Әлиакбарова айгерім тілесбекқызы
АНТРОПОНИМДІК ТРАНСМИССИЯ ЖӘНЕ ТРАНСФОРМАЦИЯ
жүктеу/скачать 4,95 Mb. Pdf көрінісі
|
Диссертация Әлиакбарова АТ
| 3 АНТРОПОНИМДІК ТРАНСМИССИЯ ЖӘНЕ ТРАНСФОРМАЦИЯ
Тарихи-диахронологиялық тұрғыда қазақ азаматтарының аты-жөнінің ресми құжаттарда жазылуына қатысты М.А. Диарова өз еңбегінде статистикалық деректер келтіреді: «1880 жылдардан 1930 жылдар аралығында туған адамдардың аты-жөні екі сөзден құралған, құжат иесінің өз аты мен әкесінің аты, оның ішінде әкесінің аты тектік атау (фамилия) түрінде орысша жазылып келген. 30-жылдары халық санағы кезінде жаңадан беріліп жатқан құжаттар 3 сөзден тұратын формулаға сәйкес толтырыла бастайды. 1920-1930 жылдарда туған азаматтардың 40 %-ы әкесінің аты түрінде жазылса, 1950-1960 жылдарда бұл көрсеткіш 81 %-ға дейін артып, 1970-1980 жылдарда 100 %-ға жуықтаған. Тәуелсіз ел болғаннан кейінгі кезде бұл көрсеткіш өзгерді, себебі, 3 мүшелік атаудан бас тартып, өз аты мен әкесінің атын ғана жазу тәртібі қайта қолданыла бастады» [161, 11 б]. Т. Жанұзақов 1975 жылы 500 қазақ азаматына сауалнама жүргізіп, олардың 63,8 %-ы тегі ретінде әкесінің атын, тек 27,8 %-ы ғана ата атын тегі ретінде таңдағанын айтады [135, c. 34]. Аталған мәліметтер мұрагерлік сипаттағы ата атының тек болып қалыптасу кезеңін көрсетеді. Қазақ антропонимиясына әлеуметтік-саяси, экономикалық факторлар, халықаралық қатынастар ықпалымен 1980-1990 жылдары орыс тілі арқылы шет тілдерден Александр, Артур, Борис, Владимир, Глеб, Константин, Максим, Марк, Михаил, Равиль, Ратмир, Юрий, Яков сынды ер антропонимдері; Белла, Вероника, Валентина, Гутияра, Екатерина, Елена, Елизавета, Зоя, Индира, Ирина, Лола, Луиза, Мария, Милана, Радмила, Рита, Римма, Светлана, Софья, Тамара секілді әйел антропонимдері еніп, кеңінен қолданыста болғандығын атап өтуге болады. Бұл кезеңде сәбилерге жаппай берілген Замир, Марлен, Ревмир, Ренат, Вильдана, Зарема сынды аббревиатурадан жасалған жаңа есімдер түрі саяси-тарихи оқиғалардың көрінісі болып есептеледі. 2000-2018 жылдары ғаламдық жаһандану үдерісі, әлеуметтік- психологиялық факторлардың ықпалы қазақ антропонимиясында өзге ұлттың мәдени таңбаларының ізін қалдырды. Атап айтсақ, қазақ тіліндегі ер антропонимдері құрамы батыс еуропа тілдерінен енген Амадей, Альберт, Анаис, Бернард, Давид, Дариан, Иммануил, Марк, Марсель, Маттео, Рамзес, Рафаэль, Рауль, Рауф, Самуил, Эдуард, Эйнар, Элисар Ян, Эрнест, т.б. есімдермен, ал қазақ әйел антропонимдері Августина, Ада, Айя, Альвира, Альмина, Альтея, Америке, Арлетта, Ассоль, Ванесса, Гаяна, Далида, Джастина, Джемма, Джулия, Ева, Жизель, Изабелла, Изетта, Лумье, Луфаан, Медея, Миллениум, Орли, Николь, Сандина, Тейли, Тея, Тиана, Хамер, Шейла, Эвелина, Эмилия, Эра, Эрика, т.б. есімдермен толықты. «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында сәбиге қазақ хандары мен билері, батырлары, қоғам қайраткерлерінің есімін беру үрдіске айналған. Өзге шет тілдерден енген есімдер арасында араб тіліндегі есімдер саны басым болып келеді. Дегенмен антропонимдік трансмиссияны анықтайтын алғышарт ретінде ұлттық есім беру дәстүрі сақталып отыр. |