Ғ. Айдаров филология ғылымдарының докторы ҒАЛЫМ

137
Тіл-ғұмыр
Рəбиға  Сыздықова 1924 жылы  Ақтөбе  облысының  Ойыл  ауда -
нында кедей шаруа семьясында дүниеге келді. Болашақ ғалым ауыл -
дық  мектептерде  оқып  білім  алды.Ұлы  Отан  соғысы  басталғанда 
Рəбиға 16 жаста болатын-ды. Ер азамат қолына қару алып, майданға 
аттанғанда,  Рəбиға  жас  шəкірттерді  оқыта  бастайды.  Кейінірек  мұ-
ғалімдер курсына, сонан соң педучилищеге сабақ береді. Тұрмыстың 
ауыртпалығына қарамастан Алматыға келіп, Қазақтың Абай атындағы 
педагогикалық  институтына  түсіп,  оны 1947 жылы  ойдағыдай  біті-
ріп  шықан  соң, 1947–1951 жылдары  аспирантурада  оқиды. 1951–
1959  жылдары  Қазақтың  оқу-педагогика  (қазіргі  «Мектеп»)  баспа-
сында  алғаш  аға  редактор,  сонан  соң  редакция  меңгерушісі  болып 
қызмет атқарады.
Бұл жылдары Р. Сыздықова орта мектептерге арналған оқу құрал-
дары  мен  программалар  құрастырды.  Ересектерге  арналған  оқулық 
жазды. 1954 жылы «Қазақ тілі методикасының мəселелері», 1959 жəне 
1974  жылдары  «Қазақ  тілі  орфографиясы  мен  пунктуациясы  бойын-
ша  анықтағыш», 1960 жəне 1973 жылдары  «Орфографикалық  сөз-
дік» еңбектерін құрастыруға қатынасты. 1957 жылдан бастап Р. Сыз-
дықова  Қазақ  ССР  Ғылым  академиясының  Тіл  білімі  институтына 
жұмысқа  ауысады.  Біржола  ғылыми  жұмыспен  шұғылданады. 1959–
1967  жылдары  ол  Тіл  білімі  институтының  тарих  жəне  диалекто -
логия  бөліміне  меңгеруші  болды.  Ол  қазіргі  кезде  осы  аталмыш 
институттың  тіл  мəдениеті  бөлімін  басқарады.  Еңбекқор  ғалым  осы 
өткен  аз  уақыттың  ішінде 90-ға  тарта  еңбек  жазды.  Рəбиғаның  ғы -
лыми зерттеу еңбектерінің басым көпшілігі – қазақ тілінің тарихы мен 
грамматикасы жəне тіл мəдениеті туралы еңбектер.
Р.Сыздықова  өзінің  бір  сөзінде: «Тіл  мəдениеті  деген  тек  дұрыс 
сөйлеудің  мəдениеті  болмауы  керек,  дұрыс,  сауатты  жазу  да  тілдің 
мəдениеті.  Қазақ  тілінің  де  басқа  тілдер  сияқты  дыбыстық  заңды-
лықтары  мен  нормалары  бар.  Қазақ  тілі – аса  бір  образды  тіл. 
С
он-
дай əдемі, айшықты тіл» дейді. Өте орынды айтылған. Өйткені өткен 
XIX  ғасырдағы  қазақ  тілін  зерттеген  В.В.  Радлов,  Н.И.  Ильминский, 
П.М.  Мелиоранский  қазақ  тілінің  сұлу,  көркем  тіл  екендігіне  таң-
қалған болатын-ды. Олар: «Қазақтар тілге сондай шешен, кез келген 
оқымаған қазақ сөйлеп кетсе, төгіле сөйлеп кетеді жəне сондай образ-
бен сөйлейді», – деген болатын.
1959  жылы  Р.Сыздықова  «Абай  шығармаларының  морфология -
лық  ерекшеліктері»  атты  тақырып  бойынша  кандидаттық  диссерта-
циясын қорғады. Ғалым мұнымен тынған жоқ, Абайды одан ары зерт-
тей түсті. Оның 1966 жылы «Абай шығармаларының тілі», 1971 жылы 
«Абай  өлеңдерінің  синтаксистік  құрылысы»  атты  монографиялары 

138
Рəбиға Сыздық
жарық  көрді.  Бұл  аталмаш  еңбектерде  Абай  шығармаларының  тілі 
жан-жақты ғылыми тұрғыдан зерттелді. Абайдың өмір сүрген дəуірі, 
ақын  шығармаларының  тілдік  ерекшеліктері,  синтаксистік  құрылы-
сы  айрықша  сөз  болды.  Ол  Абай  жөнінде  бұрынды-соңды  айтылған 
пікірлерге  түбегейлі  талдау  жасап,  тұжырымды  пікірлер  айтты.  Əсі-
ресе  М.Əуезов,  Қ.Жұбанов,  Қ.Жұмалиев  еңбектері  арнайы  сөз  бол-
ды.  Ғалым  ол  еңбегінде  Абайға  дейінгі  қазақ  əдеби  тілінің  дəреже -
сін,  ақындардың  қазақ  əдеби  тіліне  қосқан  елеулі  үлестерін  көрсете 
келіп,  жалпы  қазақ  поэзиясының  ұлы  ақынға  игілікті  əсері  болған-
дығын өте орынды жəне дұрыс көрсете білді.
Осы жоғарыда көрсетілген еңбектеріне орай Р.Сыздықова 1971 жы -
лы  «Абай  шығармаларының  тілі»  деген  тақырыпта  диссертация 
қорғап, филология ғылымдарының докторы ғылыми дəрежесін алды.
Р.Сыздықова  мектепке  арналған  көптеген  оқулықтар,  методика-
лық  жəне  анықтама  құралдарының  авторы.  Ол  жоғары  оқу  орында-
ры  студенттері  үшін  «Қазақ  əдеби  тілінің  тарихы»  атты  оқулық  та 
құрастырды. Ғалымның жазғанынан əлі жазары көп. Жақын уақытта 
Р.Сыздықованың «XVIІ–ХVIII  ғасырлардағы  қазақ  əдеби  тілінің 
тарихы» атты көлемді еңбегі жарық көрмекші.  
 
Р.Сыздықова отандық түркология ғылымына қосқан елеулі еңбегі 
үшін  «Құрмет  белгісі»  орденімен,  көптеген  медальдармен  наград-
талды.
Рəбиға  Сыздықова: «...Əрине,  ғылыми  дəрежелер  үшін  жұмыс  іс-
тегенім жоқ, ана тілім – қазақ тілі үшін қызмет еттім. Өйткені қазақ 
тілін  зерттеу – менің  өмірімнің  алға  қойған  мұраты  жəне  мақсаты 
болды», – дейді. Өте орынды айтылған сөз.
«Коммунистік жол» газеті, 1984, 9 август.

жүктеу/скачать 6,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: