, бейберекеттікпен күресуге әрекеттенеміз және күресу қабілеті- мізді қалпына келтіре аламыз. Постмодернизмнің саяси пішіні, егер ол бар болса, әлеуметтік және кеңістіктік масштабтағы ғаламдық когнитивті карта болар еді». (Jameson, 1984:92) Бұл танымдық карталардың бастауын әлеуметтік теорияшылар, роман жа- зушылар және қарапайым адамдар салуы мүмкін. Әрине, карталар марксистік мақсатта қолданылмайды, бірақ постмодерндік қоғамда түбегейлі саяси әре кет- тің негізі ретінде пайдаланылады. Карталардың қажеттілігі, Джеймисонның пікірінше, әлемнің кеңістік өл- шеммен айқындалуымен байланысты. Шынында да, гиперперсона идеясы және Bonaventure қонақүйінің вестибюль үлгісі постмодерндік әлемдегі кеңістіктің үстемдігін көрсетеді. Осылайша, Джеймисон үшін бүгінгі өзекті мәселе – «бұл кеңістікте өзімізді ұстай білу қабілетімізді жоғалту мен оны картаға түсіруге мүмкіндігіміздің болмауы» (Jameson, Stephanson, 1989:48). 715 17-тарау • Структурализм, постструктурализм және постмодерндік әлеуметтік теория Бір қызығы, Джеймисон когнитивті карталар идеясын марксизм теория- сымен, атап айтқанда, таптық сана идеясымен байланыстырады: «Когни- тивті карталар шын мәнісінде «таптық сананың» құпия сөзі...» (1989:387). Джейми сонның еңбегі Маркс теориясы мен постмодернизмді синтездеуге бағытталған. Оның мұндай талпынысы, негізінен, марксистер мен постмо- дернистер тара пынан сынға алынды. Бест пен Келлнердің пікірі бойынша, «оның еңбегі көп теген позицияларды, соның ішінде классикалық марксизм мен кейінгі постмодернизмді, біріктіруге бағытталған эклектикалық, көпса- лалы теорияның ық тимал қауіптерінің жарқын үлгісі бола алады» (Best and Kellner, 1991:192). Нақтырақ айтқанда, кейбір марксистер Джеймисонның постмодернизмді мәдени үстемдік ретінде қабылдауына қарсылық білдірсе, ал кейбір постмодернистер оның әлемнің тотализацияланған теориясын қа- былдауын сынайды. жүктеу/скачать 16,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|