Жалпы редакциясын басқарған Ғалымқайыр Мұтанов Жауапты редактор

Аманат
135
 Салса да күндер салмағын,
 Көзіңнің жасын бос төкпе!
 Десе де мейлі кейбіреу:
 «Көз жасы жанды күйретер».
 Оңаша, аздап еңіреу
 Ерлікке бір сәт үйретер.
 Езсе де қанша еңсені
 Жылусыз күндер – мұз кеуде,
 Біз үшін ерлік өлшемі
 Ертеңнен үміт үзбеуде.
 Құрсаулай бермей кіл қайғы
 Жазыла бермес жыр бұлай,
 Көз жасың әлі құрғайды
 Қалаған күні бір Құдай.
 (М. Кенжебай. Езсе де қанша еңсені //  
Қара суық. – Алматы, Жазушы, 2006. 211-212 б.б.).

Аманат
136
Кітаптың тұсаукесері
Ұжыммен бірге

Аманат
137
Абдул-Хамид Ф.Мархабаевтың 70 жылдығы
Д. Әшімхан және жастармен бірге

Аманат
138
ҚҰСАЙЫНОВ 
Сейітқожа Ахмерұлы 
Географ-геоморфолог, 
қытайтанушы, профессор
С.А. Құсайынов 1936 жылы 20 наурыз айында Алтай өлкесі, 
Быстро-Исток  ауданы,  Петропавловск  ауылында  дүниеге  келді. 
1954  жылы  ҚазМУ-дың  география  факультетінің  1-курсына 
қкбылданып,  1957  жылы  3-курстан  шет  елдермен  білім  алмасу 
бағдарламасы бойынша КСРО-ның Жоғары білім министрлігінің 
жолдауымен  Қытай  еліндегі  Пекпн  университетіне  ауыс-
тырылады.  1961  жылы  аталған  университетінің  толық  кур-
  1961  жылы  аталған  университетінің  толық  кур-
сын  бітіріп,  қытай  тілінде  география  пәнінен  диплом  қорғаған 
алғашқы қазақ мамандарының бірі болды. Елімізге қайта оралған 
соң  Сейітқожа  Ахмерұлы  ғылыми  зерттеулерін  Қазақстан 
Республикасы  Ғылым  Академиясының  К.И.  Сәтбаев  атындағы 
геология  институтынан  бастады.  Мұнда  көптеген  ғылыми 
экспедициялар  құрамында  Қазақстанның  әр  түрлі  аймақтарын-
да  геологиялық,  геоморфологиялық  және  неотектоникалық 
қозғалыстар тұралы зерттеулер жүргізді.1977 жылы «Шу-Сарысу 
ойысының неотектоникасы мен морфоқұрылымдары» тақырыбы 
бойынша  географиялық  ғылымдарының  кандидаты  дәрежесін 
алу үшін диссертация қорғады.

Аманат
139
МЕНІҢ САПАРЫМ...
Б
ұл  жинаққа  бірдеңе  жазбастан  бұрын 
өткенге  көз  жүгіртіп,  ұрпаққа  өнеге 
қалдыратындай  не  тындырдық,  соны 
алдымен  сарап  алсақ.  Әңгіменің  басын  өзімнен 
бастайын.
1961 жылдан – 1978 жылдар арасында Қазақстан Республикасы 
Ғылым  Академиясының  Қ.И.  Сәтбаев  атындағы  геологиялық 
институтында қызмет атқардым. 
1986-1987  жылдары  КХР-дың  Қытай  геологиялық  уни-
верситетінде  қытайдың  жоғары  оқу  орындарының  оқу  про-
цестердің  үйрену  және  неотектоникалық  қозғалыстарының 
зерттеулеріндегі  кәзіргі  әдістермен  танысу  үшін  іс-сапарына 
жіберілдім. Оның нәтижесі 1991 жылы «Қытаймен кездесу» атты 
кітабымда толығымен сипатталады. 
Қытай тілін меңгере отырып, мен Қазақстан делегацияларының 
құрамында  екі  ел  арасындағы  ғылыми-техникалық  келісімді 
нығайту  мақсатында  кеңес  беруші  және  тілмәш  ретінде  Қытай 
еліне бірнеше рет сапар шектім. Геология, геоморфология, палео-
. Геология, геоморфология, палео-
география, неотектоника, аридті елдердің шөлдену және қоршаған 
ортаны қорғау мәселелеріне арналған ғылыми конференцияларға 
қатыстым.  1991  жылы  Пекин  қаласында  төрттік  геологиялық 
кезеңіне  арналған  XII  Халықаралық  конгресінде  қытай  тілінде 
«Соңғы  кайнозой  кезіндегі  Солтүстік  Тянь-Шань  тауларының 
неотектоникасы  және  палеогеографиясы»  тақырыбы  бойынша 
баяндама жасадым. Бұл менің үлкен еңбегім еді.
Қытайда осындай іс-сапарымен жүрген кезде Ухань қаласындағы 
Қытай геологиялық университетінің шет ел кафедрасының доценті 
Чжоу  Чаофаньмен  кездесіп  қайттым.  Әңгіме  барысында  Чжоу 
Чаофань 1957 жылы Кеңес ғылыми делегация құрамында Пекин 
қаласында  өткізілген  халықаралық  геологиялық  конференцияға 
қатысқан  Қазақстан  Ғылым  Академиясының  президенті  Қаныш 
Имантайұлы Сатбаевпен кездесіп, оның жеке аудармашы болғанын 
айтты.  К.И.Сатбаевтың  қоластында  еңбек  жолын  бастаған  мен 
бұл  кездесуде  өзімнің  ырзашылығымды  білдірдім.  Қазақстанға 

Аманат
140
оралғаннаң кейін 1989 жылы Қаныш Имантайұлының 90 жылдығы 
қарсаңында Чжоу Чаофаньнан хат алды. Бұл хатта қытай маманы 
Қаныш Сатпаевті жылы құрметпен еске алып, ол кісіден үлгі-өнеге 
алғанына ризашылық сенімін білдірді.
Осы  хат  КСРО-ның  кезінде  жазылғандықтан  жарияланбай 
калған еді. Арада көп жыл өтседе бұл хаттың қазақ ұлты және 
студент-жастар үшін алар орны ерекше екенін түсініп, осы хаттың 
нақты  мазмұнын  жария  етпекпін.  Қытай  тілінен  аудармасын 
жасап, өздеріңе ұсынып отырмын құрметті жас ұрпақ: 
Сейіт Ахмерұлы!
Сіздің  қарашаның  12-жұлдызында  жазған  хатыңызды 
желтоқсанның бірінші жұлдызында алдым. Алыстағы досымнан 
хат алғаныма өте қуаныштымын!
1957  жылдың  күзінде  Қазақстан  Ғылым  Академиясының 
президенті  Қаныш  Имантайұлы  Сәтбаев  көрнекті  Кеңес 
делегациясының  құрамында  Қытай  Халық  Республикасының 
астанасы  Пекин  қаласында  өткізілген  пайдалы  қазбалар  кен 
орындарын  іздестіру  жөніндегі  1-ші  халықаралық  геологиялық 
конференцияға қатысқан. Сол конференцияда ол Қазақстандағы 
геологиялық-барлау  жұмыстары  мен  металлогендік  зерттеулер 
нәтижесі  және  олардың  келешегі  тұралы  мазмұнды  баяндама 
жасады.  К.И.Сәтбаевтың  тікелей  басшылығымен  бүкіл 
Қазақстанның  аумағы  бойынша  геологиялық  карта  түсірумен 
қатар,  талаптарына  сай  жаңа  ғылыми  әдістер  қолданып, 
металлогендік зерттеулер жүргізілген екен. Сонда К.И.Сатбаевтың 
баяндамасына Қытай мамандары аса ден қойып, оның хабарлаған 
ғылыми  жаңалығына  назар  аударып  зор  қызығушылықпен 
тыңдады. Ойткені ол кезде бұл елде жалғыз ғана 1: 3000000 мас-
3000000 мас-
штабты геологиялық карта болатын. Осы конференциядан кейін 
Қытай Халық Республикасының геологиялық министрлігі Кеңес 
одағының  геологияға  қатысты  мамандарын  шақырып,  олардан 
әр  масштабты  геологиялық-іздеу  және  геологиялық-барлау 
жұмыстары жөнінде кеңес ала бастады.
Мен  ол  кезде  К.И.Сатбаевтың  жеке  аудармашы  бола 
тұрып,  оның  заманауи  талаптарға  сай  геология  саласындағы 
жаңашылдық  әдістеріне  көп  мән  беріп,  ғылыми  зерттеу 

Аманат
141
жұмыстарын жүргізгеніне тәнті болдым. Кеңес одағының адам, 
материалдық  және  қаржы  ресурстарына  сүйене  отырып,  К.И. 
Сәтбаев Қазақстан аумағындағы гелологиялық зерттеу әдістерін 
және геологиялық-барлау ісін халықаралық деңгейге көтеріп, бұл 
салада алдыңғы қатарында саналатын Англия, АҚШ және басқа 
да Батыс елдерін басып озған. 
Осындай  дарынды  және  өнегелі  тұлғамен  бірге  жұмыс 
істеу  мен  үшін  жеке  өз  басыма  үлкен  тағылым  болды.  Кездесу 
барысында  мен  ол  кісіге  жиі-жиі  әр  түрлі  сұрақтар  қоятынмын. 
Менің  сұрақтарыма  жылы  шыраймен  жауап  бере  отырып,  ол  өз 
алдына менің жұмысыма, оқуыма, тұрмыс жағдайыма көңіл қойып 
сұрастыратын.
Конференция  аяқталғаннаң  кейін  біз  Шанхай  қаласына 
экскурсияға  аттандық.  Бізбен  қоса  басқа  да  Кеңес,  Қытай 
азаматтары  –  оншақты  адам  болды.  Жол  бойы  К.И.Сатбаев 
жеген  тамағына,  қоныстанған  орнына  онша  мән  бермейтін 
өзінің  сыпайы,  кішіпейіл  және  мейірмандық  мінезін  көрсете 
білді.  Бірде  өзара  әңгімелескен  сәтте  ол  мені  өз  қызына 
ұқсастығын айтты. Сол кезде онымен бірге жүрген Өзбекістан 
Ғылым Академиясының президенті Х.М. Абдуллаев әзіл ретінде 
оған мені өз қызы етіп тәрбиелеу керектігі тұралы кеңес берді, 
бұған К.И. Сәтбаев бірден «Өте жақсы», – деп жауап қайырды. 
Осылайша  біз  тамаша  достық  қарым-қатынас  күйде  сапар 
шектік. Шанхай қаласында біз көше қыдырып, мұражайлар мен 
дүкендерді  араладық.  Қытайда  бұрыннан  қалыптасқан  дәстүр 
бойыншажас  адамдар  әрдайым  үлкен  кісілердің  жүктерін 
көтеруге  көмектеседі,  мен  де  К.И.  Сәтбаевтың  чемоданын 
көтеруге  ұсыныс  жасадым.  Бұған  ол  Кеңес  одағында  әйел 
адамдардың  ауыр  зат  көтермейтінін  айтты..  Сол  кездегі  ол 
шамамен  60  жасқа  толып  қалған  екен,  алайда,  маған  оның 
денсаулығы  біршама  мықты,  жұмысқа  ынталы,  ыждағатты 
және еңбекқор болып көрінді. Содан бері қаншама уақыт өтсе 
де  ол  кісінің  ақыл  ой-өрісі,  адамгершілігі,  парасаттылығы, 
кішіпейілділігі,  білімдарлығы  мен  қайырымдылығы  менің  бар 
қалған өміріме өшпес із қалдырды.
Мен  бүкіл  өмірімді  Кеңес  одағы  мен  Қытай  елінің 
арасындағы достықты нығайтуға арнадым. Көптеген Кеңес одағы 

Аманат
142
профессорларымен  және  геолог  ғалымдарымен  таныс  болдым. 
Қытай  геологиялық  қоғам  үшін  геологияға  қатысты  көптеген 
кітаптарды орыс тілінен қытай тіліне аудардым. Осы еңбектерім 
үшін мен бүкіл Қытай гелогиялық қоғамының мүшесі болдым.
 Чжоу Чаофань, 25.03.1989 жыл.
 Ухань қаласы, Қытай геологиялық
 университетінің шет ел тілдер
 кафедрасының доценті
  Осылайша  академик  Қаныш  Имантайұлы  Сәтбаев  қытай 
ғалымдарын қайран қалдырып, өзінің ғылымдағы даралығымен, 
биік  парасаттылығымен,  кішіпейіл  мінезімен  қызықтырып, 
өмірлеріне  өшпес  із  қалдырған.  Төменде  Чжоу  Чаофаньның 
профессор маған қытай тілінде жазған хатының бірінші бетінің 
көшірмесі келтірілген. Мұнда Қ.И. Сәтбаевтың аты-жөні мен ата 
тегін (фамилиясын) Чжоу Чаофань кирилл жазуымен жазған:

Аманат
143
Осыған  қоса  ұлы  тұлға  жайлы  қазақ  жастарының  үлгі 
алатын әңгімелері көп. Соның бірі – 1947 жылғы Англияға сапар 
жасаған кеңес делегациясының құрамындағы тұлға бітімі денелі 
келген қазақ ғалымына Ұлыбританияның экс премьер-министрі 
У.  Черчилль  қалжындап:  «Барлық  қазақтар  сіз  сияқты  сұңғақ, 
батыр тұлғалы ма? деп сұрақ қойғанда академик Қ. Сәтбаевтың: 
«О,  жоқ,  Черчилль  мырза,  қазақтардың  ішіндегі  ең  кішісі  мен, 
менің халқым менен де биік» деп жауап бергені тұралы әңгіме 
Қ.И.Сәтбаевтың өз ұлтын, жерін сүйген және халқын қастерлеген 
ұлы тұлға екенін көрсетіп тұр емес пе? 
Ал,  осыған  қосымша  қазақ  еліміздегі  ғұлама-ғалым  және 
кеменгер  жазушысы  МО.Әуезовтың  естелігінен  мына  бір 
жолдарды келтіре кетейік: «Қаныштың бір ерекшілігі – химикпен 
де, биологпен де, физикпен де, медикпен де, тарихшымен және 
тіл-әдебиетшімен  де  өздерінің  ғылыми  тілінде  сөйлесе  білуі...» 
деп жазған.
Иә,  Қ.И.Сәтбаев  менің  ұстазым.  Оны  ұстазым  деп  айтудан 
жалықпан.  Тегінде  менің  бағытым  осы  болғандықтан  ба  мен 
Сәтбаевсіз  өзімнің  ғылыми  жолымды  да  елестете  алмас  едім. 
Зерттеу  еңбектері  мен  жұмыстарымның  арқасында  мынадай 
оқу  құралдарын  жазыппын:  «Жалпы  геоморфология», 
«Неотектоника»,  «Төрттік  геология»,  география  ғылымына 
байланысты  қазақша-орысша  және  орысша  қазақша  сөздіктер 
және  тағы  да  басқа  еңбектер  Қазақстанның  ғылыми  қауымға 
және география факультетінде оқып жатқан жастарына белгілі.
Бұл  еңбектер  география  саласындағы  көп  жылдар  бойы 
жүргізілген  зерттеулер  нәтижесінде  жазылды.  Сонымен  қатар, 
заманауи талаптарға сай көптеген қажетті ғылыми мәліметтерді 
Қазақстан  аумағындағы  географияға  қатысты  жаңа  құжаттарды 
жинақтаумен  және  қорытындылаумен  ғана  шектелмей, 
шетелдерде – орыс, ағылшын, неміс және қытай тілдерінде жарық 
көрген әдебиеттердегі мәліметтерді қазақшаға аударып, сараптау 
сүзгісінен және ой елегінен өткізіп, қайта өңдеп қолдандым. 
Оқулықтарды  жазу  барысында  географиялық  саласындағы 
әлемдік  ғылым  мен  білімнің  жетістіктерін  қазақшалау  арқылы 
мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеру мәселесін, яғни қазақ тілін 
мемлекеттік  тіл  тұғырына  орнықтырып  биіктету  және  қазақ 

Аманат
144
ғылыми тілін қалыптастыруды мақсат етіп қойдым. Мемлекеттік 
тілде жазылған бұл еңбектер жас оқырмандардың жаратылыстану 
ғылымына,  соның  ішінде  география  саласына  деген  ынта-
ықыластарының арта түсуіне өз септігін тигізеді деген үміт бар. 
Кітаптарда енген ғылыми терминдер мен ұғымдар және әртүрлі 
сөзтіркестер  мүмкіндігінше  жеңілдетіп  мейлінше  қарапайым 
түрде берілді. Ғылым тілін түсіну оны игеру үшін ұрпақтың көп 
оқуы, білімді болғаны, көп тілді меңгергені абзал. 
Қазақ  тілінің  ойды  оралымды  беруге  икемділігін,  оның 
география  саласында  қолданып  жүрген  терминдермен  ұғым-
түсініктердің  бояуы  мен  мән-мағынысын  дәл  беруге  мейлінше 
қабілетті  тіл  екендігінің,  сөздіқ  қорының  бай  екендігінің, 
көркемді, өрнекті және үйлесімді екендігін осы еңбектерді жазу 
барысында тағы да бір аңғаруға болады.
Белгілі қазақтың қоғам қайраткері Нұртас Ондасынов өткен 
ғасырдың  ортасыншы  жылдары  қазақ  тілі  тұралы  былай  деп 
жазған: «Қазақ тілінің орамын тауып, қисынын, орайын келтіріп 
пайдаланса, бұл тілмен сурет салуға, тас қашалап, текемет оюға 
болады. Халықтың тіліне және жырына құлақ салсақ не бір алуан-
шекер балдай татитын нәріне әсте тоймайсын. Осындай құдіретті, 
майса сұлу тілді біз қалай өгейсітіп, жетімсіретіп жүрміз».
Жоғары  айтылған  еңбектермен  тығыз  байланысты  үш 
кітабым  (жалпы  геоморфология,  неотектоника  және  төрттік 
кезең  геологиясы)  аяқталды.  Осы  жерде  айта  кететін  бір  жайт, 
1998  жылы  «Жалпы  геоморфология»  кітабы  жарық  көргеннең 
кейін  трилогия  жазылуының  идеясын  Қазақстан  Республикасы 
География институтының директоры, география ғылымдарының 
докторы,  профессор  Ахметқал  Рахметұллаұлы  Медеу  ұсынған 
еді.  Небәрі  10  жыл  ішінде  бұл  тілек  орындалды.  Сонымен, 
мемлекеттік  тілде,  география  ғылымының  мынадай  салалары 
бойынша,  яғни  геоморфология,  төрттік  кезең  геологиясы  және 
неотектоника оқу құралдарының жоқтығына байланысты, орны 
толтырылды деп ойлаймын. 
Сонымен,  азды-көпті  жазылған  бұл  еңбектер  әл-Фараби 
атындағы  Қазақ  Ұлттық  университеті  географиялық  факуль-
тетінде оқып жатқан қазақ жастардың көңілінен шығып, олардың 
игілігіне жарап жатса одан артық бақ жоқ автор үшін.

Аманат
145
Соңындай  айтарым,  құрметті  қазақ  жастары:  Өмір  жолы  –
күнде өтіп жатқан ойын-сауық емес, ол – ауыр еңбек. Тіршілік 
жолында  қатпар-қатпар  қалтарысы,  бұлтарысы  көп  қиын  жол. 
Сол  жолды  абырой-авторитетпен  жүріп  өту  үшін  ең  алдымен 
мақсаттылық, адамгершілік, ар-ұжданның тазалығы, терең білім 
және қажымас еңбек керек.
 А.П. Чехов айтпақшы: «Надо быть ясным умственно, чистым 
нравственно  и  орятным  физически»  болу  керек және  мейірімді 
әрі көкірек көзі ашық болғаны дұрыс.
 

Аманат
146
Ұлы Қытай қорғаны, 1989 ж. 
Пекин университеті, Қытай 1989 ж. 

Аманат
147
9 мамыр 2015
Бірге оқыған сабақтастары

Аманат
152
 
МАКСИМОВА 
Тамара Александровна
Кандиат филологических наук 
Родилась я 23 апреля 1924 года в Москве, в семье служащего. 
Отец мой был инженером, а мама – домохозяйкой, и была старшая 
сестра. Как все дети, училась в школе, занималась в различных круж-
ках, а в 1941 году, после окончания 9-го класса добровольно ушла на 
фронт и стала работать в госпитале, где пробыла до 1943 года.
После увольнения из госпиталя вернулась в Москву, где за два 
месяца закончила экстерном 10-ый класс и поступила в Истори-
ко-филологический институт им. академика В.П. Потемника, но 
по семейным обстоятельствам я ушла с последнего курса и уеха-
ла из Москвы. В 1953 году окончила в Москве Государственный 
педогогический институт им. Н.К. Крупской.
Трудовая  деятельность  моя  началась  в  Краснодаре,  в  вечерной 
школе  для  офицеров,  затем  работа  в  подобной  школе  в  Майкопе 
(Адыгейской  ССР),  потом  работа  в  техникуме  гор.  Орджоникидзе 
(ныне – Владикавказ). В 1960 году я поступила на работу в Таджик-
ский государственный университет, на кафедру русской и зарубежной 
филологии. В 1965 году переехала в Алма-Ату, затем – Ташкент, где 
началось землятресение в 1967 году. В Ташкенте я работала в госу-
дарственном Педогогическом институте, на кафедре русского языка. 
В 1969 году, вернувшись в Алма-Ату, я стала работать в КазГУ им.  
С.М. Кирова, на кафедре русской филологии. В 1973 году мне при-
шлось уехать в ЧССР, где я пробыла до 1979 года. Поскольку я ра-
ботала над дисссертацией, то поначалу я была в творческом отпуске, 
связь с университетом я не теряла, писала статьи в научные сборники, 
работать над диссертацией мне помогала возможность пользоваться 
Библиотекой им. Ленина в Москве и подобной Библиотекой в Праге.

Аманат
153
ПО ГОРОДАМ И ВЕСЯМ К ЧИНГИЗУ АЙТМАТОВУ
Р
одилась я в Москве в ���4 году, в семье 
служащего  Отец  мой  был  инженер,  а  
мама  –  домохозяйкой.  У  меня  была  се-
стра, которая была примером для меня своим по-
слушанием, любовью к книгам и серьезностью.
Жили мы в центре Москвы, недалеко от Чистых прудов, где зи-
мой пруд замерзал и превращался в замечательный каток, куда мы, 
маленькие ребята, ходили сами сомостоятельно, без сопровождения 
взрослых. В ту пору в Москве было спокойно и дети с первого класса 
сами ходили в школу и передвигались по городу. В школах и район-
ных Дворцах пионеров были всевозможные кружки по интересам, 
где дети развивали свои способности и дарования. Все занятия были 
бесплатные, поэтому там могли развивать свои способности и дети 
малоимущих родителей, что, к сожалению, сейчас утрачено. Школь-
ники, которые интересовались искусством, посещали музеи, всевоз-
можные  выставки,  театры  по  школьным  удостоверениям.  Школы 
были многонациональные, но никого из ребят этот вопрос не инте-
ресовал и мы даже не думали об этом, просто дружили и старались 
учиться хорошо, заниматься общественной работой, чтобы приняли 
в ряды ВЛКСМ. В конце мая я закончила 9-ый класс, собиралась 
с смамой и сестрой ехать в деревню и, совершенно неожиданно, в 
воскресенье, 22-го июня 1941 года, В.М. Молотов – Нарком ино-
странных дел в 12 часов дня по московскому времени обьявил, что 
Германия без предупреждения напала на Советский Союз, что наша 
страна вступила в войну с фашистской Германией. Так неожиданно 
в стране началась новая жизнь.
С первого дня войны немцы бомбили Москву, которая погру-
зилась в темноту. Все окна домов, все витрины магазинов были 
закрыты, фонари не включались, но москвичи сразу посерьезне-
ли, молодежь повзрослела, паники никакой не было. Многие от-
правились в Военкоматы как по мобилизации, так и добровольно. 
На фабриках и заводах организовались отряды ополченцев, не-
которые заводы и фабрики были эвакуированы в тыл, обстановка 
была деловая, ввели сразу продовольственные карточки....

Аманат
154
Июнь 1941 года разделил жизнь людей на «до» и «после»...
Наше поколение было воспитано в духе патриотизма, поэто-
му для меня, как и для моей сестры, которая училась в Юридиче-
ском институте, где прошла курсы медсестер, было единственное 
решение идти в военкомат и проситься отправки на фронт. Мама 
поддержала  наше  решение  и  меня  отправили  во  фронтовой  го-
спиталь, где меня зачислили на должность медрегистратора и там 
я  прошла  ускоренные  занятия  и  стала  выполнять  сестринскую 
работу. Коллектив у нас был дружный и мы помогали друг другу 
в трудные минуты. Особенно трудно было, когда после боевых 
операций к нам привозили с поля боя на грузовиках или автобу-
сах. Под стоны раненых мы мыли, брили все волосяные покровы, 
выбрасывали окровавленные бинты и отправляли их в операци-
онные. Сердце разрывалось от вида молодого тела с оторванны-
ми коечностями, но нужно было эту боль прятать от раненных и 
радоваться тому, что ты нужна здесь и помогаешь фронтовикам.
Всем  фронтовикам  было  очень  важно  знать,  что  их  кто-то 
ждет, а у многих родные были в оккупированных городах и де-
ревнях, поэтому писем они не получали и думали, что очень огор-
чало нас всех, а в основном эти письма поддерживали боевой дух 
воинов,  бывало,  что  такая  переписка  продолжалась  до  конца 
войны и заканчивалась свадьбой.
Такая история произошла и со мной. В феврале 1942 года к нам 
в  госпиталь  прибыла  партия  раненых,  среди  которых  был  очень 
замкнутый человек, он все время рвался на фронт, а рана у него 
была серьезная – нужно было ампутировать ногу. Когда я прочи-
тала в списке на ампутацию его фамилию, то пошла к главному 
хирургу, сказав, что этот раненый рвется на фронт, желая сражать-
ся за Родину, а из чужой винтовки не мстят. Если ему ампутипуют 
ногу то он не переживеть. И хирур согласился еще раз проопериро-
вать ногу фронтовику. Операция прошла успешно и через две не-
дели Максимов (так звали моего раненного) отправился на фронт.
Поскольку его родители были на территории оккупированной 
Украины, а сестра на фронте и адреса ее он не знал, то и пере-
писываться ему не с кем было. Уезжая, Максимов попросил мой 
адрес и разрешения на переписку. Эта переписка продолжалась 
до конца войны.

Аманат
155
Непосильная нагрузка на неокрепший организм и травма за-
кончилась  для  меня  операцией  и  увольнением  из  госпиталя.  В 
июне 1943 года я вернулась в Москву и за два месяца закончила 
10 класс, поступила в Историко-филологический (ИСТ – ФЛИ) 
институт  им  В.П.Потемника.  Профессорско-преподавательский 
состав  института  состоял  из  выдающихся  ученых,  таких  как: 
Бонди Л., Реформатский А.А., Михальчи Д.Е., Томашевский Б.В., 
Ревякин А.И., Гусев Н.Н., который был секретарем Льва Никола-
евича Толстого и жил два с половиной года в Ясной Поляне. Его 
лекции были удивительными. От него мы узнавали то, что про-
читать было невозможно.
Все студенты стремились как можно больше получить знаний 
и никто, никогда не пропускал лекций, хотя аудитории не отапли-
вались, чернила замерзали в чернильницах (про авторучки тогда 
мы и не слышали), и нас частенько снимали с занятий и отправ-
ляли разгружать вагоны с углем или еще с чем-то. Все студен-
ты, особенно не москвичи, активно посещали театры, обсуждали 
спектакли,  что  положительно  сказывалось  на  их  интелектуаль-
ном развитии. Но эта замечательная студенческая жизнь прерва-
лась на последнем курсе, т.к. я вышла замуж за того раненого, с 
которым переписывалась с 1942 года и уехала в Кенигсберг, где в 
то время служил мой суженый. Так началась моя кочевая жизнь, 
и  я  даже  мечтать  не  могла  о  завершении  института  и  плавном 
переходе в аспирантуру. Но я продолжала заниматься, используя 
библиотеки разных городов по месту жительства, и только в 1952 
году, проживая в Москве, я закончила Педагогический институт 
им. Н.К. Крупской Моя трудовая деятельность началась в Крас-
нодаре, в 1953 году, в вечерней школе для военнослужащих, ко-
торые из-за войны не имели средного образования. Затем работа 
в  Майкопе  (Адыгейская  республика),  в  Орджоникидзе  (ныне  – 
Владикавказ). В 1960-ом году, в Душамбе поступаю на работу в 
Государственный университет, на кафедру русской и зарубежной 
литературы, где проработала до 1965 года. Там я начла работу над 
диссертацией по произведениям Чингиза Айтматова.
В то время Чингиз Айтматов был малоизвестным начинающим 
писателем,  чем  и  привлекал  он  меня,  а  повести  его  заворажива-
ли своим неповторимым описанием природы и жизни киргизского  

Аманат
156
народа,  их  обычаи  и  нравы,  язык,  в  который  проникает  русский 
язык.
Выбранная  мною  тема  диссертации  «Образно-речевая  систе-
ма Чингиза Айтматова» была одобрена на заседании кафедры. Но 
я вновь была вынуждена переехать в Алма-Ату, вскоре снова пере-
езд теперь в Ташкент из-за случившегося там землетрясения, где я 
начала  работать  в  Государственном  педогогическом  институте,  на 
кафедре русского языка. Там пришлось отожить работу над диссер-
тацией. Но настал 1969 год и я вновь переехала в Алма-Ату, начала 
работать в КазГУ им. С.М. Кирова, на кафедре русской филологии. 
Я решила продолжать работу над диссертацией, но профессор Мах-
мудов Х. (зав. кафедрой) не соглашался с моей темой, сказав, что я 
держусь за траву, а надо держаться за землю, предложив мне тему 
по призведениям Герцена, на что я не была согласна. Связавшись с 
московским институтом, профессор Махмудов согласился со мной. 
Научным руководителем была у меня кандидат наук Мищенко А.Х. 
Но работа моя опять прервалась, т.к. я вновь уехала в ЧССР. Связь с 
университетом я не прерывала, продолжала работать над диссерта-
цией, печаталась в научных университетских сборниках, находясь в 
творческом отпуске. Вернувшись в Алма-Ату, я сразу же включалась 
в работу своего университета, своей кафедры, где в то время рабо-
тали замечательные специалисты: Гайнулина Н.И., Ким Г.В., Зуева 
Р.С.,  Лукъянов  А.Т.,  Мищенко  А.Х.  и  др.  Обстановка  на  кафедре 
была творческая, дружелюбная. В университет прибыли студенты из 
Кубы, Афганистана, Монголии, Алжира. Я начала работать со всеми 
иностранными студентами, прошла курсы повышения квалифика-
ции по работе с иностранными студентами в МГУ им. Ломоносова. 
Кроме изучения русского языка, этих студентов знакомили с истори-
ей СССР, культурой нашей страны, ее экономикой. Проработала я с 
ними до выхода на пенсию.
Диссертацию  я  защитила  успешно  в  нашем  университете  в 
1982 году. За время работы над диссертацией Айтматов стал из-
вестным и любимым писателем, написал не только новые пове-
сти, но и романы.
Чингиз Айтматов отражает в своих произведениях социаль-
ные и этнические проблемы, черты современной литературы со-
четаются с традициями национального фольклора. Он по праву 

Аманат
157
стал  классиком  современной  литературы  и  был  удостоин  Госу-
дарственной премии. Я очень гордилась, что в самом начале его 
творчества увидела в нем Большого писателя и отстояла тему ра-
боты над диссертацией.
Выйдя  на  пенсию,  я  не  порвала  связь  с  университетом,  по-
сещала многие мероприятия, писала статьи в сборники, которые 
выпускал университет, встречалась со студентами и вела беседы 
на патриотические темы. Кроме университета, я стала работать в 
городском Совете ветеранов, в совете участников войны, труже-
ников тыла и детей войны, в котором ведется большая работа по 
обслуживанию нуждающихся. Многие из них нуждаются в меди-
цинской, психологической, бытовой помощи и материальной. Все 
это надо организовать, найти спонсоров, направить волонтеров. 
Работа эта трудоемкая, требующая затраты времени и сил... Но 
видя благодарные лица беспомощных стариков, ощущаешь свою 
нужность. Встречаясь со студентами и школьниками, необходи-
мо влиять на формирование у них патриотических чувств, любви 
к Родине. Важно, чтобы они знали настоящую историю страны, 
историю СССР, в состав которого входил и Казахстан. Важно, это 
утверждают  и  сами  студенты,  чтобы  о  Великой  Отечественной 
войне они узнавали из первых рук, а не из пересказов людей, ко-
торые родились после войны. Война была примером интернаци-
онализма, все республики объединились против врага, благодаря 
чему мы одолели коварного и сильного врага. Без знания прошло-
го – нет будущего. У нашей молодежи есть все для осуществеле-
ния своих творческих планов, но часто, забывая о скоротечности 
времени, они отвлекаются от основных дел и тратят драгоценное 
время на пустяки. Пожелаем им целеустремленности и достиже-
ния поставленной перед собой цели.
 

Аманат
158
Генерал-лейтенант 
Максимов Константин 
Александрович
Госпиталь, 58
Книсберг, 1946 г.

Аманат
159
Внук Максим, 
внучки Ева и Ника
Правнучки 
Агжан и Маруа 
Галя, Даша и Максим
Внучка Ника,
правнучка Маруа

Аманат
160

жүктеу/скачать 6,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: