М е к т е п баспасы 1965 I. У ш Х кластарда эдебиет тарихын


рле-  нш келу1 керек. Б 1



Pdf көрінісі
бет70/116
Дата17.12.2022
өлшемі4,22 Mb.
#57753
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   116
31
рле- 
нш келу1 керек. Б
1
р пункт б!ткен сон, класпен эцг1ме 
журпзедй (Б1р1нш1 пунктке осы жетк!Л1кт1 ме, элде ка- 
лып койган жерлерг бар ма? Ол кай сипат? Бул сипаттан 
не аныкталады деген сиякты.) Будан кешн келеа пункт- 
терге де осылай сатылап етед1. Муны мшездеуд1 текст 
131
мен ж урпзу дейм
13
. Жоспар мен фактшер кыска турде 
дэптерге тусу! де мумкш. Мшездеудщ бэр! де эуел! текс­
тен басталып, топшыламасы кешн камтылмак. Онын 
бэрш б!р дуркш айту кате, ол — сабак формасына да, 
жумыс ктеуге окушылардыц ездерш катыстырура да 
кайшы. Мшездеу эцпме эдгамен журед! дегещп жорары- 
да айттык. Тек топшыламалык, ен; 
соцры
теориялык 
урымдарды рана лекция эдгамен беруге болады. Оны да 
турленд1р1п отыру керек.
Объект пен жанр табираты жарынан мшездеулер б1р- 
неше формада ж урпзш едь Олар: а) дара, салыстырма­
лы, топтамалы мшездеулер, э) 
жанрлык мшездеу,
б) эдктж-идеялык, в) эдеби-тарихи жэне теориялык 
мшездеу сиякты формалар. Енд
1
осылардын мазмуны мен 
методикасьгаа токталайык.
КеЙ1пкерд1 мшездеу ец алдымен турл1 жанрга (елец, 
мысал, поэма, эцпме, повесть, роман, драма) байланыс- 
ты. 0лецде автор ойы тетелей айтылатындыктан, акын 
образы орталыкта турады. О да б!рер сурет, ой тусында 
бершген. Бул кецш куш лирикасында басым («Адамныц 
кейб1р кездерЬ, «©леем орным кара жер»), ©лецдеп су- 
реттер ею заманды, ею лагерьдх шендест1ред1. Олар 
автор кезкарасы туршде бершген. Оныц кешпкер! —
акын мен заман. Ондай елецдерд1 окып берш, даралап, 
суреттёрш, тш н , елшеуш, образдарын, идеясын Шр 
дуркш, тутас эцг!мелейм
13
. Мунда образ — елендеп кеп
73


компонентой б\р'и Образдыц кандай эд1спен (реализм, 
романтизм) жасалраны еске алынады. Э д ю : оку, эцпме, 
талдау.
Реалистж-сатиралык, 
публицистикалык 
лирикада 
акын образы тетелей кершбейд1, онда объектив образ бен 
объектив сурет басты орын алады. (Ыбырайдыц «©нер- 
б ш м бар журттар» деген публицистикалык лирикасы, 
Абайдыц «Болыс болдым, мшеки», «Сабырсыз, арсыз, 
ершшек», «Рылым таппай мактанба», «Ж^пттер, ойын 
арзан кулш кымбат» сиякты елецдер!.) Мунда акын кез- 
карасы жеке сурет, типт1к-объективт1к образдар табира- 
тымен бершген.
Поэма сю ж етаз жэне сю ж ето, дидактикалык, роман- 
тикалык («Адаскан ем1р»), балладалык, психологиялык, 
толгаулык, лирикалык болып келедь Лирикалык поэма- 
да акын мен объектив образ уштаскан («Альбатрос»). 
Бул туста оку мен талдауды елец сияктандырып, б!р 
тутас (б
1
р сабак устшде) ж урпзуге болмайды. Эуел! поэ- 
маны уйде окытып, класта жоспарын жасап, окигасын 
аныктап, содан 
со цры
сабактарда образдарына мшездеу 
жасаймыз. «Альбатроска» 
4
сагат берьлсе, оныц екеу1 
мазмун мен окуга, жоспарын ж асауга, екеу1 образы мен 
тш н е, елшеуше кетед1. Лирикалык шепшс, пейзаж, тип- 
Т1К жагдайлар сол образды жасаудыц, мшездеудщ б!р 
элемента болып К1ред1.
“ Эпостык-прозалык шырармалар тусында образ мшез- 
деуше б1рнеше арнаулы сабактар кетед1 (жогаргы бел1м- 
дерде «Абай жолына» жасалган таркес сабактар ж елкш
карацыз). Драма да сол 1зде, тутас текста бойынша тал- 
данады. Бул — т е р т талдау, мшездеу. Онда 1р1, усак 
кешпкерлер эр! дараланады, эр! топталады. Соцынан 
эд1ст1к, идеяльщ тушндеу, жасалады.
Даралык мшездеу кебше бас кешпкерлерге ж асала­
ды. Бул тэсш эдебиеттщ оку жуйесшде де бар. Ж огары 
кластарда жай, элементарлык мшездеуге типтак харак­
тер, оныц ЭД1С1, автор кезкарасымен байланысы камты- 
лады. Буран жогарыда келтаршген Итбай мшезшщ жос- 
пары айгак. Образ мшездемесш ортадан жырып алып
формалистж арнада талдаура болмайды. Онда адам ха­
рактер! схемага, анкетке айналады. Оларды карым-каты- 
наста, кайшылык, тартыс 1зшде, белгш! б!р идеяны тану- 
ра жел! етем!


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   116




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет