Соғу толкындары өте жоғары энергияларға ие, мысалы ядролык жарылыс
кезінде ортаға таралатын энергияның 95%-ы соккылыктолкындарынын үлесі-
не тиесілі. Сондыктан соккылық толкындар биологиялык және техникалык
объектілерге жеткенде үлкен апатқа үшырайды.
7.11. ДОПЛЕР ЭФФЕКТІСІ
Доплер эффектісі деп толкынды бакылаушы мен толкын көзінің бір-біріне
қатысты қозғалысы кезінде, толкын ұзындығының, жиілігінің өзгерісінің пай-
да болуын айтады.
Бақылаушы ортаға катыстытыныштықта тұрған толкын көзіне карай ин
жылдамдыкпен қозғалсын делік. Бүл кезде тыныштыкта тұрғаннан караған-
да ол толкындарды көбірек толыктырады. Бұл деген сөз қабыл алған v’ жиілігі
толкын көзінен шығарылған жиіліктен көбірек болады. Толкын ұзындығы,
жиілік және толкынның таралу жылдамдығы v = о/А. катынасымен аныктал-
ғандыктанбіздіңжағдайымызүшін v’ = (о + он) Д немесе
X
= o/v ескеріп:
и + ин
v’ = —^
V-
(7.54)
Екінші жағдай:
И
толкын көзі тыныш тұрған бақылаушыға карай v жыл
дамдыкпен козғалысын (7.23, а-сурет). Толқын көзі шығарған толкынға (ле
се козғалғандыктан, оның шығаратын толкын ұзындығы тыныштық күйімен
салыстырғанда кем болады. Шындығында да, толқын үзындығы 2л фазаға
айырымы бар, екі нүктенің арасындағы кашыктық. Бір периодка кеткен уакыт
аралығында толкын
X
кашыктыкка тарай-
ды, ал толкын көзі
АВ =
v
hT
ара қашык-
тығына орын ауыстырады (7.23, б-сурет).
В
және С нүктелерінің фазасы 2л шамасын-
да айырмашылықта болады, демек олар-
дын аракашықтығы
X’
толкын ұзындығына
тең, өйткені толкын көзі қозғалыста болды.
7.23-суретті қолдана отырып және v =
v/X
пайдаланып, түрлендіру жүргізейік:
X' = Х — v j v
= u/v —
o h
/
v
= (и — ии )T/v-
(7.55)
Бұл жағдайда бакылаушы кабылдайтын толкын жиілігі:
v” =
и/Х’
= [и/(о - oH)]v.
(7.56)
Бакылаушы мен толкын көзі бір-біріне бір мезгілде козғалатын болса, онда ба-
қыланатын жиілік v” (7.56) формуласына v’ орнына v кою арқылы анықталады:
Достарыңызбен бөлісу: 
