Алматы «рауан» 1991
жүктеу/скачать 9,37 Mb. Pdf көрінісі
|
| етті, гүрсілде, т. б.
VIII. Эмоционалды етістіктер. Бұл топтағы етістіктер адамнын көңіл-күйімен, психологиялық қалпымен байланысты болады да мынадай семантикалық топтарға бөлінеді. 1. Таңдану етістіктері: таңоану, таңырқау, аузы ашылу, т. б. 2. Қуану етістіктері: шатта- ну, қуану, мәз болу, т. б. 3. Қанағаттану етістіктері: рахаттану, қанағаттану, көңлі толу, т. б. 4. Қайғы-мұц етістіктері: қапалану, қайғыру, қабырғасы қайысу, т. б. IX. Қалып-сапа етістіктері. Бұл топтағы етістіктер адамнын не басқа заттардың табиғи күйін, қалпын білдіреді де бірнеше семан- тикалық топқа бөлінеді. 1. Созылыцқы амалды білдіретін етістік- тер: отыр, түр, жатыр, жүр, т. б. 2. Заттардың түсінің өзгеруімен байланысты қолданылатын етістіктер: қарай, сарғай, қызар, т. б. 3. Заттардың көлемінін өзгеруімен байланысты қолданылатын етістіктер: иіөк, тапалдану, мықыраю, т. б. 4. Заттардың сандық мөлшерінің өзгеруімен байланысты қолданылатын етістіктер: азай, көбей, молай, т. б. 5. Адамның не заттардың ішкі қасиеттері- нің өзгеруімен байланысты қолданылатын етістіктер: ірі, шірі, үгіл. 190 тоз, т. б. 6. Әдеттенуге байланысты етістіктер: әдеттену, үйрену, дағдылану, т. б. X. Өсіп-өну етістіктері. Бұл топтағы етістіктер туу, өсіп-өну процестерімен байланысты болады да сан жағынан онша көп бол- майды. Оларға ту, төлде, қозыла, ботала, т. б. етістіктері жатады. XI. Субъектив реңктерді білдіретін етістіктер. Бұл етістіктер- дің мағынасында эмоциялық реңк болады да айтушының не жа- зушының көзқарасын білдіреді. Оларға кісімсі, адамсы, аспанда, баласын, т. б. етістіктері енеді. XII. Табиғн құбылыстарға байланысты етістіктер. Бұлар табиғи құбылыстарға байланысты қолданылатын етістіктерді қамтиды: азына, гуілде, борандату, найзағай түсу, т. б. Мұндай жалпылауыш семаларына қарай сөздерді топтарға бөлу зат есімдерге, сын есімдерге байланысты да қолданылады. Зат есімдердің тематикалық тобының саны өте көп, сондықтан мысал ретінде ғана азын-аулақ үлгі береміз. 1. Туысқандық терминдері: ата, ене, ана, бала, қыз, қарын- дас, т. б. 2. Дене мүше атаулары: бас, көз, қүлақ, к,ол, аяқ, бет, арқа, т. б. 3. Киім-кешек атаулары: тон, шапан, қалпақ, тақия, жейде, көйлек, т. б. 4. Төрт түлік мал атаулары: сиыр, қой, тоқты, саулық, гу сак,, т. б. 5. Жабайы аң атаулары: елік, киік, қүралай, марал, қүлан, жайран, т. б. 6. Құс атаулары: қаріиыға, бүркіт, қарлығаш, үйрек, қаз, т. б. 7. Ыдыс-аяқ атаулары: пияла, кесе, зере, леген, шара, т. б. 8. Ауру атаулары: түмау, көкжөтел, маңқа, лоққы, сүзек, т. б. Зат есімдерге қарағанда сын есімдердің тематикалық тобының саны аз, сондықтан сын есімдерді тематикалық топтарға бөлуші- лер өте аз. Сын есімнің мынадай тематикалық топтары бар (үлгі ретінде береміз). 1. Заттың түсін білдіретін сын есімдер: ақ, көк, қара, торы, боз, күрең, шауқар, жирен, қүла, т. б. 2. Дәмді білдіретін сын есімдер: тәтті, ащы, қышқыл, қыш- қылтым, т. б. 3. Заттың көлемін білдіретін сын есімдер: дәу, ірі, үлкен, кі- ші, т. б. 4. Заттың салмағын білдіретін сын есімдер: ауыр, жеңіл, зіл, т. б. 5. Заттың табиғи күйін білдіретін сын есімдер: қалың, сирек, жуан, жіңішке, селдір, қаба, ну, бітік, өсік, тықыр, т. б. 6. Заттық ішкі қасиетін білдіретін сын есімдер: жақсы, жаман, тәуір, жүйрік, алғыр, талантты, ынталы, жалқау, т. б. 7. Заттың не адамдардың физиологиялық сипатын білдіретін сын есімдер- семіз, арық, тырық, шолак,, ақсақ, т. б. 8. Адамның не жан-жануарлардың мінез-құлқына байланысты сын есімдер: асау, жуас, шадыр, бір бет, устамды, ашушаң, қор- жүктеу/скачать 9,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|