Алматы №1 (135) 2012

Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 223 
бастады. Президентіміздің көрегенді саясаты-
ның нәтижесінде б‰гінде атажұртқа оралған-
дар мен оралам деушілерге барлық м‰мкіндік 
жасалып отыр. Тілші ғалым Д. Әлкебаева: 
1991 жылдан бастап Қазақстан Республика-
сына 1млн-ға жуық этникалық топтар келген, 
– дейді [3, 10б.].
Оралған қандасатарымыз жат жер, шет ел, 
басқа мемлекетте, өзге қоғамда ж‰рсе де 
ұлттық ерекшеліктерін жоймай, қазақи рухын, 
қазақы мінезін, баға жетпес салт-дәст‰рін 
кеудедегі шыбын жанындай аялап сақтап, 
өздерімен бірге алып келді. Елбасымыз «Та-
рих толқынында» еңбегінде былай дейді: «Қа-
зақ диаспоралары өзі тұрған елдердің қай-
сысында болмасын, олардың мәдениетін, ті-
лін, әдет-ғұрпын тамаша меңгерді. Ол елдер-
дің басым бөлігінде қазақ тілінің ешқандай 
құрылымдық қорғаны жоқ еді, соған қара-
мастан сол елдердің бәрінде де өз тілі мен 
мәдениетін сақтай білді» [1, 141б.].
Репатрианттардың барлық жағдайы бағ-
дарлама бойынша бекітіліп, алдын ала же-
ңілдіктер ойластырылса да бағдарламаға ен-
бей, өз бетімен көшіп келуші бауырларымыз 
да болды. Мейлі бағдарламамен келсін, не өз 
бетімен келсін оларды ортақ бір кедергі к‰тіп 
алды. Ол әрине – тіл мәселесі. Алғашқы көші-
қон жылдарындағы, тіпті қазіргі кездегі өзекті
мәселелердің бірі – орламандардың Қазақ-
стандағы тілдік ортаға бейімделуі,өзінің бұ-
рын қалыптасқан сөйлеу мәдениетін Қазақ 
еліндегі тілдік ортаға, тілдік нормаға икем-
деуі, тілдік сәйкестілікке ие болуы, әлеуметтік 
топта тілдік кедергіге ұшырамау болып отыр. 
Қазақстан елі ‰шін Қазақ тілі – мемлекет-
тік тіл. Ал шет елдердегі қазақтар ‰шін диас-
пора тілі. Диаспора тілі (грек. diaspora ша-
шырау) – этникалық топтың бір бөлігінің та-
рихи т‰птөркіні бар елден сыртқары жерде – 
басқа елде тұратын, негізгі ұлт тілімен са-
лыстырғанда, тілді пайдаланушыларының саны 
аз ұлт өкілдерінің тілі [2, 86б.]. Жалпы диас-
пора тілі к‰нделікті тұрмыстық қарым-қаты-
нас тілі, мерзімді басылымдар, радиохабарлар 
тілі,көркем әдебиет, Интернет сайттарының 
тілі ретінде өмір с‰реді. Мысалы Моңғолияда 
к‰н сайын бір сағат қазақша радиохабар 
тарайды, және 
www.baiolke.com
атты Моңғо-
лия қазақтарының ақпараттық порталы бар.
Б‰гінде шет елдерден атажұртқа оралу-
шыларды неше т‰рлі терминдермен атап ж‰р. 
Мысалы: оралмандар, оралғандар, репатриант-
тар. Ғылыми тілдегі ең көп қолданыста ж‰р-
гені – репатриант.
Репатриант (лат. re – қайталану мағына-
дағы қосымша patria – Отан, туған ел) – Ота-
нына қайтып оралған адам. Біздің елде репа-
триант терминінің орнына оралман сөзі қолда-
нылады. [2, 194б.]. Репатрианттар тіліндегі 
кездесіп жататын әрт‰рлі тілдік кедергілерді, 
ерекшеліктерді, айырмашылықтарды, тілге 
бейімделуін тіл білімінде әлеуметтік лингвис-
тика ғылымы зерттейді.
Әлеуметтік лингвистика (фр. Linguistique > 
лат. lingua язык) ағыл sociolinguistics – тіл 
әлеуметтануы, әлеуметтанушылық лингвис-
тика, әлеуметтану тіл білімі, лингвоәлеумет-
тану. Тіл және қоғамның өзара себепті бай-
ланысын, тілдің қоғамдағы қолданылу ерек-
шеліктерін, әлеуметтік айқындылықтағы, нақ-
тылықтағы тілді зерттейтін тіл білімінің бір 
тармағы. [2, 45 б.].
К‰нделікті тұрмыста репатрианттар бел-
гілі бір әлеуметтік топтың м‰шесі ретінде қа-
рым-қатынасқа т‰седі. Тілдік сәйкестіліктің 
жоқтығы немесе аздығы себепті репатриант-
тар тілдік ортада, өз тілдеріндегі тілдік ерек-
шеліктерін көрсетеді. Ол ерекшеліктер мына-
дай себептерге негізделеді. Оралмандардың 
көбісі қостілді. Олар өздері өмір с‰ріп отыр-
ған мемлекеттің тілін және ана тілдерін мең-
герген. Мемлекеттік тілі мен ана тілінің өзара 
қарым-қатынасы нәтижесінде тілдік ‰стемдік 
процесі ж‰рмей қоймайды. Сол ‰стемдік атал-
мыш елдің мемлекеттік тілінің әсерін диас-
пора тіліне (шетелдегі қазақтар тілі) фонети-
калық, лексикалық тұрғыдан тигізеді. Тілші 
ғалым Д. Әлкебаева: Кез келген қазақ диаспо-
расы өкілдерінің тілдік жағдайы оңып тұрған 
жоқ. Олар шетелде ‰ш т‰рлі алфавитті оқып 
өседі: а) өздері өмір с‰рген мемлекеттің алфа-
виті; ә) сол мемлекетте басымдылық көрсете-
тін тілдің алфавиті; б) өз тілінің алфавиті [3, 
10 б.]. 
Тарихи отанына оралған репатрианттар 
тілі ең аз дегенде жарты жыл яғни алты ай 
уақыттың ішінде әлеуметтік өзгеріске ұшы-
рап, өмір с‰ріп жатқан жеріндегі тілдік жағ-
даятқа икемделе бастайды. Бұл әсердің жақсы 
жағы сондай-ақ кері ықпалы да бар. Мысалы 
қазіргі жастар тіліндегі сленгтер, арголар, 
жаргондар, ақпараттық техникаға, к‰нделікті 
қарым-қатынасқа байланысты тілдік элемент-
тер репатриант сөздік қорына еріксіз кіріп 
отырады. Атап айтсақ, қазіргі к‰нделікті тұр-

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: