Этнопедагогикалық ойлардың тарихын жіктеңіз
жүктеу/скачать 222,82 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Типтік мінез бітістері
- Отанс ү йгіштік
- Максаткерлік
- Борыш пен жауапкершілік.
- Мейірімділік пен ізгілік.
- Адалдык пен шыншылдык.
- Дос іздеу
| Күшті мінезге - максатка талпынгыштык, дербестілік, токтамга келгіштік, шыдамдылык, ерлік, т.б. жатса, әлсіз мінезге - уялшактык, кынырлык, устамсыздык, журексіздік, т.б. кіреді. Мінез сондай-ак, ауыр, жеңілтек, мінезсіз, соткар, тентек, ит мінез, т.б. турлерге белінеді.
Типтік мінез бітістері Белгілі когам мушелеріндегі ортак мінездердін катарына: отанга берілгендік, адамдык, шыншылдык, енбекке және когам мушесіне дурыс козкарас, кішіпейілділік, карапайымдылык, сергектік, жолдастык, т.б. жаткызуга болады. Типтік мінездерді зерттеу психология гылымының алдындағы басты міндет. 1. Отансүйгіштік - кісінін бойындагы куш куатын, білімі мен тежірибесін, халык муддесіне, онын игілігіне ягни, адамнын кір жуып, кіндік кескен жеріне білдіретін перзенттік борышы, онын кісілігін танытатын ерекше аскак сезім. Отан, отаншылдык касиет туралы тебіренгенде каз дауысты Казыбек бидін: "Алтын уян - Отан кымбат" деп келетін сездерінін мәні зор. 2. Максаткерлік (максатка талпынушылык) - бул адамнын оз мінез-кулкын коздеген максатына алансыз барыштауы, муны озінін устаган бағыт-бағдар позициясына, танымы мен сеніміне, асыл арманына багындыра алуы. Алдағы максатынан ауытку, бос белбеулікке салыну ар-намыс пен ожданга сыйыспайтын касиет. 3. Борыш пен жауапкершілік. Бул - адамнын уй-іші, әке-шеше, тума-тускандарына катысты тундайтын касиет. Борышты сезіну, оны орындау ми мен журектін бірлескен жумысын кажет етеді. Оны акыл мен сезім турғрысынан жаксы, иманды, имансыз деп багалау ар мен уятка келіп тіреледі. Оз кылыгыннын дурыс-бурыстыгын тусіне білу - адамга улкен куаныш, шабыт-жігер, ка-нагат әкеледі, кісінін озіне орынсыз тагылган жала, осек-өтіріктің бекерлігіне карсы куресу сезімі артады. Адам озінін борышы мен жауапкершілігіне уйлеспейтін колайсыз кылык керсетсе, мунысы тәрбиелі кісіге мықтап батады, онын арына тиеді, тіпті ой-санасынан кетпей кояды. Мундайда акыл мен арды ерекше кастерлей білетін адам жіберген кателігін тез тузетуді ойластырады, кашан ары тазарганша дегбірсізденіп, жаны тыным таппайды. 4. Мейірімділік пен ізгілік. Осы екі касиет баскаларга (әке-шеше, агайын, туыс, таныс, т.б.) коніл белу, олардың сеніміне ие болу, адамдармен карым-катынас жасау эмоциялык жагынан тиімді. Адам кішкентайынан баскаларды езінмен карым-катынаска кызыктырганга не жетсін. Ол ушін озін білетін адамдардын жан дуниесінін ерекшелігіне коніл аударып, онын куанышы мен куйзелісіне аса сезімталдыкпен карауга машыктанган абзал. Ізгілік - адам біткенді суйе беру секілді куйректік, көңілшек сезіммен ешбір жанаспайды. Нарыз иманшылдык улкен мейірбандыкпен катар когамдык прогреске кесірін тигізетін керітартпа, жаналык атаулыга жаны кас адам-дарга ешпенділігін жасыра алмайды. Ізгілікті адам журт муддесіне кайшы келетін, адамзаттын бакытты болашакка жетуге багышталган асыл арманына бөгет жасаушылармен ымырасыз куресіп отырады. 5. Адалдык пен шыншылдык. Бул екеуі - бір-бірімен біте кайнаскан кісінін жаксы мінез бітістері. Адал да, шыншыл болу, енбек пен білім алуга, инабатты, тіршілікте тиянакты, принципті болу деген сез. Адалдык пен шыншылдык бар жерде кісі әділетті де, кішіпейілдік пен кайырымдылык, карапайымдылык жасап журеді, булар кісінін аты мен абыройына дак тусірмейді. Біреу жасынан ерке болып, ата-анасына именбей, көп сөйлейтін, кисынды-кисынсыз өтірікті беті булк етпестен айта салатын болып өседі. Есейе келе мундай адамнын тек оз басынын гана камын ойлап, керек десе баска тугіл, өз отбасын алдайтын екі жузді адам болып кету гажап емес. Ойткені "адалдык кайда болса тіршілік сонда" (К. Насири). 6. Достык. Бул - ортак козкараспен мудде, максат бір дегівінде пайда больш, уакыт сынынан откен адамгершілік кундылығы мол туракты, тек адамга гана тән сезім. Достык адамды аскактатады, ол жан тән тәннің гулдене тусуіне жердемдеседі. Онын манызды белгісі - оте берік, әрі терен эмоциялык жакындык. Ол адамнын бір-біріне соз жузінде де, іс жузінде де адал жене шынайы болу, озара терен мудделілік, бір-біріне тольктсену, кайгы мен киыншылыкта өзара кол ушын беру, өзара жауапкершілік пен камкорлык. Достардын мінез, темперамент секілді ерекшеліктері турліше болып келуі де мумкін. Жалкау, менмен, медениетсіз, самаркау, сал-дыр-салак адам да бір-бірімен дос болып келмейді.. Дос іздеу - аскак арман мен таудай талап, шексіз-шетсіз умітке толы жас дәкреннің ерекше сезімі. Ол өзара пікір алысудын, болашакты жоспарлап, мензей білудін, сенім-нанымдарды калыптастырудын таптырмас мектебі. Осы кезде жас адам ушін курбы-курдастардын, орны ерекше. Достык - емірдін данеыл жолы емес, сондыктан ол туралы устірт, женіл угымдардан аулак болу кажет. жүктеу/скачать 222,82 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|