Ғылым министрлігі ҚазаҚстан респуБликасы
Аутизмнің орташа және жеңіл бұзылымдары бар балалармен жұмыс істеуге ата-аналарды тарту бағдарламасы
жүктеу/скачать 356,64 Kb.
|
Аутизмнің орташа және жеңіл бұзылымдары бар балалармен жұмыс істеуге ата-аналарды тарту бағдарламасыата-аналарды балалармен дамытушылық жұмысқа тарту аутизмдік спектрдің жеңіл және орташа бұзылымдары бар балалармен психологиялық жұмыс бағдарламасына сәйкес жүзеге асырылады. сол мақсаттар мен міндеттер белгіленеді, көрсетілген шарттар мен талаптар орындалады, ұсынылған әдістер, әдістер, ойындар мен жаттығулар қолданылады, бірақ ата-аналарды баламен жұмыс істеуге қатыстырады. Басқа талаптармен қатар, бала үшін де (екі ересек адамның әсерін бастан кешіретін) және ата-аналар үшін де жұмсақ режимді (физикалық, психикалық және эмоционалды) сақтау маңызды. Бұл режим балалар мен ата-аналардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескеру, сенсорлық және психикалық жүктемені мөлшерлеу, қозу, шаршау және жағымсыз мінез-құлықтың алдын алу қажеттілігін қамтиды. аутизмі бар балалардың осы санатымен жұмыс істеу баланың қызығушылықтары мен ойынына қосылу стратегиясын қолданады, оны бірлескен ойынға қосады. алғашқы сабақтарда баламен жұмысты психолог жүргізеді, ата-аналар оның балаға қатысты әрекеттерін бақылайды. психолог ата – аналарға баланың іс-әрекеттеріне қалай қосылатындығын көрсетеді- алдымен жақын жерде болудан бастап, содан кейін баланың іс-әрекеттеріне мұқият еліктеп, түсініктеме беріп, оның назарын және қызығушылығын ересек адаммен жағымды және бірлескен сенсорлық және басқа ойындарға біртіндеп тартады. Қосылу стратегиясын көрсеткеннен кейін маман ата- аналармен баланың мінез-құлқын, оның психологтың әрекеттеріне реакция- сын, бір қарағанда баланың коммуникативтік белсенділігінің әртүрлі және елеусіз көріністерін талқылайды. келесі сабақтарда психолог біртіндеп және ішінара ата-аналарды психологиялық-педагогикалық процеске тартады. Біріншіден, ата-аналар балаға жағымды сенсорлық ойындарға қатысады, онда психолог пен ананың бірлескен қатысуы мүмкін. мысалы, сіз баланы бірге, әткеншекте, гамакта шайқай аласыз; батутта секірген кезде қолыңызды ұстаңыз; кезекпен фит- мячта шайқаңыз, вестибулярлық жұмыртқада бұраңыз және т. б. содан кейін олар баланың жанында болу және оған еліктеп, оның әрекеттеріне бейімделу тәжірибесін алады. әрі қарай, анасы баланың ойын- дарына қолданыстағы стереотипті дәйекті енгізу және кеңейту арқылы қосылады. Бірте-бірте ананың рөлі мен белсенділігі артады. Осы кезеңде ата-аналарға баланың жақын туыстары және ең алдымен ана- сы жүзеге асыратын арнайы дене-коммуникативтік ойындар мен жаттығулар жасауға шақырылады [51]. Бұл жаттығулар мен ойындар тығыз дене бай- ланысын ұсынады және балаға әртүрлі сезімдер береді (вестибулярлық, проприоцептивті, тактильді және т.б.) анамен бірлескен ойындар барысын- да бала онымен қарым-қатынастың қажетті және өте маңызды сенсорлық және эмоционалды тәжірибесін алады, оны барлық кішкентай балалар дене байланысы кезінде алады (кеудесіне басу, ана денесімен құшақтау, лақтыру, ананың қолына айналдыру және т. б.) және эмоционалды байланыс (ана да- уысы, сөйлеу, ым-ишара, көзқарас) [51]. Біріншіден, терең (проприоцептивті сезімталдық) ойындар мен жаттығулар ұсынылады, олар баланың пассивті қатысуымен тығыз құшақтау мен қысуды қамтиды (ол әсер ету объектісі). Құшақтаудың, қысудың ұзақтығын өлшеу керек. сондықтан, алғашқы ойындарда тығыз дене бай- ланысы қысқа мерзімді болуы керек. егер балада белгілі бір ойыннан не- месе жаттығудан бас тартудың айқын реакциясы болса, оларды тоқтату ке- рек. психолог үнемі жақын тұрады, түсіндіреді, бағыттайды, ойындар мен жаттығулар кезінде анасына көмектеседі. әр сабақта бірінші ойыннан ба- стап, содан кейін көрсетілген ретпен бір ойын ұсынылады. "Қуып жетемін де ұстап аламын" ойыны. анасы баланың артынан қозғалады (жүреді немесе жүгіреді), қуғынға еліктейді, эмоционалды түрде "Қуып жетемін" деген сөздермен қуып жүреді, баланың бүкіл денесін қысқа мерзімді және тығыз қысумен ұстап алады, "Ұстап алдым!». Байланыс ал- дымен 2-3 секундты алады.. содан кейін оның ұзақтығы артады. әткеншек. анасы баласын қолында әр түрлі бағытта тербетеді, со- дан кейін оны кеудесіне қысып, бірден босатады, содан кейін құшақтау ұзақтығы артады. Фитдоппен жаттығу. Біз баланы ішімен фитдопқа қойдық. Біз оны допқа бірнеше секунд серпіп, оған рахат сыйлаймыз, содан кейін анасы баланың артқы жағына жатып, баланың денесін сәл қысып, доппен бірге жүреді. Біз бірнеше секундтан бастаймыз және баланың реакциясы мен жағдайына байланысты біртіндеп 1-2 минутқа дейін көбейтеміз. "тізе-иық" бала кілемнің артында жатыр, анасы оның алдында отыра- ды. анам баланың аяқтарын алып, оларды тізе буындарына бүгіп, баланың иығына апарады, мықтап, бірақ оларды иығына ақырын қысады. анамның массажы. Бала аласа орындықта отырады, анасы оның ар- тында тізе бүгеді. анасы баланың үлкен буындарын екі жағынан қысады: иықтан бастап, содан кейін жамбас буындары, тізелер, аяқтар және саусақтар. Қысулар қысқа, жеткілікті қарқынды және терең болуы керек (үстірт емес), бірақ ауырмайды, сонымен қатар ырғақты, бірақ тез емес. массаждың соңында баланың бүкіл денесін алақанмен ұрыңыз. маман ананың әрекетін бақылайды және бағыттайды. Құшағына алды. Бала анасының тізесінде отырады. Баланың аяқтары үш есе бүгілген күйде, оның бөкселері (құйымшақ түйнектер) ата – ананың бір аяғына, ал қадалар екінші аяғына сүйенеді. ересек адамның бір қолы баланы иығынан құшақтайды, екіншісі тізе мен жамбасты қысады. Баланы баяу ырғақты сілкіп, музыка тыңдаңыз, ән айтыңыз, сөйлесіңіз. Біз бірнеше секундтан бастаймыз және уақытты біртіндеп арттырамыз. егер бала қарсы болмаса, онда анасы бетімен немесе қолымен өзіне және оның басына баса- ды. маман бірлесіп жұмыс істей алады, анасына күш пен қысым қосады. әрі қарай, терең сезімталдыққа арналған жаттығулар ұсынылады, бірақ баланың дене қимылдарын ынталандырады. Баланы үлкен роликтермен, жұмсақ модульдермен және үлкен ойыншықтармен, жастықтармен, пуфтармен қысыңыз. анасы онымен еркін "күресте" ойнайды: баланы қабырғаға немесе бұрышқа немесе өзіне жастықпен қысады, сондықтан ол сол жерден күшпен шығуы үшін. Біз баланың еденде, ішімен жатқан сәтін ұстаймыз немесе оған осы қалыпты қабылдауға көмектесеміз. ересек адам баланың артына үлкен доп, бөрене, жұмсақ модуль домалатады, баланы қолдарымен, аяқтарымен итеріп, бұлшық еттері мен буындарын қысып, қатты (бірақ ауыр емес) итереді. "Қоянды ұстап алдық" ойыны анасы жұмсақ төсеніште немесе кілемде жатқан баланы қабырғаға, орындыққа және т.б. қысады немесе баланы "Қоянды ұстап алды – босатпаймыз, босатпаймыз"деп қысады. Баланың ре- акциясын алу өте маңызды - бүкіл денеге қарсылық. егер бала еңбектеп жатса, онда баланың үстінде отырып, онымен бірге еңбектеуге болады және мезгіл-мезгіл ішімен оның арқасына түсіп, дене қарсылығын тудыратындай етіп басады. психолог баланы анасымен бірге төсеніштермен, жастықтармен, пуф- тармен лақтырысады, паналайды. Бұл үймеде анасы мен баласы бар, қатты қысылып, құшақтап, содан кейін шығуға тырысады. Дәл осындай ойынды доп бассейнінде ойнауға болады. Бұдан кейін эмоционалды және ауызша қарым-қатынас жағдайында проприоцептивті ғана емес, сонымен қатар вестибулярлық сезімдерді алуға арналған ойындар бар. "төмпешікпен – төмпешікпен". анасы баласын созылған аяқтарының жамбастарына отырғызады және күлдіргі мәтінін айтып, тиісті қимылдарды орындайды: Біз жаңғақтарды алу үшін орманға бардық (балаларды шайқау); төмпешікпен – төмпешікпен, тастрамен, гүлдермен (баланы жоғары лақтырып, қарқынды секіреді); шұңқырқа құладық, қырық шыбынды басып кеттік (баланы еденге күрт түсіру); Шұңқырдан-ух (баланы жоғары көтеру); анаға-бух (анасы баланы кеудесіне қысып, қатты құшақтайды). "кеме". ана еденде отырып, баланы тізесіне отырғызады және мәтінмен және тиісті қозғалыстармен бірге қимыл жасайды: "Біздің кеме жүзіп, толқындармен жүзеді. Бүйірден екінші жаққа, бүйірден екінші жаққа бұрылады (баланы бүйірден екінші жаққа бұрады). кенеттен қатты жел соғып, қайық жоғары-төмен, жоғары-төмен лақтыра ба- стады (баланы жоғары лақтырады). содан кейін қайық қатты лақтырылды, ол күрт сорға отырды (анасы баланы лақтырып, аяқтарын жайып, еден- ге түсіреді). Біздің теңізші қазір батып кетеді! теңізшіні кім құтқарады? ана!"анасы баланы қатты құшақтайды. "жылқы". анасы тұр, бала анасының мойны мен иығына қолын со- зып, оның артында тұр. немесе анасы еденде төрт аяғында тұр, ал бала оның артқы жағында жатыр. анасы жүре алады, жүгіре алады, секіре алады, балаға қарқынды дене сезімін береді. психолог баланы сақтандыру үшін жақын тұр. "Ұшақ". анасы баланы ішінен ұстап, ауаға көтеріп, , онымен әр түрлі қимылдар жасайды: көтереді, түсіреді, айналдырады. "төбешік". психолог балаға төбеден түсуге көмектеседі, анасы оны төменде ұстап, құшақтайды. тербелу. анасы баламен әткеншекте, тербелгіш әткеншекте орналаса- ды. Ол баласымен бірге баяу және ырғақты тербеліп тұрады (сіз босаңсыған музыка астында немесе анасының өзі ән айта алады). анам тербелістің ырғағында баланың басына, қолына, аяғына, ішіне, артына, аяқтары мен алақандарына тиіп, ақырын сипай немесе ысқылай алады. Бұдан әрі эмоционалды ойындар ("ку-ку", " мүйізді ешкі-және т.б.), сондай-ақ психологиялық жұмыс бағдарламасында сипатталған басқа сенсорлық ойындар қолданылады. сонымен қатар, баланың стереотиптерін мағыналы ойын мен іс-әрекетке біртіндеп өзгерту, оларға әлеуметтік мағына беру жұмыстары жүргізілуде. ата-аналар, психологтың басшылығымен, баласын бірлескен эмоционалдық тәжірибелерге тарту және сөйлеу түсініктемесі арқылы не болып жатқанын түсіну тәжірибесіне ие болады. сыныпта қолданылатын барлық жаттығулар мен ойындарды маман ата- аналарға үйде орындауды ұсынады, оларға осы жаттығулардың жиілігі, ұзақтығы және ережелері туралы нұсқау береді. алғашқы сабақтардың үлгі құрылымы. баланың әрекеттеріне қосылу-15мин., сенсорлық ойындар-10 -15 мин., эмоциялық ойындар-5-10 мин., талқылау-10 мин. келесі сабақтардың шамамен құрылымы. баланың іс-әрекетіне қосылу, жаңасын кеңейту және енгізу -20 минут., сенсорлық ойындар-10мин., эмоционалды ойындар-5мин., талқылау-10мин. жүктеу/скачать 356,64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|