Жас ерекшелік психологиясы
Қызмет нәтижелерін зерттеу
жүктеу/скачать 142,18 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сауалнамада
- Анкета әдісі.
- Егіздер әдісі
- 45.Әлеуметтік психологиядан алынған әдістерді белгілеңіз
| Қызмет нәтижелерін зерттеу әдісі арқылы балалардың суреттері мен
жазған шығармаларын талдай отырып бала психикасының дамуын зерттейді. Балалар кішкентайынан бастап, түрлі түсті бояулармен, қарындаштармен, фломастермен немесе алақанмен таза ақ параққа содан соң, шығармашылығын түсқағазға, қабырғаға және тоңазытқышқа салумен жалғастырады. Сурет салу бала үшін жағымды жаттығумен қатар, оның ішкі жағдайын көрсететін ақпарат екенінін ескеріңіз.Бала салған суретке және ол қолданған түстерге мұқият қарасаңыз, кішкентай суретшінің не сезітеніндігін байқауға болады. Сауалнамада қолданылатын «қаламсап жəне қағаз» əдісі өткен жəне қазіргі уақыттағы мінез- құлық, ұстаным, қалауы, пікір, сезім т.б. туралы сұрақтар қоюдан тұрады. Сауалнаманы тек бір индивид қатысқан жағдайда жүргізуге болады. Топпен жұмыс жасау кезінде біз сұрақтармен жұмыс жасаймыз. Анкета әдісі. Зерттелушілерге бірқатар сұрақтарға жауап жаздырады. Жазба жауаптарға анализ жасалынады, содан соң статистикалық өңдеуден өткізіледі, одан кейін белгілі бір қорытынды жасалынады. Егіздер әдісі – адам психикасына орта мен тұқымқуалаушылық факторларының әсерін анықтауға мүмкіндік беретін гомозиготты және гетерозиготты егіздер арасындағы ұқсастық пен айырмашылықтарды зерттеу әдісі. Егіздік әдіс адамның психологиялық қасиеттері мен мінез-құлық ерекшеліктерінің қалыптасуына тегі пен ортаның ықпал деңгейі туралы мәселені ғылыми тұрғыдан шешу мақсатында жүргізіледі. 45.Әлеуметтік психологиядан алынған әдістерді белгілеңіз Әлеуметтік психологияның зерттеу эдістерін екі топқа бөліп қарастыруға болады: зерттеу эдістері және эсер ету эдістері. . Зерттеу әдістерінің өзі - мэліметті (ақпаратгы) жннау және оны өвдеу болып екі топқа бөлінеді. Мэліметті жинау әдістеріне: бақылау, қүжаттарды қарастыру, өндеу (оған контент-анализ де кіреді), эртүрлі сүрау әдістері (сауалдама, ннтервью), тестілер (сынақ), оның ішінде ең көп таралғаны социометриялық тест (элеуметтік өлшем) және де эксперимент (табнғи жэне лабораториялық). Осы әдістердің көбісі социологияда қолданылатьгадармен пара-пар (Ядов, 1993). Дегенмен кейбіреулеріне элеуметтік психологияның ерекшеліктеріне байланысты пайдалану түрғысынан қысқаша тоқталуға болады. Бақылау әдісі. Әлеуметтік психологияда нетізгі іздестірілетін сүрақтардың бірі - қалай бақылау керек? Бақылағанда не нэрсеге кеңіл бөлінеді? Әлеуметгік — психологияльщ зерттеулердің әрбірінде бақылау бірлігі зерттеу затына байланысты нақты түрде шешіледі. Екінші бір маңызды жағдай - бақыланатьга жағдайдың уақыт аралығы, бақылау бірліктерін бөліп алудың (уақыты бойынша) көптеген жолдары болғанымен, Бүл мәселе аяғына дейін шешілмеген. Бүл эдіс 12 оншалықты қарапайым эдіс болмағандықтан әлеуметтік психологиялық зерттеулерде табысты түрде пайдаланыла бермеуі мүмкін. Құжаттарды қарастыру - өңдеу эдісі үлкен маңызы бар әдіс, себебі осы эдіс арқылы адамдардың іс-әрекетінің өнімдерін талдауға болады. Әдістің субъективтілігін (зерттеушінің дара психикалық қасиеттері) жеңу үшін ерекше "контент-анализ" тәсілі ("мазмүнды талдау") енгізіледі. Бүл тәсілде текетіде арнаулы "бірліктер" бөлініп алып, солардың пайдалану жиілігі саналады. Көбіне бүп эдіс әлеуметтік психологияда көпшіліктік коммуникаңиялық зерттеулерде қолданылады (теледидар, баспасөз, т.б.) Сүрау эдістері (сүрақ - жауап) көптеген эдістердің ішінде әлеуметтік психологияда ең көп таралғандары. Әсіресе үлкен топтарды зерттегенде анкеталар (сауалдама) жэне интервью пайдаланылады. Осы эдісті қолданғанда негізгі эдіснамалық проблема-сүрақтарды дүрыс қүрастыра білу өнеріне байланысты . I шарт-сүрақтарды құру логикасы (қисыны), ғылыми болжамға қажетгі мэліметті алу жөне оның негұрлым сенімді болуы. Әрбір сүрақгы құрастыру, оларды белгілі ретпен орналастыру, бөлек блоктарға топтастыру жөне т.б. бойынша көптеген ережелер бар. Әдебиетте сұраунаманы құрастыруда кездесетін типтік қателіктер көрсетілген. Сұраунаманы құрастыру - өте қиын да маңызды жүмыс, себебі ол нашар құрастырылса алынатын нәтиже де дүрыс болмайды. Ерекше үлкен проблема - интервьюді қолдану, бұл жерде интервью (сүрақ қоюшы) және респондент (жауап беруші) арасында өзара әсерлесу пайда болады, осы жағдайдың өзі де әлеуметтік - психологиялық құбылыс. Интервью кезінде элеуметгік психологияда сипатталатын бір адамның екінші адамға әсері, адамдардьщ бір-бірін қабылдау зандьшықтары, қарым-қатынас нормалары - бэрі де көрініс береді. Осы айтылған сипаттамалардың қайсысы болса да алынатын мәліметтің сапасына эсерін тигізуі мүмкін. Ондай проблемаларды шешудің жолдары әлеуметтік психологияда қарастырьшған, тек сол әдістерді игеруге байыппен қарау қажет. Әлеуметгік психологияда көбінесе топтьщ сынақтардан (тест) кері, жеке тұлгалық сьшақтар қолданылады. Психологияның Бұл саласында пайдалаяылатын тестілер, көмекші эдістерге жатады. Сондықган да олардың нәтижелері басқа әдістер арқьшы алынған деректермен сәйкестенуі керек, жөне де Бұл әдіс (тест) көбіне жеке 13 тұлға проблемасын зерттеуде көрінеді. Топтарга арналған тест ішінен кең таралганы элеуметтік өлшем, ол шағын топтарды зерттеуде қолданылады. Эксперимент әдісі әлеуметгік психологияда негізгі зертгеу эдістерінің бірі. Экспериментгің негізгі екі түрі бар: табиғи және лабораториялық. Екеуіне де ортақ жалпы ережелерге: 1) Экспериментатордың тәуелсіз айнымалы амаларды енгізуі мен оны бақьшауы және тәуелді шамалардың өзгеруін бақылауы; 2) Экспериментгік және бақылау топтарьш бөліп қарастыру шарты жатады. Барлық аталған эдістердің элеуметтік психологиялық зерттеулерде қолданылуындағы өзіндік ерекшелігі - зерттеленуші мен зерттеушінің өзара әсері. Бул эсер интервьюде айқынырақ көрінғенімен, шын мэнінде барлық әдістерде де орын алып отырады, Оны есепке алу қажеттігі эрқашан айтылып жүрсе де, Бұл проблеманы тұпкілікті қарастыру элі алда сияқты. Әдістердің екінші тобы — материалды өңдеу эдістеріне барлық статистикалық тэсілдер (коррекциялық анапиз, факхорлық анализ), логикалық және теориялық өндеулер (типологиялар тұрғызу, түсіндірулерді тұрғызудьщ эртурлі тэсілдері, т.б.) жатады. Құндылықтар проблемасы осындай эдістерді пайдаланғанда аса маңызды мэселеғе айналадьі. Аталған проблема сапалы зерттеу эдістері мэселесімен астарлас, элеуметтік психология да^ социологияда да кең талқьшануда (Ддов, 1995). Әлеуметтік — психологиялық зерттеу жургізу үшін, алдымен бағдарлама құрған дұрыс. Әрбір нақты зерттеуде шешілетін міндеттер, зерттеу обьектісі, зерттеу проблемасын тұжырымдау, қолданылатын ұғымдарды нақтылау жэне де пайдаланылатын барлық әдістерді анықтап алу қажет. Дұрыс құрылған бағдарлама негізінде ғана шын мэніндегі ғылыми нәтижелер алуға болады. 46. Тұлға туралы З.Фрейд пен К.Юнг ілімдері байланысына салыстырмалы талдау жасаңыз. 47.Блум таксономиясының көмегімен орта жастағы дағдарыстарды тауып, сипаттаңыз. Бенджамин Блум – америкалық оқыту әдістемесінің психологі, Блум таксономиясының авторы. Пенсильванияда Ленсфорд қаласында туылған, 1935 жылыПенсильван университетін бакалавр және магистр деңгейлерімен бітірген, 1942жылы Чикаго университетінде докторлық деңгейін қорғады. «Блум таксономиясы» атты кітабында өз теориясын дамытқан: адами мінездеменің өзгеруі мен бірқалыптылығы және білім беру мақсаттарын жүйелеу. Таксономия - белгілі бір критериялар мен ұстанымдар бойынша объектіні жүйелеу, топтастыру немесе жіктеуді айтады. Блум таксономиясы бойынша ұйымдастыру оқушылардың дайын ақпаратты қабылдауынангөрі, ондағы қойылған мәселені зерттеуіне, талдауына және салыстыруына, ой толғауына және бағалауына қолдау ететінінайта кеткен жөн. Блум таксономиясы адамның ақыл- ой қабілеттерінің құрылымы танымдық үдерісінің ең қарапайымнан бастап күрделіге біртіндеп өту барысында белсенді әрекетке жетелейтін 6 деңгейге сәйкес тапсырмаларды құруды қажет етеді. Тапсырмалар құруда оқытудың белсенді әдістердің мәні -оқушыларды кәсіби іс- әрекетті меңгеруге бағытталады. Сабақ жоспарын Блум таксономиясына салып, бағдарламада белгіленген жеті модульді ықпалдастырудың арқасында оқушылардың не білетінін және нені жасай алатынын,сондай -ақ қызығушылықтарын түсініп, оқытудың жаңа тәсілдерін тиімді және орынды пайдаланып, оқушы бойында ішкі уәж тудырып, өз қабілеттеріне сенім арттырып, ол өз кезегінде жаңа материалды саналы түрде меңгеруіне әсер етеді деп күтілді. Блумның бұл таксономиясы танымдық үрдісті ең қарапайым деңгейден бастап бірте-бірте күрделенетін 6 деңгейге жіктейтіндігін ескере отырып, қарапайым деңгейге есте сақтау, түсініп білу, еске түсіру, ал одан кейінгі түсіну деңгейінде сол ақпаратты басқаша, өз сөзімен жеткізе алумен жалғасады. Жаңа ақпаратты бөліктерге бөліп зерттеуден кейін оны өз тәжірибесінде тасымалдай алу сияқты алдыңғыға қарағанда күрделі әрекетке ұласады. Қарама – қарсылық туғызу, шешім қабылдау, баға беру оқушының білімін дамытудағы ойлаудың жоғары деңгейінде жүретін жұмыстар. Сөз етіліп отырған деңгейлерге сәйкес танымдық үрдістің мақсаттары бірте-бірте күрделенетіндігі заңдылық. Әр қадам сайын сол деңгейде орындалған әрекетке баға беруді жүзеге асыру арқылы оқушының білім деңгейі артып, шығармашылығы шыңдалады. 48. Қартайған кездегі жеке өмір дағдарысының мәнін таңдаңыз Егде жастағы дағдарыс басқа жастағы дағдарыстармен бірге адамның бір әлеуметтік жағдайдан айтарлықтай өзгеше жағдайға ауысуымен белгіленеді және бұл организмнің психологиялық қайта құрылуы. Шындығында кез-келген жас дағдарысы жаңа әлеуметтік шындық жағдайына психологиялық бейімделуден басқа ештеңе емес. Қартайған кезде дағдарыстың әлеуметтік негізі және оның негізі - зейнетке шығу немесе өмірдің өте ұзақ кезеңінде көп уақытты қажет ететін істерден шығару. Басқа нәрселермен қатар, бұл кезең өзін-өзі бағалау мен қажеттілік сезімін жоғалтуымен бірге жүреді, әсіресе егер сол лауазым жетекші болған болса және адам белгілі бір мәртебеге дағдыланған болса. Дәл осы кезеңде балалар көбіне жетіле бастайды, олар өз отбасыларын құрып, оларға назар аудара бастайды. Егде жастағы адамның ата-анасы да қиын жасқа жетеді - өз әкелері мен аналарын жерлейтін кез келді. Мұның бәрі, сонымен бірге, физикалық жағдайдың жоғалуымен бірге жүреді - дене әртүрлі болады, бәрі бұрынғыдай оңай берілмейді, көп нәрсе қиын болады, бір нәрсе мүмкін емес. Қалаулар мен қажеттіліктер біртіндеп өзгеріп отырады, ол жыныстық сипаттағы қажеттіліктерден қарапайым қозғалуға, білуге, саяхаттауға деген ұмтылысқа дейін. Көп күш те, тілек те қалмайды. Осылайша, адам өмірінің барлық мазмұны айтарлықтай өзгереді және осы жаңа өмірге және ондағы сіздің орныңызға басқаша қатынас жасауды үйрену қажеттілігі туындайды. Дәл осы фактор егде жастағы дағдарыстың дамуында шешуші болып шығады. Әрине, жоғарыда келтірілген өзгерістер өмір жолының әртүрлі уақыт кезеңдерінде орын алуы мүмкін, демек, дағдарыс нақты зейнетке шыққаннан гөрі кешірек келуі мүмкін. Мысалы, көптеген адамдар жұмыспен қоштасып, немерелерімен отыра бастайды, көбісі - саяхаттауға, ал кейбіреулері күші болғанша жұмыс істейді. Алайда, сол немесе басқа жолмен күш қалмай, немерелер өсіп, жоғарыда айтылғандардың бәрі күшіне енетін кез келеді. Дағдарыспен күресудің бір жолы немесе басқа жолы соншалықты оңай емес. Әрине, бұл кезеңде физиология ғана емес, сонымен қатар адам психологиясы да өзгереді - ол шынымен де өзгеше болады! Мәселен, егде жастағы адамдардың басты ерекшеліктерінің бірі олардың өмірлік маңызды болып табылатын байланысқа деген қажеттілігі болып табылады. Өз білімімен және тәжірибесімен бөлісу қажеттілігі, ризашылық білдіретін тыңдаушыларға ие болу қажеттілігі маңызды бола бастайды. Мінездің икемділігі төмендейді - өмірдің кейбір фактілері мен құбылыстарына деген көзқарасыңызды өзгерту қиынға соғады. Физиологиялық өзгерістерге байланысты төзімділік төмендейді, эмоционалды лабильділік, тұрақсыздық күшейеді. Кейде қарт адамның туыстарына тап болатын тән құбылыстардың қатарына кіруге болмайтындық, ашуланшақ реніш, өзі туралы көп сөйлескісі келу, сұхбаттасушыны тыңдағысы келмеу, икемділіктің болмауы, қарт адамның ережелері мен нормаларына сәйкес келу талабы, басқа көзқарасты қабылдауға келмеу немесе позиция, ашушаңдық және көңіл-күй. Мұның кейбіреулері - кәріліктің және кәріліктің еріксіз қасиеттері, ал кейбіреулері - психикалық аурудың көріністері, дегенмен, бәрі бірге адам психикасын онымен байланысты ауырсыну, ащы ашу, реніш және жоғалту сезімдерінен қорғайтын психологиялық механизмдер болып табылады. 49. Кәрілік типологияларын және олардың критерийлерін таңдаңыз Кәрілік – адам ағзасы мен психикасының дамып жетілуінің соңғы шағы. Адамның жеке басының даму кезеңдерінің ішінде кәрілікк шақ – оның өмір тәжірибесінің барынша молайып, көзқарасының әбден қалыптасып, бойындағы бар қабілеті мен күш-жігерін еңбекте, ғылымда, өнерде, техникада тағы басқа сарқа пайдаланып, өзінің басынан кешірген, жүзеге асырған іс-әрекетіне көз жіберетін кезі. Бірақ кәрілік шақтың өзіне тән әлсіз жақтары бар. Әсіресе кәрілік. шақта дене өзгерісімен бірге, психикалық құбылыстар да, атап айтқанда, ұмытшақтыққа бой ұра беруі, зейін қою жағы жас кездегідей болмауы сияқты өзгерістер байқалады. Бірақ мұндай жағдай кәрі адамдардың бәріне бірдей тән емес. Жасынан салауатты өмір сүріп, бірқалыпты қызмет істеп, дұрыс дем алып, өзін-өзі сақтай білген адамдар қартайған шағында да көңіл-күйі қош, қызметке қабілетті болады. ДСҰ-ның критериі және классификациясы бойынша адамдар: • 60-75 жас –егде жас • 75-89жас-кәрі • 90 жастан жоғары- ұзақ жасаушылар деп саналады. Қартаюдың түрлері өте көп, оның айқындалу төңірегі де өте кең. Ф. Гизенің типологиясында қарттар мен қартаюдың үш типі көрсетілген: – келеңсіз қарт адам – өзінің бойындағы қартаю белгілерін мойындамайды; 332 – экстраверт қарт адам – яғни, қартаю кезеңін сыртқы əсер арқылы немесе қоршаған ортадағы өзгерістер арқылы мойындайды (мысалы, өсіп кеткен жастар, жастар мен қарттардың көзқарастарының бөлек болуы, жақын адамдарының қайтыс болуы, отбасындағы орнының өзгеруі, техника төңірегіндегі өзгерістер, əлеуметтік өмірінің өзгеруі жəне т.б.). – интроверт қарт адам – яғни, қартаю кезеңін бастан қиын кешіру. Адам қоршаған ортадағы жаңалықтарға қызығушылық білдірмейді, өткен өмірі туралы көп ойланады, аз қимылдайды, тыныштыққа ұмтылады жəне т.б. И.С.Кон қартаюдың келесі əлеуметтік-психологиялық типтерін анықтап көрсетеді. Бірінші тип – белсенді, шығармашылық түрде қартаю. Бұл типке жататын қарттар, заңды демалысқа шықса да, қоғамдық өмірде, жастар тəрбиесінде жəне т.б. белсенді атсалысып, толыққанды, белсенді өмір сүріп, өздерін еш кемсітпейді. Қартаюдың екінші типіне жататын қарттар – бұрын-соңды уақыттары жетпеген шаруалармен айналысатындар: яғни, білім деңгейлерін көтеру, демалу, көңіл көтеру жəне т.с.с. Бұл типтегі қарттарға əлеуметтік жəне психологиялық тұрғыда жақсы бейімделу, көнбіс болу, барлық энергияны тек өздеріне ғана жұмсау тəн. Үшінші тип (көбінесе əйел адамдар) барлық күш-қуатын тек отбасына ғана жұмсайды. Үй шаруасы ешуақытта таусылмайтын болғандықтан, əйелдердің ауруға, зерігуге уақыттары да болмайды. Бірақ өмірге деген қанағаттану бұл топтағы қарттарда (жоғары екеуіне қарағанда) төмен. Төртінші типтегі қарттар – бұл типке жататын қарттардың ерекшелігі – денсаулықтың өмірінің мəніне айналуы болып табылады. Түрлі белсенділік формалары, моральдық қанағаттану да осымен тікелей байланысты. Сонымен қатар, (көбінесе ер адамдарда) нақты ауруларын шынайылықтан артық көру, қатты қобалжуға жол беру жиі кездеседі. И.С.Кон жоғарыда көрсеткенқарттардыңжағымдытиптерімен қоса, олардың жағымсыз типтеріне де назар аударады: – агрессивті, кəрі ұрысқақтар – қоршаған ортаға көңілі толмай, өзінен басқаның бəрін сынға салып, төңірегіндегі адамдардың барлығын үйретіп, əрдайым дау-дамай шығаратындар; 333 – өзінің өміріне жəне өзіне көңілі толмайтындар, жалғыз қалған жəне көңілсіз жүретін қарттар. Өткен өмірлерінен жіберіп алған мүмкіндіктерін айтып, өздерін аса бақытсыз санайтындар. Қарттарға қатысты зерттеу жүргізгендердің бірі – А. Качкин. Ол қарттарды өмірлеріндегі қызығушылықтарына сай, төмендегідей типтерге бөліп қарастырған: – Отбасылық тип – тек отбасының бақытына назар аударатындар. – Жалғыздық типі – тек өзімен-өзі ғана ой бөліскенді қалайды, содан лəззат алып, өз естеліктерімен ғана өмір сүреді. – Шығармашылық тип – бұл типтегі қарттардың сурет салумен, музыкамен жəне т.б. айналысуы міндетті емес. Олар өз шығармашылықтарын бақшада гүл өсірумен де көрсете алады. – Əлеуметтік тип – зейнеткер – қоғам адамы, қоғамға пайдалы істермен жəне іс-шаралармен айналысушы. – Саяси тип – өз өмірін саяси өмірге араласумен (белсенді де, белсенді емес те) толтырады. – Діндар тип. – Сөніп бара жатқан тип – өз күшін жұмсай алмай, өзіне жаңа іс таба алмай, өмірін қызығушылықпен толтыра алмаған қарттар жатады. – Ауру тип – бұл типтегі қарттар өз ауруларына емес, көбінесе сол ауруларының өту этаптарын бақылаумен айналысатындар. 50. Егде жаста когнитивті құлдырау қаупін төмендететін факторларды анықтаңыз. Мидың бұзылуының алдын алу үшін егде жастағы адамдар үшін зияткерлік қызметтің артықшылықтарын көрсететін медициналық журналдарда көптеген зерттеулер жарияланды. Мұндай әрекеттерге кітап оқу, үстел ойындарын ойнау, театрларға, мұражайларға және көрмелерге бару жатады. Осындай зерттеулердің негізінде егде жастағы адамдарға салауатты өмір салты туралы ұсыныстар тұжырымдалады. Дегенмен, мамандардың едәуір бөлігі осындай әдістермен мидың деградациясының алдын алу мүмкіндіктеріне күмәнмен қарайды. Атап айтқанда, интеллектуалдық белсенділік пен егде жастағы жақсы танымдық көрсеткіштер арасындағы байланыс туралы деректерді жариялау кезінде мұндай зерттеулердің авторлары интеллектуалдық белсенділікпен қатар нәтижелерге әсер ететін бірқатар факторларды ескермеуі мүмкін. топаралық салыстыру. Бұл гипотезаларды мұқият тексеру үшін Массачусетс штатының скептик ғалымдары Гарвард университетінің дерекқорынан осы тақырып бойынша зерттеулерге талдау жасады. Белсенді интеллектуалдық белсенділік пен когнитивті құлдырауды бәсеңдету арасындағы байланысты зерттейтін барлығы он екі зерттеу болды және зерттеулердің жалпы саны 13 000-нан асты. Жалпы көріністің тазалығын бұзатын факторларды мұқият талдағаннан кейін: әлеуметтік-экономикалық, мәртебе және, мысалы, депрессияның болуы, ғалымдар егде жастағы белсенді зияткерлік белсенділік пен адам арасындағы оң байланыстың бар екенін тануға мәжбүр болды. деменцияның даму қаупінің төмендеуі. Алайда олар егде адамның миы үшін қандай қызмет түрі пайдалы екенін анықтай алмады, сондықтан олар рахат әкелетін нәрсені істеуге кеңес береді. Ғалымдар сондай-ақ егде жастағы мұндай әрекеттердің оңтайлы ұзақтығы, олардың қарқындылығы және т.б. сұрақтарға жауап беру үшін ол ашық күйінде қалады және қосымша зерттеуді қажет етеді. 51. Адамның психикалық дамуын сипаттау қажет жалпы және жеке заңдылықтарды анықтайтын психикалық дамудың заңдылықтарын қолданыңыз Психикалық даму факторлары - бұл индивидтің өмірлік іс-әрекетін қажетті түрде анықтайтын обьективті бар нәрселер. Психикалық даму шарттары- бұл индивидке белгілі -бір әсер ететіндер, яғни психикалық дамудың ерекшеліктері, сипаттамалары және деңгейі тәуелді сыртқы және ішкі жағдайлар Дамудағы эволюциялық өзгерістер - салыстырмалы түрде баяу сандық және сапалық құрылымдармен байланысты. Өзгерістер өмірдің елеулі кезеңін қамтиды (нәрестеде бірнеше айдан, неғұрлым үлкен жастағы балаларда бірнеше жылға дейін). Мұндай өзгерістер «үнемі әсер ететін» факторларға байланысты: бала ағзасының биологиялық жетілуі мен психо-физиологиялық күйі, оның адамзаттық әлеуметтік қатынастар жүйесіндегі орны, интеллектуалдық және тұлғалық дамудың жеткен деңгейі. Дамудағы революциялық өзгерістер - неғұрлым терең бола отырып, жылдам және аз уақытта жүреді. Мұндай өзгерістер әдетте жас аралығында болатын жас дамуының дағдарысына орайластыру Психикалық дамуды кезеңдерге бөлу проблемасы Берілген проблеманы талдау жас кезеңдерін бөлу үшін негіздерді анықтаудағы түрлі ықпалдарды қарастыруды ұйғарады. Бала дамуының кезеңдерінің барлық ұсынылған схемаларын Л.С. Выготский үш топқа бөледі: Бірінші топ биогенетикалық заңға негізделген, осыған сәйкес онтогенез қысқаша түрде филогенезді қайталайды (С.Холл). Ғалымдардың екінші тобы жас кезеңдеріне бөлудің критерийлері ретінде қандай- да бір белгіні алады. Кемшілігі, тек бір ғана критерий ұсынылады, және де бұл бір кезеңде көрсеткішті және мәнді болған белгі келесі кезеңде мәнділігін жоғалтады, себебі даму барысында бірінші кезекте тұрған нәрселер, екінші кезекке ығыстырылады. Үшінші топ: сипаттаушы принциптен бала дамуының өзінің мәнді ерекшеліктерін бөлуге ауысу. Бұл теорияның кемшілігі: олар дамудың эволюциялық концепциясына бағдарланады (дамуда ешқандай жаңа нәрсе пайда болмайды, мұнда тек о бастан берілген нәрселер ғана өсіп, ұлғаяды). Л.С. Выготский дамуды өзін-өзі итермелеудің үздіксіз процесі ретінде анықтайды және де ол, ең алдымен, алдыңғы сатыларда болмаған жаңа нәрсенің пайда болуымен сипатталады. Әр жас кезеңін сипаттайтын бір тұтас критерий қажет. Бұл криетрий ретінде әр жастың мәнін сипаттайтын жаңа құрылым болады. Екінші критерий – бір жастан екіншісіне өту динамикасын есепке алу. Динамиканы анықтауда ең маңыздысы тұлға мен оны қоршаған әлеуметтік орта арасындағы қатынастарды есепке алу болып табылады. жүктеу/скачать 142,18 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|