Ф со пгу 18. 4/19 Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 217,12 Kb. Pdf көрінісі
|
Әдебиеттер тізімі: (1, 2, 4.) №7 Тақырып Табиғи зоналар. Жоспар: 1. Орманды дала және дала зоналары. 2. Шөлейт және шөл зонасы. Табиғат зоналарының қалыптасуына негізінен сыртқы фактордар әсер етеді. Олар көп жағдайда күн жыдуының таралуына тәуелді. Тағы бір фактор -аумактың ылғалдылығының әртүрліліп больш табылыды. Жылу мен ылғалдып арақатынасы нәтижесінде әртүрлі табиғи зоналар пайда болады. Эрбір зона өзіне тән юшматымен, топырағымен, өсімдік және жануарлар дүниесімен ерекшеденеді. Кейде бір зонаныи ішінде баска зоналарға тән жеке участкілер де кездеседі. Солтүстіктен оңтүстікке қарай бірте-бірте орманды дала, дала. шөлейт. шөл зоналары ауысын келеді.
Қазакстанның солтүстік бөлігінің аздаған участкесі (Қостанай, С.Қ.О., Павлодар) ғана орманды дала және дала зоналарына кіреді. Орманды дала зонасында алты мыңнан астам көл бар. Дала зонасы Қазақстанның 77 млн га (23%) жерін алып жатыр. Дала зонасы орманды дала зонасынан онтүстікке қарай, батыстан шығысқа қарай 2200 км-ге созьшған кең алкапты камтиді. шамамен 54 - 50 1 с.е. аралығында орналасқан. Қазақстанның шөлейт жерлері дала мен шөл зоналары арасындағы орналасып, Жайық жағасынан Алтай тауларына дейін 2900 км- ге созылып жатыр. Ол республиканың барлық жерінің 14%-н алып жатыр. Зонаның оңтүстік шекарасы 48 с.е. бойымен етеді. Шөл зонасы шөлейттен бастальга, оңтұстікте биік таулы өлкенін етегіне дейін созылады. Шөл зонасы республика жерінің 44 %-ға жуығын алады. Бүл зонада негізінен құмды және сазды шөлдер тараған. Тасты шолдер Қазакстаиға төн емес, бұлар тек шағын участкелерде ғана кездеседі. Шөлдің климаты тым континентті және аса құрғақ. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 200 мм-ден аспайды. Кейбір аудандарда жауын-шашын 100 мм-ге де жетпейді. Жазда жыңбыр өте сирек жауады. Жауын-шашынның кебі көктемде түседі. Қысы суық, аяз ~40°-қа дейін жетеді. Жазы өте ыстық, қапырық, әрі құрғақ. Шілденің орташа температурасы солтүстігінде 24 - 26 °С, оңтүстігінде 28 - 30 °С. Құм бетінде температура жазда 70°С-ге дейін қызады. Осының бәрі буланудың көп болуына септігін тигізеді.
Физикалық-географиялық жіктелу және антропогендік факторлардың табиғи кешендерге әсері.
1. Қазақстанның физикалық-географиялық жіктелуі. 2. Антропогендік факторлардың табиғи кешендерге әсері. Әрбір жер – географиялық қабықтың бөлігі. Кез келген жерде компоненттер бір- бірімен тығыз байланыста, бір-бірімен әрекеттес, шарртастық жүйесінде дамиды. Жер бедері, климаты, ішкі сулары, топырақ жамылғысы, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің жиынтығының дамуы сол жердің табиғат жағдайының ерекшелігіне байланысты. Табиғат кешенінде жүріп жатқан табиғи процестер сол жердің қалыптасу ерекшелігі мен құрылымын анықтайды. Мысалы, климаттың ерекшелігі және сыртқы күштердің әрекеті, желдің әрекетінен тау жыныстардың үгітілуі, топырақ эрозиясы немесе борпылдақ бос жыныстардың қалыптасуы және т.б. Табиғаттағы барлық компоненттер бір-бірімен тығыз байланыста дамиды. Егер осы компоненттердің біреуі өзгерсе табиғат тепе-теңдігінің заңдылығы бұзылады, яғни қазіргі дүние жүзінде болып жатқан табиғи экологиялық өзгерістерге ұшырайды. Қазіргі жүріп жатқан табиғаттағы келеңсіз көріністер осыны дәлелдейді. Қазақстанның кең-байтақ жерінің табиғаты алуан түрлі, бір-бірін қайталамайтын табиғат кешендерінен тұрады. Қазақстанның аумағы екі дүние бөлігін (Еуропа және Азия) біріктіріп жатыр. Осыған сәйкес, қайталанбас көркем табиғатымен, үлкен массивті құрылымдармен, жазира даласымен, қарлы биік тауларымен, құрғақ климатымен, теңіз деңгейінен төмен жатқан ойыстармен, күрделі геологиялық құрылысымен, ежелгі географиялық тарихымен, мол табиғат байлығымен өзара ерекшеленетін байтақ елімізді мынадай ірі тоғыз физикалық-географиялық кешендерге бөлуге болады: Шығыс Еуропа жазығы; Солтүстік Қазақ жазығы; Тұран жаззығы; Орал;
Сарыарқа; Алтай;
Жетісу Алатауы; Сауыр Тарбағатай; Тянь-Шань.
Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі. Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы. Каспий маңы – Тұран физикалық-географиялық елі.
1. Батыс-Сібір физикалық-географиялық елі 2. Шығыс Еуропа жазығы 3. Тұран ойпаты Батыс сібір ойпаты - дүние жүзіндегі аса ірі жазықтарының бірі. Қазақстан жеріне Батыс Сібір жазының оңтүстік бөлігі ғана енеді. Аумағы 3 млн. км-ге жуық. Батыс Сібір жазығының жер бедері Шығыс Еуропа жазығының жер бедеріне карағанда тегіс, абсалюттік биіктігіндегі айырмасы шамалы. Батыс Сібір жазыгына Васюган жазығы, Барабы жазығы, Есіл жазығы, Ертіс жазығы, Қүлынды даласы енеді. Бүл шөгінділер ірі мүінай жэне газ орындарына бай. Шығыс Еуропа жазығы – Жер шарындағы аса ірі жазықтардың бірі. Қазақстанға Шығыс Еуропа жазығының оңтүстік – шығыс бөлігі енеді. Жазықтың қазақстандық бөлігі Мұғалжар және Үстіртпен, оңтүстігінде Маңғыстаумен шектеседі. Республика аумағындағы Жалпы Сырт қыраты, Каспий маңы ойпаты және Орал алды үстірті осы аймақтың құрамына енеді. Шығыс Еуропа жазығы, негізінен, Еуропаның шығыс бөлігінде орналасқан. Сондықтан да оны көбінесе Орыс жазығы деп те атайды. Ұзақ геологиялық даму кезеңінде әрбір табиғи ауданның өзіне тән жер бедері, топырағы және өсімдік жамылғысы қалыптасқан. Жем үстірті жоғарғы бор дәуірінде, Жалпы Сырт палеогендік теңіздің тартылуынан кейін шегінуінен, ал Каспий маңы ойпаты антропогенде, соңғы мұз басу кезеңінен кейін ғана қазіргі жер бедері қалыптасқан. Жалпы Сырт – Оңтүстік Орал мен еділ өзенінің аралығында орналасқан кең жазық қырат. Қыраттың жер бедерін Жайық өзеніне оң жақтан келіп құятын Деркөл, Шаған, Ертек, Ростошь және т.б. өзендердің арналарымен тілімделген. Қыраттың қазақстандық бөлігі негізіне бірімен-бірі жалғасып жатқан жалдардан тұрады. Ол солтүстіктен (100-150м) оңтүстікке қарай (60-70м) еңіс тартып, аласара береді. Жем Орал алды үстірті Каспий маңы ойпаты мен Мұғалжар тауларының аралығын қамтиды. Оның солтүстік – шығыс бөлігі 400-450 м-ге дейін көтерілген. Жем, Қайнар, Сағыз, Ойыл, елек, Ор, Сарықобда, Үлкенқобда, Бұлдырты, Өлеңті өзендері басын осы жерден алады. Үстірт оңтүстік- батысқа қарай аласарады (100-150м). Каспий маңы ойпаты – Жалпы Сырт қыраты, Орал алды үстірті мен Каспий теңізінің аралығында орналасқан. Ойпаттың солтүстік жағы теңіз деңгейінен жоғары. Ойпат – жекелеген жондар мен өзен бойларында қақ, сорлар, құмды аудандары бар кең жазық дала. Ойпат арқылы Жайық өзені мен оған құятын шағын салалар (Деркөл, Көшім, Үлкенөзен және Кішіөзен, Шежін, бірінші және екінші Шежін, Шідерті, Жымпиты, Қалдығайты және т.б.) ағып өтеді. Олардың біразы
жазда тартылып, бөлек-бөлек көлшіктер мен қарасуларға айналады. Сонымен бірге ойпатта Шалқар, Аралсор, Бесоба сияқты көлдер де бар. Әдебиеттер тізімі: (1, 4.) № 10 Тақырып Физикалық-географиялық провинциялар: Өзен-Орал-Ембі, Төменгі Торғай, Жезқазған-Аягөз, Зайсан, Атырау, Солтүстік-Аралмаңы, Бетпақ-Дала, Төменгі Шу, Балқаш маңы-Іле-Алакөл, Маңғыстау-Үстірт, Сырдария маңы. Жоспар: 1. Шөлдердің эдафикалық, ботаникалық, климаттық көрсеткіштеріне байланысты таралу типтері. 2. Құмды шөлдер жіне олардың таралуы. Тасты және сазды шөлдер. 3. Табиғат ресурстарын бағалау. Табиғат ресурстарын тиімді пайдалану мәселелері және антропогендік шөлдену. Шөл зонасы Каспий теңізі жағалауынан Тарбағатай тауының етегіне дейін созылады. Шөл зонасының жалпы көлемі 120 млн га, республика аумағының 44% -ына жуығын алады. Бұл зонада негізінен құмды және сазды шөлдер кең тараған. Тасты шөлдер Қазақстанға тән емес, бұлар тек шағын үлескілерде кездеседі. Шөлдің климаты тым континентті және аса құрғақ. Жалпы жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 200 мм-ден аспайды. Шөлдің кейбір аудандарында жылдық жауын- шашын 100 мм-ге де жетпейді. Шөл зонасының ауасы құрғақ әрі жауын-шашын мөлшері аз болғандықтан, жергілікті өзендері жоқ. Тек қана шөл зонасынан тыс (Жайық, Жем, Сырдария, Сарысу, Шу, Талас, Іле, Қаратал, т.б.) басталатын өзендері бар. Шөл зонасы солтүстік және оңтүстік болып екіге бөлінеді. Солтүстік шөлдерде Үстірт және Тұран ойпатының солтүстік жартысы, Бетпақдала үстірті, Мойынқұм, Балқаш маңы құмдары жатады. Ал оңтүстік шөлдерге Үстірттің оңтүстігі мен Қызылқұмды қамтитын Тұран ойпатының оңтүстік жартысы жатады. Шөлдің оңтүстігінде жеңіл саздақтың үстіне қалыптасқан қоңыр топырақтың ашық қызғылт топырақтан түсі бөлек және құрамында шәіріндісі аз (2,5%-ға дейін). Шөлдің оңтүстігінде сұр-қоңыр топырақ басым. Оның құрамында шірінді тіптен аз (1,0-1,2 %). Сұр қоңыр топырақ минералды заттарға бай болғандықтан, құнарлы келеді. Мұндай топырақты жерді суарса және тынайтқыштар қолданылса, мақтадан, бидайдан, бау-бақшадан көп өнім алуға болады. Әдебиеттер тізімі: (1, 4.) № 11 Тақырып Оңтүстік-Сібір таулары. Жоспар: 1. Оңтүстік-Сібір тауларының қоршаған ортаның географиялық орнына мен территорияның дамуына байланысты негізгі көрсеткіштері. 2. Ландшафт түзуге қазіргі кездегі жер бедерін түзуші факторлардың әсері. 3. Климаттық ерекшеліктер, гидрографиялық торап, топырақ және өсімдік жамылғысы. 4. Табиғи ресурстар және оларды игеру жағдайлары. Алтай Зайсан ойпатынан басталып, Байкал көліне дейінгі аралықты алып жатқан Алтай-Саян таулары деп аталатын аса үлкен тау жүйесінің бір бөлігі. Қазақстанға оның оңтүстік-батыс шеті ғана кіреді. Оның оңтүстігі Қара Ертіс өзені мен Зайсан көлі, батысы Қалба жотасы. Сарыарқадан Шар өзенінің аңғарымен бөлінеді. Мұзтау – Алтай тау жүйесінің Ресей жеріндегі ең биік шыңы (4506 м). Қатын жотасының шығыс жағын ала, Қазақстан мен Алтай өлкесінің әкімшілік шекарасы маңында жатыр. Ұшар басында Үлкен, Кіші Берель, Меңсу, т.б. мұздықтары бар, бұлардан Қатынсу өзені бастау алады. Жер бедерінің ерекшеліктеріне қарай қазақстандық Алтай үш ауданға бөлінеді. Олар – Кенді Алтай, Оңтүстік Алтай және Қалба жотасы.
Шығыс Қазақстанның әдемі табиғаты мен сирек кездесетін аңдарын, өсімдіктерін қорғау мақсатында 1976 жылы Марқакөл қорығы ұйымдастырылған.Қорықта Алтайдың тау алды даласы, бал қарағайлы, шыршаоы ормандары, әсем табиғаты қорғауға алынған. Рахман қайнары – Оңтүстік Алтайдың кіішкене тектоникалық ойпатында Арасан курорты жағасында теңіз денгейінен 1750 м биіктікте орналасқан. Айналасын биік тау, орман қоршаған табиғаты өте көрікті жер. Шығыс Қазақстан – еліміздегі негізгі ағаш даярлау, ағаш өндеу шаруашылығының орталығы. Орман оның басты байлығының бірі болып табылады. Бірақ кейінгі жылдары осы байлықты ысыраппен пайдалану, ағашты бақылаусыз кесу және өрттің жиі болуы орман алқаптарын азайтып барады. Әдебиеттер тізімі: (1, 4.) № 12 Тақырып Орал физикалық-географиялық елі. Жоңғар, Саур-Тарбағатай физикалық-географиялық елі. Ортаазия физикалық-географиялық елі.
1. Орал таулары 2. Жоңғар таулары 3. Сауыр Тарбағатай 4. Ортаазия физикалық-географиялық елі
Қазақстанға Орал тауының оңтүстік бөлігі – Мұғалжар тауы ғана кіреді. Тау Жаманқаланың тұсынан басталып, солтүстіктен оңтүстңкке қарай созыла орналсқан, ұзындығы – 450 км, ені – 30 км, орташа биіктігі 450-500 м. Ең биік нүктклері – Үлкен Боқтыбай (657 м), Айрық (633 м). Тау Орал тауының жалғасы болып табылады. Ол экзогенді процестер әсерімен мүжіліп, аласарған таулардың қатарына жатады. Мұғалжардың пайда болу жолы да, жер бедерінің құрылымы да Орал тауына ұқсаа. Одан айырмашылығы шығыс беткейлері көлбеу, батыс беткейлері жарқабақты болып келеді. Оларды Біршоғыр ойысы бөліп жатыр. Мұғалжар – герцин қатпарлануында пайда болған палеозойлық таулық өлке. Олар, негізінен магмалық, метаморфтанган және ішінара палеозой мен мезозойдың әр кезеңінде нығыздалған шөгінді тау жыныстарынан тұрады. Жер бедерінің қалыптасуына жыныстардың жас шағының құрамы мен эрозиялық, денудациялық процестер әсер еткен. Бірақ олардың көбі су қорын қар суынан жинайды да, жазда тез тартылып қалады. Керісінше, онда жер асты суының мол қоры табылған. Жонғар Алатауы - Жонғар тау жүйесінің солтүстік және солтүстік-батыс жалғасы. Ол солтүстік-шығысында Алакөл қазаншұңқыры мен оңтүстік – батысында іле өзені аңғары аралығында созыла орналасқан. Ұзындығы 450км, ені 100-200км. Жоңғар Алатауын батыста көксу,шығыста боротала өзендері бөліп жатады. Осы екі бөлік солтүстік және Оңтүстік Жоңғар Алатауы болып,екі үлкен тау жотасын құрайды. Жоңғар қақпасында соғатын циклон мен жоңғар қақпасының оңтүстік – шығысы арқылы өтетін анцициклонның түиісуінен болады. Ебі желі – жылы жел, жылдамдығы м/сек, Көбііне 1-2, кейде 3-7 тәулік боиы соғады.
Табиғатты зертеудегі геожүйелік-бассейндік көзқарас. Жоспар 1.
2. Физикалық географиядағы жүйелік талдаудың дамуы 3. Геожүйелердің өзен алабындағы интеграциясы және олардың жіктелуі. Су – құрлықтағы сұйық, қатты, газ күйінде болатын және бір күйден екінші күйге жеңіл өте алатын бірден-бір минерал. Қазақстанның жер бедерінің әр түрлі болуына байланысты ішкі су да әркелкі келеді. Шөл мен шқлейт зонасында көлдер мен өзендер аз, ал дала мен орманды дала зонасында едәуір мол. Республика аумағында ішкі суларды бірнеше түрге бөледі. Олар: өзендер, көлдер, жер асты суы, мұздықтар және бөгендер мен каналдар. Қазақстан аумағында ірілі-ұсақты 85 мың өзен бар. Олардың ішінде 7 өзенің (Ертіс, Тобыл, Есіл, Жайық, Сырдария, Іле, Шу) ұзындығы 1000 км-ден асады. Республиканың барлық өзендері Солтүстік Мұзды мұхит және ішкі тұйық көлдер алаптарына құяды.. Екі алап арасындағы суайрық Сауыр-Тарбағатай тау жүйесінің қырқасы мен Сарыарқа, Торғай Мұздық. Қазақстандағы жер беті ағын суының негізгі көзі – мұздықтар суы. Таулық өңірлерден жалпы ауданы 2033,3 км²-лік 2724 мұздық анықталды. (1985). Жалпы мұз басудың тең жартысына жуығы (1000 км²-ден астам Жетісу Алатауында (мұздық аум. 1369 км²-), қалғаны Іле мен Күнгей (610,7 км²), Теріскей (144,9 км²) Алатауларында, Алтай мен Сауыр жоталарында (106,2 км²), Қырғыз және Талас Алатауларында (101,5 км²). Қазақстан мұздықтарын 3 топқа жіктеуге болады: аңғарлық мұздықтар, беткейлік мұздықтар және денудациялық беткейлер мұздықтары (жұмыр, мүжіле тегістелген шыңдарда). Осылардың ішінде көбірек таралғандары (жалпы мұздықтардың 66%-ы) аңғарлық мұздықтар. Республика мұздықтары тартылуда. Кейбіреуінің ұз. Жылына 5-20 м-ге, ауд. 1000 м², мұз қоры 0,05 – 0,1%-ға кемуде. Қазақстанның таулық бөлігінде ауд. 20000 км²-дей көп жылдық тоң белдемі қалыптасқан; оның төменгі шегі Алтайда 2000 м, Сауырда 2300 м. Жетісу Алатауында 2800 м. және Тянь-Шань жоталарында 3000 м-ге дейін төмендейді.
Каспий-Ембі, Арал-Торғай, Арал-Сырдария, Сарысу-Шу, Талас, Солтүсік Балқаш маңы макрогеожүйелері.
1. Геожүйелер сипаттамасы 2. Карск-Об макрогеожүйесі 3. Теңіз – Нұра макрогеожүйесі 4. Каспий- Орал-Ембі макрогеожүйесі 5. Арал-Сырдария макрогеожүйесі Солтүстiк Қазақстан облысы аз ылғалданған аймаққа жатады. Су объектiлерiнiң негiзгi ластану көздерi өндiрiстiк, ауыл шаруашылық және тұрмыстық ағындар және тасқындық сулар болып табылады. Есiл өзенi Обь өзенi жүйесiне жатады. Есiл қармен толықтырылатын өзендер түрiне жатады, ол 80% астам жылдық ағын бередi. Өзеннiң режiмi көктемгi ашық су тасуымен белгiленедi, оның басталуы 10-12 сәуiрге келедi, ал нағыз кезi — сәуiрдiң үшiншi декадасына, және ұзын тұрақты сабамен. Су тасуының төмендеуi шiлде айының ортасына дейiн созылады. Ерекше мол сулы жылдары су деңгейi Петропавл су қоймасы бөгетiнiң төменгi бъефi кестесiнiң нөлiнде 10-11 метрге көтерiледi. Кестенiң нөлiне БЖ (балтық жүйесi) 86,4 метр деңгейi алынды. Судың жайылма алқапқа шығуы су 940 см және одан жоғары көтерiлгенде болады. ХХ ғасырдың 80-90-шы жылдары ең жоғары су тасуы 10- метрлiк белгiден асып кетуi өстi: егер 30 жылда, 1936 ж. бастап 1965 ж. дейiн осындай жағдайлар 4 болса, ал соңғы 30-жылдық iшiнде олардың 9 байқалды, сонымен қатар олардың барлығы 1985 ж. кезеңiне келедi. 1994 ж. көтерiлу деңгейi 11 м асты, бұл максималды белгi барлық байқау кезеңiне арналған. Көктемгi-күзгi саба шiлде айының ортасынан қазан айының ортасына дейiн созылады. Су тартудың көптеген тұйықталған азайтулардың тегiс сипаттамасы, өзен арнасының кiшi еңiстерi және жайылма алқаптардағы маңызды сыйымдылықтар жазғы-күзгi жауын арқылы өзенде су деңгейiнiң өсуiне мүмкiндiк бермейдi. Жазғы-күзгi сабамен қысқыға көшу деңгейдiң төмендеуiмен байқалмайды, керiсiнше, қайраңды өзендерде мұздану процесi ағысты тарылтады және жоғарыда орналасқан терең сулары үшiн тежеу құрайды, соның салдарынан олардағы деңгей аздап көтерiледi. Бұл өзендегi мұздану шебi ағысқа қарсы жүретiнiмен түсiндiрiледi, яғни солтүстiктен оңтүстiкке қарай. Жер асты суларының ағысы арқылы қоректену және облыс шекараларындағы учаскеде жайылма алқаптарға су беру шамалы, бiрақ жазғы-күзгi-қысқы саба кезiнде көлдегi судың тұрақты ағысын ұстап тұру үшiн жеткiлiктi. Байқау кезiнде 1937 жылы өзеннiң кеуiп қалуы байқалды және қатып қалуы 1936-39 жж. және 1986 ж. Өзеннiң орта жылдық ағысы 2,5 км3 жуық құрайды. Мұз басу қараша айының екiншi жартысында болады, мұз басудың ұзақтығы — 5 ай. Есiл жоғары минералдандырылған сулы көлдерге жатады, бұл су тарту бассейнiнiң құрғақшылық климатымен белгiленедi және өзендi суаратын жер асты суларының жоғары тұздылығымен. Есiлдiң минералдануы маусымға байланысты ауысып отырады, су кермек болса. Оттегiлiк режiм қанаттандырады. ХХ ғасырдың 60-шы жылдарынан бастап ағыс Вячеславское, Сергеевка, Петропавл су қоймаларымен реттеледi. Есiл өзенi — облыстың ең iрi су тамыры және сумен қамтамасыз етудiң негiзгi көзi. Әдебиеттер тізімі: (1, 4.) № 15 тақырып. Қазақстан Респуликасының табиғат жағдайының әр түрлілігінің физикалық-географиялық негіздері. Жоспар 1. Қазақстан табиғатын қорғау 2. Ерекше қорғауға алынған табиғи нысандар, қорық, қорықша, табиғи ескерткіштер Қорықтар – биосфера эталоны. Мұндағы орман-тоғай, жай алған жайылым мен шабындық, аң-құс, айдын шалқар көлдер, ағыны қатты өзендер мүмкіндігіне қарай сол ежелгі әсем қалпында сақталынуы тиіс.Қай заман болмасын, қорықтарды ұйымдастыру күн тәртібінен еш қашан да түскен емес. Өйткені биосфера байлықтарын қорғау, онда ғылыми- зерттеу жұмыстарын сондай-ақ, биосфера компоненттерін қорғау жөніндегі үгіт-насихат экологиялық білім және тәрбие беру жұмыстарын жүргізуде қорықтар өте маңызды роль атқаратыны белгілі. Осыған орай қорықтар ұйымдастыру бөлініп Қазқстанның шөл-шөлейтті аймақтарында үйір-үйірімен жайылып жүретін, бірақ кейіннен мүлде азайып кеткен құландарды қорғап қалуда қорықтардың, әсіресе Бадхыз қорығының ролі орасан зор болды. Сондай-ақ, Барса-келмес қорығыда айтарлықтай үлес қосты. Бүгінгі Бадхыз қорығында құландар саны көбейе түсуде. Барса-келмес аралы жойылып кеткеннен кейін ондағы құландарды арнаулы ұшақтармен Алтынемел ұлттық биосфера паркіне, Іле өзенінің жағасына әкелінді. Қазақстан жерінде Д.И. Менделеев кестесіндегі химиялық элементтердің бәрі дерлік кездесетін біздің республикамыз табиғи ресурстарға аса бай өлке. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің 5777 түрі, аңның 150, құстың 480, баурымен жорғалаушылардың 150, қос мекенділердің 12 түрі тіршілік ететін айтпай кетуге болмайды. Бұл бай өлкені шын мәннінде табиғи байлықтың қайнар көзі деп ғалымдар бекерден -бекер айтпаған болар. Бірақ, бұл інжу-маржандар қанша мол болғанымен, ол сарқылмайтын дүние емес екені кейінгі кезде өзінен-өзі өне беретін зат емес. Сондықтан да оны пайдаланумен бірге, ұқыпты түрде қорғап, байлығын молайта беруге барлық мүмкіндікті жасау керек. Осы бағыттағы шаралардың бірі – «Жер жанатты» деп орынды аталып кеткен небір тамаша аймақтарды, өлкелерді, өңірлерді қорыққа
керек
екекнін
өмір
көрсетіп
отыр.
Жер көлемі 2754 мың шаршы километр ұлан-байтақ жерде алып жатқан Қазақстан Республикасында небары 10 қорық бар дегенге сенудің өзі қиын. Әдебиеттер тізімі: (1, 4.) 7. Тәжірибелік сабақтардың мазмұны, 15 сағат 1 Тақырып Кіріспе (1 сағат) Жоспар 1. Палеозой эрасындағы Қазақстан территориясындағы негізгі тектоникалық процестерді сипаттау. 2. Қазақстан территориясын тектоникалық аудандастыру қандай принциптер негізінде жасалған. Тапсырмалар: 1. Қазақстанның физикалық географиялық жағдайының ерекшеліктері. 2. Шекаралары жөнінде жалпы түсінік беру. 3. Қазақстан аумағының зерттеген ғалымдардың жұмыстарына талдау жасау арқылы сипаттама беру. Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша, түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады).
1. Жазықтық және таулы аймақтарға геологиялық қима жасау. (Таңдауы бойынша) 2. Полеозой эрасындағы Қазақстан территориясындағы негізгі тектоникалық процесстерді сипаттау. Тапсырмалар: 1. Кескін картаға Қазақстан территориясының орографиялық схемасын салу. 2. Қазақстан территориясында кездесетін негізгі тау жүйелерінің географиялық орналасуын көрсету. 3. Орта және биік тау жүйелерінің биік жоталарының негізгі бағыттарын анықтап, оларға сиппатама беру. 4. Жекелеген аудандардың орографиялық ерекшеліктеріне жалпы сипаттама беру. 5. Жазықтар мен таулы аймақтардың түзілуіндегі негізгі кезеңдерге жалпы сипаттама. Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша, түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады).
1. Қазақстан жер бедерінің алуантүрлілігі. 2. Тау жыныстарының геологиялық жасы және геохронологиялық кесте. 3. Қазақстан жерінің геологиялық жасы. Тапсырмалар: 1. Кескін картаға негізгі тектоникалық құрылымдарды түсіріп, жанартаулардың таралу аймақтары және олардың пайдалы қазбалардың вулканизм процестеріне байланысты пайда болған орындарын түсіру. 2. Полиметалдық пайдалы қазбалар орынын кескін картаға түсіру. 3. Каледондық, герциндік және альпілік орогенез кезеңдерінде шөгінді түзілу процестеріне байланысты пайда болған пайдалы қазбалар орындарын кескін картаға түсіру.
Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша, түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады).
1. Қазақстанның өзендері, көлдері. 2. Каспий теңізі және оның экологиясы. 3. Арал теңізі. Балхаш көлі. 4. Қазақстанның тау мұздықтары.
5. Ауа-райы қысымы мен климат түзуші факторлар. Фронттар. Жел. 6. Қазақстан аумағындағы жауын-шашынның таралуы. Жыл мезгілдері. 7. Рекреациялық аудандар.
1. Мұздық су ағысының жалпы су ағымындағы орыны мен абляция деңгейін есептеу: а. Іле Алатауындағы Талғар өзені; б. Жоңғар Алатауындағы Сарқан өзені; в. Алтайдың Қазақстан бөлігіндегі Бұқтырма өзені. 2. Өзен ағымының жыл ішіндегі таралуы ерекшелігін анықтау: а. Негізінен қармен қоректенетін өзендер – Жайық, Сарысу, Нұра; б. Қарлы-мұздықты қоректі өзендер – Сырдария, Іле. 3. Қазақстан территориясның әртүрлі ландшафтық зоналарында орналасқан ірі өзендер алабының су баланысын Қазақ ССР-інің Атласы бойынша есепте. 4. Қазақстан территориясындағы табиғат зоналарының маусымдық ерекшеліктері бойынша климаттық көрсеткіштерге диаграмма салу. 5. Кескін картаға Қазақстан территориясы бойынша күн радиациясының, температураның және ылғалдылықтың таралу ерекшеліктерін көрсету. 6. Қазақстан территориясын агроклиматтық көрсеткіштері бойынша аудандастыру. 7. Табиғи зоналардың орналасуындағы климаттың ролі. 8. Климаттық қима. 9. Жер бедерінің климат көрсеткіштеріне әсері. Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша, түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады).
1. Мәдени өсімдіктер. 2. Қайта шыққан ормандар. 3. Жабайы өсетін пайдалы және дәрілік өсімдіктер. 4. Өсімдік жамылғысының ластануы және оларды қорғау жолдары. 5. Шөлейттену проблемалары. Тапсырмалар: 1. Ботаникалық-географиялық аудандастырудың негізгі бірліктерін сараптау. 2. Ботаникалық-географиялық аудандастырудың таксономиялық бірліктерін анықтау. 3.Астана-Алматы, Семей-Алматы, Орал-Қызылорда бағыттары бойынша ботаникалық- географиялық қима жасау.
дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады).
1. Топырақтың зерттелу тарихы. 2. Өсімдік жамылғысының климатқа байланыстылығы.
3. Топырақтың зоналдық және подзоналық таралу ерекшеліктері бойынша ауылшаруашылығы өндірісінің мамандану ерекшеліктеріне қысқаша сипаттама беру. Тапсырмалар: 1. Кескін картаға ауылшаруашылығының негізгі өнімдерінің ареалын көрсетіңдер, олар – бидай, қант қызылшасы, күріш, мақта, табак, жүгері және т.б. 2. Қазақстанның жазық бөлігінің егістік жерлерінің топырақ сапасын бағалау (бонитировка) шкаласын жасаудың негізгі принциптерін көрсетіңіздер.
суреттерімен презентация жасап, қорғау. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады). Әдебиеттер тізімі: (1, 2, 4.) 7 Тақырып Табиғи зоналар. Жоспар: 1. Биіктік ландшафт зонасының басты айырмашылықтары. Табиғи аудандастыру негіздері. 2. Негізгі табиғат зоналарына жалпы сипаттама беру. 3. Орманды дала зонасы, оның кейбір ерекшеліктері. 4. Дала зонасы, оның шаруашылықта қолданылуы. 5. Құрғақ дала зонасы. 6. Шөлейт зонасы. 7. Шөл зонасы, және олардың экологиялық проблемалары. Тапсырмалар: 1. Кескін картаға Қазақстанның негізгі табиғат зоналарын түсіріп, оған жалпы сипаттама жасау. 2. Қазақстанның әрбір табиғат зоналарына салыстырмалы сипаттама беру.Табиғат зоналарының шығыстан-батысқа және солтүстіктен-оңтүстікке таралуының. 3. Қазақстан территориясындағы ерекшеліктерін анықтау. Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша, түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады).
1. Қазақстан ландшафттарының антропогендік модификациясы, олардың динамикасы мен өмір сүруі. 2. Маусымдық ритмика. 3. Қатаң табиғи жағдайлы территориялардың ландшафттарының дамуы мен эволюциясы. Тапсырмалар: 1. Меридианалдық бағыт бойынша физикалық-географиялық қима жасау. 2. Қимада негізгі табиғат компоненттерінің ара салмағын анықтап, олардың бір-бірімен байланысын анықтау және осы тұрғыдан негізгі табиғи зоналарды бөлу. 3. Салынған қимаға түсініктеме жазу, онда географиялық ортаның түзелуінің негізгі факторларын анықтап, оның құрылымдық ерекшеліктерін Қазақстан территориясында кездесетін табиғат зоналары мен биіктік белдеулер түзілуіндегі орынын анықтау.
Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша, түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады). Әдебиеттер тізімі: (1, 4.) № 9 Тақырып Физикалық-географиялық елдер мен провинциялардың сипаттамасы. Батыс- Сібір физикалық-географиялық елі. Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы. Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық елі. Жоспар: 1. Әр физикалық - географиялық аудандар мен провинцияларға толық физикалық- географиялық сипаттама беріп, ерекшеліктерін анықтау (Батыс-Сібір физикалық- географиялық елі. 2. Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы. Каспий маңы –Тұран физикалық-географиялық елі).
1. Қазақстандағы орманды дала зонасының оңтүстік шекарасын мейлінше дәлірек анықтап, оны кескін картаға түсіру. 2. Дала және құрғақ дала зонасы, оның шекарасы және конфигурациялық ерекшелігі. 3. Шөлейт және шөл зонасы, олардың ауданы және шөлдену процестерінің қай аймақтарда қарқынды жүру себептерін анықта. Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша, түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады). Әдебиеттер тізімі: (1, 4.) № 10 Тақырып Физикалық-географиялық провинциялар: Өзен-Орал-Ембі, Төменгі Торғай, Жезқазған-Аягөз, Зайсан, Атырау, Солтүстік-Аралмаңы, Бетпақ-Дала, Төменгі Шу, Балқаш маңы-Іле-Алакөл, Маңғыстау-Үстірт, Сырдария маңы. Жоспар: 1. Әр физикалық - географиялық аудандар мен провинцияларға толық физикалық- географиялық сипаттама беріп, ерекшеліктерін анықтау (Өзен-Орал-Ембі, Төменгі Торғай, Жезқазған-Аягөз, Зайсан, Атырау, Солтүстік-Аралмаңы, Бетпақ-Дала, Төменгі Шу, Балқаш маңы-Іле-Алакөл, Маңғыстау-Үстірт, Сырдария маңы).
түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады). Әдебиеттер тізімі: (1, 4.) № 11 Тақырып Оңтүстік-Сібір таулары. Жоспар: 1. Биік таулы аймақтар экологиясы. 2. Орта таулы аймақтар экологиясы. 3. Аласа таулы аймақтар экологиясы. Тапсырмалар: Жоспар бойынша берілген сұрақтарды зерттеп, жауаптарын дәптерге жазу. Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша, түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады). Әдебиеттер тізімі: (1, 4.) № 12 Тақырып Орал физикалық-географиялық елі. Жоңғар-Саур-Тарбағатай физикалық-географиялық елі. Ортаазия физикалық-географиялық елі. Жоспар: 1. Әр физикалық - географиялық аудандар мен провинцияларға толық физикалық- географиялық сипаттама беріп, ерекшеліктерін анықтау (Жоңғар-Саур-Тарбағатай 2. физикалық-географиялық елі. Ортаазия физикалық-географиялық елі). 3. Қазақстанның Оңтүстік-Шығыс тауларының биіктік белдеулер ерекшелігі. 4. Саур-Тарбағатай тауларының физикалық-географиялық аудандары. Тапсырмалар: Жоспар бойынша берілген сұрақтарды зерттеп, жауаптарын дәптерге жазу. Әдістемелік нұсқаулар: Семинар сабағында берілген жоспар бойынша қысқаша, түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады). Әдебиеттер тізімі: (1, 4.) № 13 Тақырып Табиғатты зертеудегі геожүйелік-бассейндік көзқарас. Жоспар: 1. Мегагеожүйе – ашық аквакторияға құятын геожүйе. 2. Өзен алабындағы подгеожүйелерді талдау. 3. Өзен алабының субгеожүйелерін зерттеудің (геожүйе, әртүрлі өзен ағыстарымен құралған), қалыпты дамуға табиғат ресурстарын тиімді пайдалануға және оларды бірқалыпты есепке алудағы орны. Тапсырмалар: 1. Геожүйелік-бассейіндік зерттеулер тұрғысынан жасалған картаға түсініктеме беру, оны картада келтіру.
түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады). Әдебиеттер тізімі: (1, 4.) № 14 Тақырып Геожүйелер сипаттамасы. Карск-Об, Теңіз-Нұра, Каспий-Орал, Каспий-Ембі, Арал-Торғай, Арал-Сырдария, Сарысу-Шу, Талас, Солтүсік Балқаш маңы макрогеожүйелері. Жоспар: 2. Жер беті суларының күрт бұзылуы және геожүйелер динамикасы. 3. Аймақтың экологиялық жағдайына батпақтану үрдісінің әсері. 4. Каспийдің экологиялық мәселелері және өзендердің ластануы. Тапсырмалар: 1. Картаның түсініктеме жүйесінде төмендегі геожүйелерге қысқаша шолу жасау керек: а. Карск-Объ макрогеожүйесі; б. Теңіз-Нұра макрогеожүйесі;
в. Каспий-Орал макрогеожүйесі; г. Арал-Торғай макрогеожүйесі; д. Арал-Сырдария макрогеожүйесі; е. Шу-Сарысу макрогеожүйесі; ж. Талас макрогеожүйесі; з. Балқаш-Іле макрогеожүйесі; и. Балқаш-Қаратал макрогеожүйесі; к. Балқаш-Лепсі макрогеожүйесі; л. Сасықкөл-Тентек макрогеожүйесі; м. Балқаш-Аякөз макрогеожүйесі; н. Солтүстік-Балқашмаңы макрогеожүйесі; 2. Жұмысты тапсыру.
түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады). Әдебиеттер тізімі: (1, 4.) № 12 Тақырып Қазақстан Респуликасының табиғат жағдайының әр түрлілігінің физикалық-географиялық негіздері. Жоспар: 1. Қазақстанның табиғат байлықтарын тиімді қолдану. 2. Қазақстанның ерекше қорғалатын жерлері.
түсінікті, дәптерге қарамай жауап беру. Семинар сабағында туындап жатқан сұрақтар болса, оқытушыға немесе жауап берушіге сұрақ қоюға болады. Егер де жауап беруші жоспар бойынша берілген сұраққа толық жауап бермесе, онда тыңдап отырған студенттер толықтырып, жауап бере алады (жауап беруші мен толықтырған студенттің жауаптары бағаланады). Әдебиеттер тізімі: (1, 4.) 8. Өзіндік жұмыстарға арналған тапсырмалар № Өздік жұмыстың тақырыбы Өздік жұмысты ң атауы Өздік жұмыстың мазмұны Әдебиет 1 Кіріспе. Өздік жұмыс № 1 Қазақстан Республикасының табиғат жағдайларын және оның физикалық- географиялық
жағдайларының зерттелуінің жалпы деңгейі. Физикалық
географияның айммақтық және аудандық жалпы мәселелері. 1,2,3,4,5,6 2 Қазақстан Республикасының табиғат жағдайлары. Өздік жұмыс № 2 Қ.И.Сәтпаевтың, В.Ф.Беспаловтың, А.Д.Архангельскийдің, Н.Н.Костенконың, Н.Г.Касиннің, Е.Д.Шальгиннің, А.А.Абдуллиннің Негізгі
тектоникалық құрылымдардың даму ерекшеліктері. Тектоникалық аудандастыру. 1,2,3,4,5,6,1 2
3 Жер бедері типьтері. Қазіргі кездегі жер бедері түзілу үрдістері. Геоморфологиялық аудандастыру Өздік
жұмыс № 3 Пайдалы қазбалары. Пайдалы қазбалардың негізгі көздерінің геоқұрылымдық
ерекшеліктері. Рудалық және рудалық емес пайдалы қазбалар.
Қазіргі
кездегі
геоморфологиялық
үрдістер. Геоморфологиялық аудандардың сипаттамасы. 1,2,3,4,5,6,1 2 4 Қазақстанның ішкі сулары. Климат. Өздік жұмыс № 4 Климат түзуші факторлар. Негізгі климат түзуші факторлардың анализі. Жауын-шашын мөлшері мен сипаты. Климаттық аудандастыру. Климаттың антропогендік
құрғақтану мәселелері. 1,2,3,4,5,6,9, 10,11 5
және олардың құрылымдық- динамикалық ерекшеліктері. Жануарлар әлемінің құрылуының зоналық және аймақтық ерекшеліктері. Өздік
жұмыс № 5 Таулы аймақтардың өсімдік жамылғысының
түзілуіндегі азоналық факторлардың ролі. Интрозоналық
өсімдіктер жамылғысының
түзілуіне гидротермикалық көрсеткіштердің ролі. Ботпникалық-географиялық аудандастыру. өсімдіктер энднмизмі. Фито-
және
биомассаның өнімділігіне
физикалық- географиялық жағдайлардың әсері. 1,2,3,4,5,6,7, 14,10,13,14, 15 6 Топырақ жамылғысының табиғи ортаның құрылымындағы ролі. Жер ресурстары. Жер ресурстарын тиімді пайдалану мәселелері. Өздік
жұмыс № 6 Жер ресурстары. Жер ресурстарын тиімді пайдалану мәселелері. Ауылшаруашылығында қолданылуы. Жер ресурстарының құрылымы, олардың қазіргі жағдайы және оларды бағалау. 1,2,3,4,5,6,1 0,14, 15
7 Табиғи зоналар. Өздік жұмыс № 7 Таулы және жазықтық аймақтардың ТТК-нің таралуының зоналық- аймақтық ерекшеліктері. Физикалық- географиялық үрдістердің зоналық ерекшеліктері: ағыс, климат түзуші, топырақ түзуші, мүжілу, химиялық элементтердің биологиялық айналымы, биогендік және өлшемді ағыс. Заттың биіктік және көлденең ағысы.
ТТК-дің биологиялық өнімділігі. Антропогендік факторлардың зоналық
ТТК-нің тұрақтылығына әсері. 1,2,3,4,5,6,7, 14,9,10, 13,14, 16 8 Физикалық- географиялық жіктелу және антропогендік факторлардың Өздік жұмыс №
8 Қазақстан
Республикасының Физикалық-географиялық физикалық-географиялық аудандастыруы. Физикалық-географиялық 1,2,3,4,5,6,1 7
табиғи кешендерге әсері.
аудандастырудың негізгі қағидалары. Физикалық-географиялық Физикалық-географиялық ел, аймақ, провинция және т.б. жөніндегі ұғым. Негізгі Физикалық-географиялық физикалық-географиялық елдер 9
географиялық елдер мен
провинциялардың сипаттамасы. Батыс- Сібір физикалық- географиялық елі. Қазақ платосы мен ұсақ шоқысы. Каспий маңы – Тұран физикалық- географиялық елі. Өздік
жұмыс № 9 Каспий маңы - Тұран физикалық- географиялық елі. Қазіргі кездегі орографиясы мен тектоникалық
ерекшеліктеріне байланысы.
Геоморфологиялық жіктелуінің негізгі кескіндері. Климат жағдайы. Өзендері, көлдері және жер асты сулары. Табиғат кешендерінің жіктелуіндегі зоналық айырмашылықтар.
1,2,3,4,5,6 10 Физикалық- географиялық провинциялар: Өзен-Орал-Ембі, Төменгі Торғай, Жезқазған-Аягөз, Зайсан, Атырау, Солтүстік- Аралмаңы, Бетпақ- Дала, Тө менгі Шу, Балқаш маңы-Іле- Алакөл, Маңғыстау- Үстірт, Сырдария маңы. Өздік
жұмыс № 10 Шөлдердің эдафикалық, ботаникалық, климаттық көрсеткіштеріне байланысты таралу типтері. Құмды шөлдер жіне олардың таралуы. Тасты және гипсофитті шөлдер. Табиғат ресурстарын бағалау. Табиғат ресурстарын тиімді пайдалану мәселелері және антроп огендік шөлдену.
1,2,3,4,5,6,8, 17,18
11 Оңтүстік-Сібір таулары. Өздік
жұмыс № 11 Ландшафт түзілудің азоналдық көрсеткіштері
және биіктік
белдеулерінің құрылымы. Табиғат кешендерінің аймақтық және жергілікті ерекшеліктері. Табиғи ресурстар және оларды игеру жағдайлары.
Ландшафттардың антропогендік модификациялары, олардың өзгеруі, динамикасы. Табиғатты
тиімді пайдалану мәселелері. 1,2,3,4,5,6 12 Орал физикалық- географиялық елі. Жоңғар-Саур- Тарбағатай физикалық- географиялық елі. Ортаазия физикалық- географиялық елі. Өздік жұмыс №
12 Ортаазия физикалық – географиялық елі. Аймақтың зерттелу тарихы. Тектоникалық және геологиялық ерекшеліктері. Орографиясы. Климат және өзен ағысы. Табиғат ресурстарын бағалау және оларды тиімді пайдалану жолдары. Солтүстік – Тянь-Шань және Оңтүстік –Батыс –Тянь-Шань физикалық
– географиялық 1,2,3,4,5,6
провинциясы. 13 Табиғатты зертеудегі геожүйелік- бассейндік көзқарас. Өздік
жұмыс № 13 Географиялық жүйелердің уақыттық- кеңістік өлшемдері. Өзен алабы геожүйелерінің
құрылуындағы зоналық және азоналдық факторлар. Геожүйелердің өзен алабындағы интеграциясы және олардың жіктелуі. 1,2,3,4,5,6 14 Геожүйелер сипаттамасы. Карск- Об, Теңіз-Нұра, Каспий-Орал, Каспий-Ембі, Арал- Торғай, Арал- Сырдария, Сарысу- Шу, Талас, Солтүсік Балқаш маңы макрогеожүйелері. Өздік
жұмыс № 14 Теңіз – Нұра макрогеожүйесі Каспий- Орал макрогеожүйесі. Каспий – Ембі макрогеожүйесі Арал-Сырдария макрогеожүйесі. Геожүйелердің жалпы физикалық- географиялық сипаттамасы 1,2,3,4,5,6,1 7,18 15
Респуликасының табиғат
жағдайының әр түрлілігінің физикалық- географиялық негіздері. Өздік
жұмыс № 15 Қазақстан табиғатын қорғау. Табиғи ресурстарын
қорғау. Таулы
аудандардың
экологиялық мәселелері. Рекреациялық аудандар. Ерекше қорғауға алынған табиғи нысандар, қорық, қорықша, табиғи ескерткіштер т.б. Табиғатты қорғау негіздері. Павлодар облысының экологиялық мәселелері. 1,2,3,4,5,6,1 7,18,19
9 СОӨЖ кеңес кестесі (СОӨЖ-сы СӨЖ-ның 25% құрайды) № Сабақ түрі дүйсенбі сейсенбі
сәрсенбі бейсенбі
жұма сенбі
1. Дәріс сабақтарының сұрақтары бойынша кеңес беру 12.35 13.25
2. Семинар сабақтары бойынша кеңес 12.35
13.25 3. СӨЖ бойынша кеңес 12.35 13.25
4. Тест тапсырмаларының сұрақтары бойынша кеңес
12.35 13.25
11. Студенттердің білімдерін тексеру кестесі Дәріс және тәжірибелік (семинар, зертханалық) сабақтар 0-100 баллмен бағаланады Пән бойынша тапсырмаларды тапсыру кестесі № Жұмыс түрі Тапсырма тақырыбы, мақсаты және мазмұны Ұсынылған әдебиет
Орында у ұзақтығ ы Бақылау
формасы Тапсыру
уақыты 1 2 3 4 5 6 7 1 Реферат Қазақстан
жерінің зерттелу тарихы 2 жұма
2-ші жұма 2 Картамен
жұмыс Географиялық атауларды (номенклатураны) жатқа айту. Атлас
Казахской СССР
Атлас мира Семестр
бойы семестр
бойы 3 Аралық бақылау Жоспар
бойынша
алғашқы 4 тақырып коллоквиум 8-ші жұма 4 Реферат Қазақстанның физикалық географиялық аудандары 2 жұма 13-шы жұма 5 Аралық
бақылау Жоспар бойынша 5-8 тақырыптар коллоквиум 15-ші жұма
1. Реферат СӨЖ тапсырмаларында берілген тақырыпқа сай жазылуы тиіс. 12. Студенттердің білімін бағалау критериилері Пәнді оқуту жыл бойы алған білімдері бойынша, тестілеу формасындағы емтиханмен аяқталады. Бағдарламада берілген барлық тапсырмаларды орындау, емтиханға жіберудің міндетті критерииі болып табылады. Әр тапсырма 0-100 баллмен бағаланады.
Негізгі 1. С.Ә. Әбілмәжінова Жалпы жертану. Алматы 2012 ж. 2. Құсайнов С.А. Жалпы геоморфология: оқулық, Алматы: Дәуір, 2012. -365 б. 3. Достай Ж.Д. Жалпы гидрология. Алматы: Қарасай, 2011. – 278 б. Қосымша 4. Е. Н. Вилесов, А. А. Науменко, Л. К. Веселова, Б. Ж. Аубекерова. Физическая география Казахстана:учебное пособие. Қазақ ун-тi 2009 5. Савцова Т.М. Общее землеведение. Москва: Академия, 2011 г. Document Outline
жүктеу/скачать 217,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|