Жауапты редакторлар: ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор Р. Сыздық
жүктеу/скачать 3,26 Mb. Pdf көрінісі
|
zhubaeva o khkh gasyr basyndagy kazak tili zhonindegi zertte
| БІЛІМ КЕҢЕСІНІҢ ПҰРАҒЫРАМЫ
ЖƏНЕ 1-БАСҚЫШТА АНА ТІЛІ (ГУСтің əдіс қатына сүйенген) 1. Сауаттанудың маңызы Білім негізі – қат тану. Бұрынғы ескі мектеп те, бұл күндегі жаңа мектеп те қат тану жағына аса назар салады. Бірақ айырмашылығы сол – ескі мектеп сылдыр қат таны- туды жеке ұстаса бүгінгі мектеп сауаттандыру жұмысын мектептің басқа мақсаттары мен қосақтап жүргізеді. 1- басқышты бқтірген бала тұрмысқа керек жерінде іркілмей оқи-жаза білу керек. Үкіметтің бұйрық-жарлықтарын оқып түсінерлік, жəне біреуге түсіндірерлік болсын. Таратылған үгқт қағаздарды, келген қаттарды, газеттерді, шаруашылық жайындағы жеңіл кітапшаларды оқып түсінерлік болсын. Уақ қат, куалықтар, əдірстер жаза алсын. Жарнамаларды, салық қағаздарын оқырлық болсын. Мұндай күнделік тұрмысқа керек мақсаттан басқа тəрбие мақсаттарыда көзделу керек. Соңғы мақсаттарда баланың білімін шегіндеу мен дүниеге көз қарасын кеңқту жата- ды. Баланың білімі сабының көбігіндей тұрақсыз болмай, шегінді болу үшін, берілетін білім тұрмыста күнде кəдеге асатындай болуы керек. Бала білімін пайдаға жаратып отыр- са, артында ұмытпайды; оқу мен жазуға ынталанып, біліміне білім үстеуге құмарланады. Оның үстіне ана тілі баланың көз қарасын кеңқтіп, түсініп жұмыс істеуге көмекші болады. Мұның үшін де алды мен қат тану керек. Оқылатын мəтериал баланың сезімін күшейтіп, білімге ынталандыру үшін сырлы əдебиет кесінділері үлкен əсер етеді. 2. Ана тілі мен көмплекіс пұрағырамы Оқып-жазуға ысылуға керекті шарт – көп жаттығу, бала- ны көбрек жазып-оқуға дағдыландыру керек. Мұның үшін дұрыс əдіс ұстау тиіс. Жеңілден ауырға; оңайдан қыйынға, жақыннан алысқа көшіледі. Оқу мен жазуға жаттықтыру екі жол мен жүреді: 1. Көмплекс темелерін өткенде керек жерінде байла- ныстырып жазып-оқу; мектеп жұмысына, жыйылысына араласқанда, иə мектеп сыртында іске қатысқанда жазып – оқу. 2. Басқа сабақтар кезінде оқып-жазу. Кей көмплекісте жазу, кей комплексте оқу көбірек болуы мүмкін. Жазудың кей ережелерін бұрыс білу үшін көбірек, кей бірінде азырақ тоқтауға болады. Қай жерде қалай етуге, қанша тоқтауға сырттан тон пішу қыйын. Оны əр оқытушының, əр мектептің тəжрибесі көрсетеді. Білім кеңесінің құрағырамында бұларға көрсетілген сағат- тек тəжірибе мен шамалап қойылған. Бірақ баланың білімі шыныққан сайын жоғарғы бөлімдерде жаттығуды шым-шымдар азайта беруге болады. 3. Сауат аштыру жайы Көптен қат танытудың екі əдісі майданға түсіп жары- сып келеді. Бұл екі əдісті жақтаушылар да боқтаушылар да жеткілікті. Əйтсе де бұл екі əдіс қай майданда бірін бірі əлі жығып кете алмай келеді. Бұл екі əдіс дегеніміз: Дыбыс əдісі мен Тұтас сөз əдісі. Бұл күнде бұл екі əдістің бірін ұста, бірін ұстама деп асық кеңес беру қиын. Екеуінің де артықшылығы мен кемшіліктері бар. Бұл қыйсын жағынан қарағанда. Бірақ əр тілге, əр емлеге, əр елдің əліппесіне үйлесімдірек əдіс болады. Бір тілге, бір емлеге өте үйлесімді əдіс екінші тілге, екінші емлеге сөлекет келуге мүмкін. Сөйінің дыбыстары өзгермейтін, емлесі дыбыс негізіне құрылған түрік тілдеріне дыбыс əдісі мен оқытқанда тез қат танытуға келуі анық. Сөзінің дыбыстары құбылып өзгере 560 561 беретін, емлесі сөз жүйесіне құрылған орыс тіліне, иə соған ағайын тілге сөз əдісі оңтайлы болуы мүмкін. Тарық негізді емлелі əнгілшан, əмерік сықылды жерлерде сөз əдісі дыбыс əдісінен ана ғұрым артық. Сондықтан да сөз əдісін төркіні де, өте таралған жері де əнгілійе мен əмерік. Біздің Қазақстанда ауыз бен қағаз бетінде екі əдісті қол- даушылар көп таласады. Бірақ іс жүзінде əлі дыбыс əдісі дəурен сүріп келеді. Əрине əріпке əріп қосып оқытудан ды- быс əдісі болмайды. Бір дыбыс əдісінің бұрыс ұсталатын жерлерін айтамыз, шынында бізде дыбыс əдісін дұрыс ұс- тарлық оқытушылар да аз. Дыбыс əдісінің бір артықшылығы – оқытушыларға көбі- рек таныстығы, əліппелегіміздің осы əдіс пен жазылуы, баласы көп мектепте тез қат танытуға қолайлығы. Мұның басты кемшіліктері – арасында байламы жоқ сөздер мен, байламсыз сөйлемдер мен істес болатыны, көмплекіске ма- тастыруға тоң мойындығы. Мəселен, ара, аз, аза, зар деген сөздердің арасында түк байлам жоқ. Бұл кемшіліктер сөз əдісінде жоқ. Əйтсе де мұның да өз басына жетерлік бір қатар кемшіліктері бар. Ол кемшіліктері мыналар – қат танытуға уақты көп кетуі, бұл əдіс пен оқытушыларды таныс еместігі, бұл əдіс пен жазылған əліппе жоқтығы, жеңілден ауырға көшуге тоң мойындығы. Бұл екі əдіс əлі көп уақты қатар жарысатын түрі бар. Əлі бірін бірі жоға алар емес. Мемлекет білім кеңесі (гус) əдіс қатында бұлай дейді: жүктеу/скачать 3,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|