Қ.  Қ.  Ж ұбановтың аталган  еңбегін ің 227-228-беттері

тілдерде  кейбір  күрделі  сөздер  мен  сөз  тіркестерінің  жігін 
ажыратуға  көмектеседі.  Мысалы,  ағылшын  тілінде:  ЫаскЬоагсІ
—  класс  тацтасы,  Ыаск  Ьоагсі  —  қара  тақта\  ЫаскЬігсІ  —  сары 
іиътіиыц (сарғалдақ),  Ыаск  Ьігсі -  цара қүс (черная  птица).
Алайда  сөздің  фонетикалық  белгілері  күрделі  сөз  бен  сөз 
тіркесінің жігін  ажыратуда эрқашан сенімді өлшем  бола алмайды.
Біріншіден,  күрделі  сөздердің  барлығы  бірдей  фонетикалық 
өзгеріске  ұшырай  бермейді.  Күрделі  сөздердің  ішінде  фонетика- 
льщ  өзгерістерге  ұшырайтындары,  негізінен  алғанда,  кіріккен 
сөздер.  Ал тіл-тілде ашудас,  белбеу,  сексен,  тоцсан,  білезік тәрізді 
кіріккен сөздердің саны да оншалыкты көп емес жэне бүлар тәрізді 
кіріккен  сөздердің  сөз  тіркесінен  жігі  де  оңай  ажыратылады. 
Оның  үстіне  күрделі  сөздердің  барлығының  бірдей  сингармонизм 
заңына бағынуы шарт емес. Күрделі сөздердің ішінде көртыищан, 
көлбақа,  шекара,  күнбагар,  күнбатыс,  күншыгыс,  күн  үзын,  күн 
шуац,  көщүтан,  көксаш з  тэрізді  сыңарлары  сингармонизмге 
бағынбайтын күрделі  сөздер жиі ұшырасады.
Екіншіден,  екпін  күрделі  сөз  бен  сөз  тіркесінің  жігін  барлық 
жағдайда  бірдей  ажырата бермейді.  Мысалы,  асьщ жілік,  тоцпаи 
ж ілік тэрізді күрделі сөздерді жуан жілік,  майлы ж ілік тэрізді сөз 
тіркестерінен екпініне карап айыру мүмкін емес.
Бүл айтылғандар  күрделі  сөз бен сөз тіркесінің жігін ажырату­
да  фонетикалық  белгілердің  (сөздің  сингармонизм,  ассимиляция, 
диссимиляция  құбылыстары  бойынша  өзгеруі,  бір  екпінге  ие 
болуы)  негізгі  өлшем  бола  алмайтындығын  көрсетеді.  Проф. 
А.И.  Смирницкий  фонетикалық  белгілерді  сөзді  ажыратып 
көрсетерліктей  негізгі  белгі  ретінде  қарауға  болмайтындыгын 
айтады1.  В.  3.  Панфилов  фонетикалық  белгілерді  жалпы  (негізгі) 
белгілердің  қатарында  емес,  күрделі  сөздердің  кейбір  тобын 
гана  сөз  тіркестерінен  ажыратуға  жарайтын  жеке  белгілер 
(частные  признаки)  ретінде  ғана  қарауға  болатындығын  айта 
келіп,  сөз  тілдің  қай  саласына  тән  бірлік  болса,  сол  салаға  тэн 
белгілер  бойынша  ажыратылуга  тиіс  дейді.  Оның  пікірінше,  сөз
-   фонетикалық  саланың  (фонетический  уровень)  бірлігі  емес, 
лексика-грамматикалық  бірлік.  Осыған  орай  сөз  де  лексикалық

жүктеу/скачать 5,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: