Ќан жїйесі физиологиясы

Ірі құстармен салыстырғанда майда құс организмінде жылу көбірек өндіріледі. Мысалы, 1 кг дене массасына шаққанда тәулігіне: ат 11,3; қаз 74,5; үйрек 89,1; канарейка 1060 кал энергия бөледі. Тіршілік ортасының жағдайына, нерв жүйесінің күйіне және басқа физилогиялық факторларға байланысты жылу алмасу процесі айтарлықтай құбылып отырады. Дегенмен, әр түрлі жануарларда тәулігіне 1 м² дене беткейіне шаққанда шамамен бірдей мөлшерде энергия өндіріледі: тауықтарда 943, қаздарда 969, аттарда 948 ккал (Д.Я. Криницин бойынша).

Құстарда негізгі зат алмасу түнге қарағанда күндіз күшейеді. Аталық организмде аналықпен салыстырғанда энергия алмасуы қарқынды жүреді.

Құста энергияның біршама мөлшері жұмыртқа өнімділігіне жұмсалады. Тауық жұмыртқасында орта есеппен 85-90 ккал энергия болады. Жұмыртқа өндіруге шығындалатын энергия жұмыртқа энергиясының 40-50 % құрайды. Азықтың физиологиялық пайдалы энергиясының 70 %-ы жұмыртқа өндіруге, ал қалған энергия - бұлшық ет ұлпасына және май түзуге пайдаланылады.

Құстарды азықтанғаннан кейін энергия алмасу қарқыны жоғарылайды. Азықтанғаннан кейін байқалатын бұл құбылысты азықтың өзіндік динамикалық әсері дейді. Ең көп өзіндік динамикалық әсер белоктарға тән. Олар энергия алмасу қарқынын 30-40 % көтерсе, ал май мен көмірсулар тиісінше 15-6 % ғана жоғарылатады. Азықтың өзіндік динамикалық әсері қоректік заттардан бөлінген ыдырау өнімдерінің (амин қышқылдарының, сірке және құмырысқа қышқылдарының, ацетальдегидтің) организмдегі биохимиялық процестерді жандандыруына байланысты. Бұл әсер жүйке жүйесінің қатысуымен атқарылады. Симпатикалық жүйкенің құрсақтық тармағын қиып тастаса бұл құбылыс байқалмайды.