М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы

(бүның) сыйдырады. Есімдіктер алдыңғы мэтінде белгілі, жалқы  есімнің ( Салтанат

жүктеу/скачать 4,98 Mb. Pdf көрінісі бет 36/133 Дата 15.11.2023 өлшемі 4,98 Mb. #123413

Бұл бет үшін навигация:

• Бүның сыры неде
• Машинадан түскенде Ыбышты танымай қалдым. Екі күннің ішінде өзі күрт өзгеріп кеткен секілді ме, қалай Күнге күйіп май сіңген топырацтай болган цоңырцай
• Бұл күйден аманырац болган есіктің гана апды деген сөйяемде қолданылған бүл

(бүның) сыйдырады. Есімдіктер алдыңғы мэтінде белгілі, жалқы  есімнің ( Салтанат ) орынбасарлары ретінде колданылса, ал осы  мәтінде есімдіктер мэтіннің кейінгі бөлігінде анықталатын сөздің  орныиа жұмсалып отыр. Алтыншы сөйлемдегі  неде сұрау есімдігі мэтіннің жоғарыдағы  бөлігін кейінгі бөлікпен байланыстыруда қызмет атқарады. Өйткені  сұрақ міндетті түрде жауаптың берілуін талап етеді. Сондыктан екінші  абзадта  неде сауалына жауап беріледі. Сұрау есімдіктері, сұраулык  шылаулар колданылған сөйлемдер қатысымдык кызметіне сэйкес  берілетін жауапты тосып, міндетгі түрде алга карай бағытталады.  Қойылған сауал мәтіннің дамуына, өрбуіне түрткі болып, мэтін  бірліктерінің арасьшдағы байласымды жүзеге асырады. Сонда  Бүның сыры неде? деген сөйлем мэтінде екі түрлі мэтінтүзімдік қызметті  атқарады. Біріншіден, ол алдыңғы тұгасымдағы мазмұнды аяктайды,  екіншіден келесі тұтасымдагы мазмұнның дамуына ыкпал етеді.  Мұндай сөйлемдер мэтін бөліктерімен екі жақты катынасқа түсіп,  күрделі фразалық тұтасымдар арасындағы байласымды онан саиын  күшейтеді. Келесі мысалда да сұрау есімдігі қолданылып, мэтіндегі ойдың  дамуына түрткі болып отыр:  Машинадан түскенде Ыбышты танымай қалдым. Екі күннің ішінде өзі күрт өзгеріп кеткен секілді ме, қалай? Күнге күйіп май сіңген топырацтай болган цоңырцай жүзіне ңан теуіп, ңоңңак, мүрны делдие қапты. Басындагы сабан шляпасы мен үстіндегі көк бешпеті сом денесіне жабысып, өзін мусіндендіре түскен (Д.Исабеков). Есімдіктердің тұтас бір микромэтіндегі мазмұнды жинактап, соның  орынбасары ретінде қолданылатындары да мэтін құрылымында  кездеседі. Мысалы  Бұл күйден аманырац болган есіктің гана апды деген сөйяемде қолданылған  бүл сілтеу есімдігінің нені мензеп түр^зньі  түсініксіз. Сондықган мэтіннің алдыңғы бөлігінде айтылған хабардың  негізінде есімдіктің қандай күйді білдіріп тұрғанын аңғара аламыз.  Әрине, түтас мэтінді оқып отырған кезде есімдіктің қай мағынаны  білдіру үшін жүмсалғаны түсінікті. Бүл жерде айтпағымыз - бір ғана  сөздің (есімдіктің) бірнеше сөйлемдер арқылы берілетін мазмұнды 57 қамтып, қолданыла алу қызметі, соньщ негізінде алдыңғы бөлік пен  кейінгі бөліктш,  жүктеу/скачать 4,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу: