ұлтшыллық» айырмасын ажырата білмейтін тар epic
нигнлистер мен солақайлар үшін де мәнін жоймағандай.
Осы жерде, сөз ыңғайына қарай, ұлы ағартушының
патриоттық сезімінің ерекшелігіне де аздап тоқтала не
тей ік.
Мәселенің түйіні тереңде жатқан кез еді. Қазақстан
Россияға қосылғанға дейін де, онан кейін де қазақ елі-
нің алдағы даму бағдары қандай болуы керек деген са-
уал көзі ашық көп азаматтарды толғандырумен болды.
Шығысқа бет бұрған дұрыс па, немесе батысты бағыт
тұтамыз ба? Мұсылмандыққа, ислам дініне бет бұру
керек пе, әлде христиандық қолайлы ма?— деп тұйыкка
тірелген кезеңді айқын аңғарған Шоқан: «Қазір ескі
мен жаңаның арасында бірден байқала қоймайтын, бір-
ақ өте катал күрес жүріп жатыр. Бірі — мұсылмандық
шығыска, екіншісі — орысқа еліктейді»1,— деп жазды.
Шоқанның алыстан көрегендігінің бір белгісі — ол
ескі шығысты былай қойғанда, жаңа ұштасып отырған
батыстың, атап айтқанда, орыс мәдениетінің озық үлгі-
лерінен үйренуді қостай отырып, «тым қазақи», «тым
шығысшыл» немесе «тым орысшыл» болмай, өзара дос-
тас болуға бағыт сілтеді. Шоқанның жақын достарының
бірі, публицист, Сібір халықтарынық тарихын зерттеу-
ші Н. М. Ядринцев (1842—1884) ол туралы: «ШоқаН өз
халқын сүюден айныған жоқ, ол европалық ағартушы-
лық пен өз халқының ұлттық қасиетін ұштастыруды ар-
мандайды»2,— деген еді.
Шоқанның бойына сіңген ерекше бір қасиет — ол өзі-
нің іс-әрекетінде, шығармаларында «ұлттық» пен «ұлт-
шылдықты» айыра білді. Өз елінің, өз жерінің жақсы-
лықтарын, ерекшеліктерін, мәдениетін, тілін, әдебиетін
ардактау, кұрметтеу, бағалау арқылы ол ұлттық аңға-
ру, әр ұлттың өзін-өзі бағалап, түсіне білу, жақсылығы
мен кемшіліктерін тен, көре білу. дәрежесіне көтеріле
.алды (өкінішке орай, біздің кейбір интеллигенттеріміз,
зиялыларымыз күні бүгінге дейін рулық жүзге бөлуден,
тройболизмнен арыла алмай жүр ғой). Сонымен катар,
Шоқан ұлтшылдық санадан, өз халқын, өз ұлтын оасқа
ұлттарға қарсы қоюдан, өз халқын басқа халықтардан
артық санаудан, оның жақсы қасиеттерін ерекше дәріп-
теуден, ұлттық тар шецберліктен, ұлттық мен-мендіктен
аулак болды.
Достарыңызбен бөлісу: