Дәріс микробиология ғылымының тарихы және даму кезеңдері

факторлардың  бірі.  Ол  оптималды,  немесе  микроорганизмдердің  өсуі  үшін  қолайлы, 

сондай-ақ  тіршілік  процесстері  тежелетін  –  максималдық,  және  өсіп-өнуі  баяулайтын 

немесе  толық  тоқтайтын  –  минималдық  болуы  мүмкін.  Температураға  байланысты  өсу 

аймағы әртүрлі микроорганизмдер тобы үшін кең ауқымда ауытқиды. 

Психрофилдер  (грекше  psichros-салқын,  суық;  philein-сүю,    салқын  сүйгіш 

микроорганизмдер)  төменгі  температурада  өмір  сүреді.  Оларды  солтүстік  теңіздерде, 

мұздақтарда, тоңазытқыштарда, ағын суларда және басқада жерлерде кездестіруге болады. 

Бұлардың  ішінде  балықтың,  су  өсімдіктерінің  ауруларының  қоздырғыштары,  азықтық 

өнімдерді  ыдырататын  микроорганизмдер  болуы  мүмкін.  Психрофилдер  үшін 

минималдық  температура  –  0°С,  қолайлы  температура  –  -15-20°С  және  максималдық 

температура – -30-35°С. 

Мезофилдер  (грекше  mesos-орташа,  philein-сүю)  орташа  температурада  өседі. 

Мезофилдерге  адамдар  мен  жануарлардың  ауру  қоздырғыштары,  сапрофиттердің 

көпшілігі,  аммонификация  және  ашу,  тағыда  басқа  процестердің  микроорганизмдері 

жатады.  Мезофилдер  үшін  минималдық  температура  –  10°С,  қолайлы  температура  –  30-

37°С және максималдық температура – 40-45°С.   

Термофилдер  (termos-жылы,  philein-сүю,  жылу  сүйгіштер)  өздерінің  дамуы  үшін 

жоғары температураны қажет етеді. Бұндай микроорганизмдер ыстық су көздерінде, адам 

және  жануарлардың  ас  қорыту  жолдарында,  ыстық  ауа-райлы  аудандардың 

топырақтарында 

кездеседі. 

Камчатканың 

ыстық 

су 

термофилді 

микроорганизмдердің  шар,  таяқша  және  жіпше  тәріздес  формалары  анықталынған. 

Термофилдік  микрорганизмдер  көңнің  биотермиялық  зарарсыздануы,  бурыл  шөпті 

дайындау,  шөпті  сүрлеу  сияқты  биологиялық  процесстерге  қатысады.  Қолайлы 

ылғалдылықта  термофилдер  орта  температурасын  жоғарылатып,  органикалық  заттарды 

ыдыратады, нәтижесінде өсімдік массасының өздігінен тұтануын тудыратын метан, сутегі 

сияқты жанғыш газдар түзіледі. Температураның кенеттен өзгеруі микробтарды өлтіреді. 

Термофилдер  үшін  минималдық  температура  –  35°С,  қолайлы  температура  –  50-60°С 

және максималдық температура – 70-75°С.  

Ыстық  су  көздерін  мекендейтін  кейбір  спора  түзбейтін  бактериялардың  40-93°С-да 

және  оданда  жоғары  температурада  тіршілік  ету  мүмкіндігі  бұл  организмдерді  – 

экстремалдық  термофилді  бактериялар  тобына  біріктіруге  негіз  болып  алынды. 

Термофилдердің жоғары температурада өмір сүре алуы жасуша мембранасының липидтік 

компоненттерінің  құрамымен,  сондай-ақ  олардың  протеиндері  мен  ферменттерінің, 

жасуша  ультрақұрылымдарының  жоғары  температура  әсеріне  тұрақтылығымен 

түсіндіріледі. 

Микроорганизмдерге  жоғары  температураның  тигізетін  әсері.  Жоғары 

температураның  әсеріне  вегетативтік  формалар  өте  сезімтал  болып  келеді. 

Температураның  жоғарылауы  микроорганизмдердің  тіршілігін  қысқартады.  Мысалы, 

тифоздық  бактериялар  47°С-де  2  сағаттан,  ал  59°С-де  21  секундтан  кейін  жойылады. 

Спора  түзетін  түрлер  100°С-де  20  сағатта,  ал  130°С-де  2-4  минутта  өледі  (В.И.  Вашков, 

1956). 

Микробтарға құрғақтан гөрі  ылғалды жылы ауа нәтижелі  әсер етеді.  Мысалы, сібір 

жарасының  спорасы  132°С  бу  әсерінен  1  минутта  жойылса,  құрғақ  ыстық  ауада  аталған 

бактерияның спорасы осы уақыт ішінде залалсыздандырылуы үшін температураны 180°С-

ге дейін көтеру қажет. Стерилдеу сапасы 1 мл суспензиядағы микробтық жасуша санына 

да байланысты. Олар көп болған сайын, температура да жоғары болуы керек немесе әсер 

ету уақыты да ұзақтау болуы шарт.  

Микрорганизмдердің  төзімділігіне  тіршілік  ету  ортасы  және  спораның  түзілу 

жағдайы  да  өз  әсерін  тигізеді.  Протеин  мен  майлар  микроорганизмдерді  жылу  әсерінен 

қорғаса,  бактерицидтік  заттар  керісінше  жылу  әсерін  күшейтеді.  Микробтар  бейтарап 

ортаға қарағанда, қышқылды ортада ыстыққа сезімтал келеді. 

өменгі температура әдетте микроорганизмдерді өлтіре алмайды, бірақ олардың өсуі 

мен  көбеюін  тежейді.  Көптеген  бактериялардың  өміршеңдігі  абсолюттік  нөлге  жақын 

температурада да  сақталынады. Споралар сұйық сутегінде (-252°С)  10 сағат болғанда да 

өседі,  осы  температурада  ішек  сүзегі  бактериялары  өздерінің  өміршеңдігін  2  сағат  қана 

сақтап  қала  алады.  Сұйық  ауада  (-172  –  -190°С)  ішек  таяқшасы  20  сағат  сақталынады. 

Туберкулез  таяқшасы  -180 

0

С-да  сегіз  күн,  ал  бруцеллалар  -40°С-да  алты  айдан  астам 

уақыт тіршілік етеді. 

Төменгі  температура  әсеріне  вирустар  төзімдірек  болып  келеді.  Құтыру  вирусы 

сұйық  ауада  (-190°С)  және  сұйық  сутегінде  (-292°С)  бірнеше  ай  бойы  белсенділігін 

сақтайды  (В.Д.  Савельев  және  басқалары).  Воркутаның  мұздақты  топырағының  57  м. 

тереңдігінде  бациллалар  табылса,  оның  споралары  одан  да  тереңдеу  қабаттардан 

анықталынған  (А.В.  Каляев,  1947).  Споралар  және  шіру  микробтары  Сібірдің 

топырағында  бірнеше  мың  жылдар  бойы  жатқан  мамонттардың  өлекселерінде  өздерінің 

өміршеңдігін сақтап қалған (В.Л. Омелянский, 1911). 

Бактериялардың  вегетативтік  формалары  да  төмен  температураның  әсеріне 

шыдамсыздау  боп  келеді.  Температураның  -10°С-дан  -20°С-ға  дейін  ауытқуы  ішек 

таяқшасының  суспензиядағы  мөлшерін  90  пайызға  дейін  азайтады.  Сондықтан,  -190°С 

және  одан  да  төмен  температурада  кристалдар  түзілмей  қату,  микробтық  жасушаның 

механикалық  зақымдануын  және  қайтымсыз  процестерді  туындататын  мұз  кристалдары 

пайда  болатын  -20°С  және  одан  жоғары  температураға  қарағанда  тіршілік  иелеріне 

қауіпсіздеу болуы мүмкін.  

жүктеу/скачать 1,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: