«Мәдени мұра» м емлекеттік бағдарламасыныц

емес.  Бұл  мәселелер  бізді де  өзіміздің европалық әріптес- 

терімізден  кем  толғандырмайды,  бірақ  біз  оларды 

жалаң 

формулалардың көмегімен шешуге болады деп үмітгенбейміз”.

Боастьщ өркениет тарихының философиялық кырларьщ 

жоққа  шығармайтыны,  бірақ  қолда  бар  деректерді  син- 

тездейтін уақыт әлі келген жоқ деп пайымдайтыны осыдаң- 

ақ көрініп түр.  Ол мэдениет динамикасын,  белгілі бір мэ­

дениет аясындагы өзгерістердің нақты процестерін зертгеуді 

дөл  қазір  қолга  алынуға  тиісті  кезек  күттірмейтін  міндет 

деп  есептеді.  Осы  өзгерістерді  егжей-тегжейлі  салыстыра 

отырып талдау этнологқа мэдениет пен диффузияның дер­

бес қүбылыстар ретіндегі ара қатынасы мен адамзат тари- 

хындағы мөдениеттің негізгі типтері тәрізді жалпы мәселе- 

лерге  ойысуға  мүмкіндік  береді.  “Бір  сөзбен  айтқанда,  -  

деп түйіндейді ол, — біздің негіздемек болып отырған өдісіміз -  

қоғамдағы қазіргі кезде  бақылауға  болатын динамикалық 

өзгерістерді зерттеуге қүрылады.  Коз алдымызда жүріп жа- 

тқан процестерді түсіндіре алмай түрып,  өркениет дамуы- 

ның жалпы мәселелерін қозғауға батылдық ете алмаймыз”.

Сонымен, осының алдында айтқанымыздай, Боас 

антро- 

пологгардың назарын эволюция мен адамзат мәдениетінің 

ілгерілеуі мөселелеріне емес, бірегей кызмет атқаратьш, 

түтас 

бірлік ретінде пайымдалған нақты мөдениеттерді 

зерттеуге 

аударуға үмтылды.  “Біз  эр мэдени топтан,  — деп атап 

өтгі 

ол, — ішінара оның өзіндік дамуы, ішінара басқа тайпалар- 

дың ықпалы арқылы анықталатын өзіне ғана тән қайталан- 

бас тарихын табамыз”.  Бірде-бір эволюциялық сызба 

нақты 

бір  қоғамның өзіндік мэдени тарихын түсіндіре 

алмайды. 

Барлық  жерде  бірдей  өтетін  “психологиялық  кажеттілік” 

туралы соз болуы да мүмкін емес.

Мэдени эволюция теориясьша сипатгама бере келіп, 

Боас 

былай деп жазды: “Эволюциялық көзқарас бойынша, қоғаМ- 

ньщ мөдени оміріндегі тарихи өзгерістер барлык жерде 

бірдеи 

үстемдік қүратын белгілі бір зандарға бағынады, соның 

еал- 

дарынан  барша нәсілдер мен барлық халықтардың 

м ө д е н и  

дамуының басты белгілері бірдей болады деп 

п а й ы м д а л а д Ы -  

Бүл ой Тайлордың “Алғашқы кауымдық мэдениет” деп 

ата- 

латьш классикалық еңбегінің кіріспе бөлімінде айқын түжЫ' 

рымдалған”. Тайлор мен Морганның еңбекгеріне жасаған 6ІЗД® 

шолуымыз көрсетіп бергендей, олардьщ басты тезисін мүкй' 

ят талдасақ,  Боастың мүндай түжырымы негізсіз екендігі11

180

I

3 жеткіземіз.  Тайлор да,  Морган да барлық нәсілдер мен 

халыктар бірдей дамиды деген “белгілі бір зандарды” ойлап 

таПк,ан жоқ. Тайлордьщ өзі үнемі ескертіп отырғаңдағы, оньщ 

басты ойы мынау еді: “Белгілі бір түргыдан алганда, жабай- 

ульік кезеңі адамзаттың ежелгі күйі,  негүрлым жогары мэ­

д е н и е т  

сол кезеңнен бастау алады да біртіндеп дами береді; 

бүрынгы процестердің әрекет етуі арқасында мүның жалпы 

корьггындысы бойынша, прогрестің қайталаудан әлдеқайда 

басым түсіп отырганы туралы айтуга болады”. Морган түжы- 

рымдаган  жөне  белгілеуге  тырысқан  зандар  тарих  пен 

мәдениетгің емес,  психологияның зандары.  Прогресс заңы 

туралы айтқан кезде Морган мэдениет дамуының геометрия- 

лык ара қатынасын меңзеп отырган. Морган мен Тайлор үшін 

түхггеп келгенде, мэдени эволюция “адамзат ақыл-ойының 

табиги логикасы” арқылы анықталады.

Мэдени дамудың зандары туралы қагида — мэдени эво­

люция теориясыныц басты элементі еместігі осьщан келіп 

шыгады. Тайлор мен Морганның еңбектеріндегі басты те- 

зистер — 1) адамзат мәдениетінің біртүтастыгы жэне оның 

кезең-кезеңмен дамуы (бүл тезис бойынша, мэдениет атау- 

лы қарапайымнан күрделіге қарай бір сызықтың бойымен 

дамиды)  жэне  2)  белгілі  бір  кезеңдегі  барлық  тарихи 

мәдениетгердің бір-біріне үқсастыгы.

Екінші тезиске орынды қарсылық білдіруге болады. Бас- 

қасын былай қойганда, кезең-кезеңмен даму түжырымда- 

масы мэдениет тарихынан, логикалық түргыдан алшак жа­

тыр. Бірқатар мэдени белгілерді алып, оларды нақты мэде­

ниет пен аймақтан болек қарастырар болсақ, элдебір саты- 

лы  өрлеуді  кэруге  болады,  бірақ  бүл  олардың  нақты  бір 

Қогамдагы мэдениет тарихындагы орналасуьшьщ шьш тәртібі 

осындай болды дегенді білдірмейді.  Іс жүзінде, логика мен 

тарихтың  үйлесім  табатын  жері  тым  тар  жэне  мэдени 

нроцестің бастапқы нүктесімен шектеліп жатады. Логика- 

лық түрғьщан алганда, олжа жинау мен аңшылықпен айна- 

лысу жер жырту мен қауымның отырықшылықка кошуінен 

ҮРЫң 

болган, тарихи түрғыдан келеек те солай.  Техноло­

ги1 Жагынан алганда да омірдің эзі үсынган қарапайым жа- 

д^ЫҚтар біртіндеп негүрлым күрделі, шығармашылык қиял- 

Кажет ететін онертабыстарга үласты, әсіресе, бүлардың 

ВДпсі алдыңгысының жетілдірілген нүскасы болган жаг- 

мүны бүлтартпас шындық деуге болады (от жагу, садақ

пен жебенің өзгеріске түсуі жэне т.б.).  Осы шектеулі < 

ала- 

дан  тыс,  әсіресе  ақыл-ой  қызметі  түрғысынан  келг< кде 

мэдени  эволюция  ойдың  біртіндеп тазаруына  қарай  йы- 

сып,  “күрделіден қарапайымға”, яғни анықтық пен a Іңа_ 

шылдыққа қарай дамитын болады. 

;

Сондықтан, ауқымды морфологиялық мағьшада mï  қңи 

эволюцияның әмбебап кезендері — тарихи мәдениетт  рдің 

тарихқа  дейінгі  жөне  алғашқы  қауымдық  жағдайдаі  Г 

не- 

ғүрлым  дамыған  жағдайларға  өтуі  туралы  айтуға  бо.  ады. 

Бірақ, бүл дамудың бірдей кезеңінде түрған мәдениетг  рдің 

бәрінің белгілері мен институттары да бірдей болады, 

еген 

соз емес.  Егер принципті түрғьщан алғанда,  мәдени ; 

иуан 

түрлілік болуы  мүмкін десек,  бүл  кағиданы  мәдени 

j

 

аму- 

дың барлық сатыларына да қолдануымыз керек.  Біз о: 

таң- 

дауымызды бір кезендегі мәдени белгілер мен инстит) 

гтар- 

ды толық шендестірумен де, мүлдем үқсамайды деген 

і

 ^жы- 

рыммен де шектемеуге тиіспіз.  Қазіргі мәдениеттердіі 

бас­

ты институттарынан өзара үқсастықты да, алшақтык  ы 

да 

коре  түрып,  оларды  тарихка  дейінгі,  алғашқы  қауы  щық 

мөдениеттердсн де іздестіруіміз керек.  Кеңістік пен 

у; 

<ыт- 

ты жөне әлеуметтік факторларды ескерместен,  мәдеі 

і

 

да- 

мудың бүл кезеңінде морфологиялық түтастық болды 

(еген 

пайымдаудың негізінде оған тән белгілер мен процесте 

суб- 

станциялық түрғьщан толық үқсас болды деп қорыт 

інды 

жасау да дүрыс болмас еді. Дамудың бүл кезеңіндегі 

[әде- 

ниет тарихының бірдей жолдан  отуі туралы  гипотезг 

бізге 

негізсіз болып корінеді және оны  “эволюцияшылды: 

ада- 

су” деп атауға болады. Боас пен оның ізбасарларының 

>тно- 

логия ғылымына сіңірген еңбегінің мәні мынада — ол  р 

эт- 

нографиялық материал арқылы нақты мэдсниеттер;  ң Да" 

муындағы үқсас кезендерге жататын мэдени қүбыль 

:тар- 

дың нақты хронологиялык дэйектілігін анықтау үшіі 

кан- 

дай формуланың да кәдеге аспайтынын дәлелдеп берді 

Атап 

айтқанда,  Боас онер  ескерткіштерін  мысалға  ала от:  рып, 

бәдіз  салу  онері декоративтік түрден  геометриялык ï'YP1^ 

немесе керісінше дамиды деп түжырымдамақ болғаі  ДоЛ 

барлык сызбаның негізсіз екенін корсетіп берді. Оньи  “АЛ 

ғашқы қауымдык сана” шығармасы барлық мәдениетг  р ме 

мэдениет санаттары тарихын бір ізге түсіру және ресі іи сй- 

пат беру атаулыдан сақтандыруға қызмет етеді.

Боастың  қорытындылары  мэдениет  тарихын  қалпына 

келтірУ үшін аса сақтық керектігін, ал, тарихқа дейінгі нақ- 

Тьі  мәдениеттердің  барлық  кезендері  алғашқы  қауымдық 

мәдениеттін кейбір қаддықтарына сәйкес келеді деп дәлелсіз 

түжырым жасауға болмайтынын көрсетіп берді.  Керісінше, 

бізге белгілі тарихи мәдениеттердің бәрі де өз дамуында не- 

ғұрлым қарапайым кезендерді бастан кешкен деп түжырым- 

лау үшін жеткілікті негіз бар.  Белгілі бір  қоғамның тарихы 

мен оның басқа да мэдени жүйелермен өзара қарым-қатына- 

сьш мүқият зерттеу арқылы оның мәдениетінің жазу болма- 

ған кезеңін ішінара қалпына келтіруге мүмкіндік туды; мы­

салы,  мифтер  мен  аңыздардың  көмегімен  негүрлым  ерте 

кезеңцегі ойлау жүйесі мен нанымның кейбір белгілері қал- 

пына келтірілді.  Сонымен қатар,  бүл  Морган  сияқты,  грек 

және рим  институттарының  архаикалық түрлері Америка- 

ның байырғы халықтарының мәдениеттерімен үқсас деген 

немесе барлық тарихи мәдениетгер географиялық және уақыт 

тұрғысындағы алғышартгарга қарамастан бірдей технология- 

лык сатылардан отгі деген болжам жасауға түрткі болды. Бүл 

болжамдардың рас болып шыгуы эбден мүмкін екендігі ту­

ралы сенімді дәлелдерсіз тарихи жағдайды қалпына келтіруге 

Боастың эзі де  бармауы,  эзгелердің де  мүндай  эрекеттерін 

қүптамауы нелікген екенін осыдан түсінуге болады-

Жалпы адамзат мәдениетінің үқсастығы туралы тезистің 

жөні басқа, оны мәдениетгің нақты санаттарьшың кезендік 

дамуынан бэліп альш қарастыру керек. Мәдени біртүтастық 

пен желілік прогресс түжырымдамасына негізделген тарих 

философиясы адам баласының шыққан тегі бір екендігі мен 

тарих агымын багыттап отыратын бір Қүдай екендігі тура­

лы иудейлік-христиандық сенімнен шыққан. Бүл ілім эрбір 

өркениет басталуы мен аяқталуы бар белгілі бір даму циклінен 

етеДі деген тарих туралы  антикалық  циклді  үлгіге  қайшы 

келеді. Қазіргі мэдени прогресс теориясы — Қүдайдьщ бүйры- 

ғьімен алга басатын адамзат эволюциясы туралы иудейлік- 

РИстиандық идея мен Қайта орлеу дэуірінде шыққан жэне 

аРТу 

дәуірінде дами түскен, уақыт откен сайын адамның 

g  Сі3 Дами беретіндігі туралы жаңашыл идеяның синтезі. 

Күн Теорияға Қүдайдың жазуы болатындыгы және адамның 

Қа  Әға батқан сайын азгындай беретіндігі туралы діни ілім 

•Фогп1 Шьіқты- Тайлор да,  Морган да адамзат оркениетінің 

Ресс арқылы дамып, жалгаса беретіндігін қолдады. Мор-

183

ган “прогресс жарысы” барысында кейбір халықтардың баяу 

дамуының себебі неде екендігі туралы кеңінен талқыланған 

сүраққа  жауап  бере  алмағанымен,  екі  ғалым  да  бүған  аз- 

гындаудың еш қатысы жоқтығына нық сенім білдірді. Кон- 

дорсе мен Контгың ізінше мэдениет тарихшылары әрбір та­

рихи  кезенде  адамзаттың  ең биік әрі  ең үздік қасиеттерін 

бойына сіңірген, осы арқылы өркениет пен мәдениеттің одан 

өрі өмір сүре беруі мен прогреске жетуін қамтамасыз ететін 

аса көрнекті жеке адамдардьщ айырықша ролін мойындау- 

мен шекгеліп қалды. Морганның “адамзат нәсілінің тарихы — 

шығуы жөнінен де, тәжірибесі жөнінен де, прогресс жөнінен 

де біртүтас” — деп түжырымдайтыны да осыдан.

Логика ягни, қисын түргысынан келгенде, мэдени эво­

люция мен прогрестің арасында айырмашалық барын да ес- 

керте кетейік. Мэдениет тарихьшьщ циклдік теориясы беліілі 

бір межемен шектелген мәдени эволюцияга сенуді қолдай- 

ды,  сонымен  қатар,  уақыт откен  сайын  үздіксіз  өркендей 

беретін шексіз прогресті мойындамайды. Мүндай прогрестің 

қазіргі тарихи және этнологиялық теориялары тарихтьщ бір 

желілі, ортогенетикалық түжырымдамасын да, адамзаттың 

(мәдени) біртүтастыгын да қолдайды.

Мэдени прогресс теориясы нормативті немесе кемел мэ­

дениет туралы түсініктен бастау алады,  бүл үлгіге кез-кел­

ген мэдениет азды-кэпті деңгейде жақындауы мүмкін.  Со­

нымен, мәдениеттің прогресті эволюциясы туралы қағида- 

ны  мэдени  кезендер туралы кагидадан  ажыратып  қараган 

жөн.  Мэдениетгің кезең-кезеңмен дамуы туралы түжырым- 

дама  — белгілі  бір  тарихи  мэдениет  түргысынан  алганда, 

қандай да бір кемел кезеңнің нақты мәдени процесі мен іс 

жүзінде кэрініс табуын ескерместен тану немесе мойындау 

үсынылатын логикалық сипаттагы кемел сызба немесе 

са- 

наттау.  Мэдениеттің нақты да тарихи эволюциясының бүл 

сызбадан айырмашылыгы — ол прогресшіл болуы да,  бол- 

мауы да мүмкін. Ол әманда прогресшіл болган жэне 

адаМ- 

ның одан өрі жетілуі мен гүлденуіне бастайды деп сендіруДІН 

метафизикалық  соқыр  сенімге  сүйенген  долбардан 

баска 

ешқандай  негізі  жоқ.  Бірақ,  мэдениет  тарихшысы  больШ 

табылатын  этнологтың  міндеті  —  накты  мэдениеттердій 

шынайы эволюциясы мен мэдени дамудың эртүрлі 

ж о л д а - 

рын тікелей зертгеу жэне бүл зерттеудің барысында ол прО' 

гресс  пен  қүлдыраудың  қандай да  бір  түжырымдамасьіна

184

аддын-ала  бой  үрмауға  тиіс.  Мэдени  прогреске  баға  беру 

өдшемі  —  аса  маңызды  метаэтнологиялық  мәселе,  оның 

ясуйелі түрде жасалған қүндылықтары теориясын этнолог 

білмеуі де мүмкін.

Осының бәрі мэдени эволюция мен прогресс мәселесін 

өте шиеленістіріп жіберді. Мэдени прогресс философиясы 

адамзат 

тәжірибесінің біртүтастыгы мен оның мүра боп қал- 

дырылуы  мүмкін  екендігіне  жэне  оны  кемел  немесе  нор- 

мативті мәдениетпен шендестіруге қүрылган. Адамзат тари- 

хының осы ортогенетикалық түжырымдамасы мен адамзат- 

тын түбірлі біртүтастыгын, сонымен қоса кемел мәдениетті 

де жоққа  шыгару мэдени плюрализм туралы ілімді жасау- 

мен катар жүрді (бүл ілімге сәйкес, әрбір мәдениеттің өзіне 

тән бірегей тарихы мен оз эволюциясы болады), жаңа ілім 

бойынша  әмбебап  мәдени-тарихи  сызбалар  мен  прогресс 

өлшемдеріне орын жоқ еді.

Өзіміз байқагандай,  Боас екінші жолды тандады. Адам- 

затты біртүтас бірлік ретінде қарастыратын мәдени эволю- 

цияны монистикалық түргьщан түсінуге қарама-қарсы ол 

мөдениеттер эволюциясының плюралистік теориясын қол- 

дады.  “Егер  бір-біріне  керегар  келетін,  бірақ  бір  мезгілде 

өмір сүрген мәдениеттер болган деп есептесек, — деп жазды 

ол,  — онда жалпыга  ортақ  біртүтас желі туралы  гипотеза- 

ның  оз  күшін  жогалтары  аны қ”.  Адамзат  оркениетінің 

абстрактілі философиялық-тарихи мәселелеріне үнемі қьізы- 

гушылық таныгьш келген Боас іс жүзінде плюралистік козқа- 

расты үстанып, өзіндік ерекшеліктерге толы мәдениетгерді 

зерггеумен айналысты, олардьщ арасында мэдени эзгерістер 

процесіне баса мән берді. Сонымен қатар, ол оркениет да- 

муының әмбебап теориясын жасау жэніндегі әртүрлі әре- 

кетгерден батыл бас тартты. Батыс Европа мэдениетін мэде­

ни дамудың жогары кезеңі эрі мақсаты ретінде тану (Тай­

лор мен Морган мүны сол күйі қабылдады) түжырымдама- 

сьщ  Боас  этноцентристік  үгым  деп  біліп,  оган  мэдени- 

Релятивистік көзқарасты қарсы  қойды.  XX гасырдагы  ба­

тыс  қогамының  тарихи  тәжірибесін,  атап  айтқанда, 

оркениетті  держ аваларды ң  арасы ндагы   екі  бірдей 

ҮНиежүзілік  согысты  ескергенде,  Боастың  Европа 

Р  ениетін  прогрестің  нормасы  деп  қабылдамауы  эбден 

щ  ІҢДЫ больт корінеді. Осыган байланысты, Тайлорга қан- 

а сын козбен қараганымен, Боас мэдени параллелизмді

185

г«і-із

түсіндіру  түрғысынан  келгенде  психологиялық  заңдардЬі 

мойындайтын.  “Тарихи түрғыдан алғанда және әрбір аймақ 

үшін түгелімен ерекше болып келетін мөдени байланыстар 

типі мөдени-тарихи байланыстардың маңызды элементі бо­

лып табылса да,  — деп  жазды  ол,  — біз өлдебір типтік па­

раллелизм  болуы  мүмкін  деп  білеміз.  Алайда,  біз  бүл 

параллелизмді тек нақты бір әдет-ғүрып пен машық-дагды- 

лардан ғана емес, дамудың бастапқы нәтижелері тәуелді бо­

лган өлеуметтік немесе психологиялық себептерден туын- 

дайтын белгілі бір динамикалық алғышарттардан да қарас- 

тырмақпыз.  (Ә)  Бір созбен айтқанда, егер заңдылықтарды 

іздестіретін болсақ,  бүлардың соңғысы мәдениеттің табы- 

сьшан емес, физиологиялық, психологиялық және әлеуметгік 

жөйттерден  байқалады”.  Одан  әрі  ол  былай  деп  жазады: 

“Егер бірегей және күрделі мөдени қүбылыстарға келер бол- 

сак, бүл орайда үлкен әріппен басталатын “Заң” деген атауға 

толып жатқан ерекше түрпатта корініс беретін, барлық мә- 

дениеттерге тән психологиялық және биологиялық түрғы- 

дағы сипаттамалардан басқа епггеңе де лайық емес”.

Мөдени даму зандары туралы ілімді бекіткен басқа емес, 

нақ  осы  Тайлор  мен  Морганның  үстанымы  болатын,  ал, 

Боас  мүны  оларға  қателесіп  таңып  жүрді.  Біртүтас  жәйт 

ретінде қарастырылып жүрген адамзаттың мөдени дамуы- 

ның  белгілі  бір  кезеңдерін  қағидаға  айналдыру  бойынша, 

барша халықтар барлық жерлерде бір кезеңнен (немесе со- 

ған үқсас кезеңнен) отеді деген түжырым жасалмайтын.

Боас мөдени эволюцияшылдардың Европа мен Амери- 

кадағы технологиялық жаңалықтар озара үқсас болғанымен 

өрқайсысы дербес түрде пайда болған нәтижелерге өкелді 

деген  түжырымымен  келісті.  Бүл  мысалдардың  әрқайсы- 

сында “олжа жинау мен тас қүралдарды біртіндеп жер ондеу, 

қүмыра жасау, кейіннен металдарды пайдалану алмастыр- 

ды”.  Сойтіп, әңгіме екі қүрылықтың мәдени дамуындагЫ 

“шекгеулі  параллелизм”  туралы,  бірақ  бүл  олардын  ӘР 

кезеңіндегі мәдени деңгейлер толық  үқсас  болған дегеНД1 

білдірмейді. Морганның озі “эквиваленттерді игеру (adop­

tion)” болуы мүмкін деген болжам жасаған (мысалы, 

о н ьіЯ  

пікірі бойынша,  Шығыс жарты шарда жануарларды қолға 

үйрету Батыс жарты шарда жүгері жэне баска дөнді 

д а к Ы Л ' 

дарды осіруге сөйкес келеді),  бірақ бүл болжам оны даМУ' 

дың ортақ кезеңінде барлық халықтардың онері, институт'

186

тары,  өмір суру салты түбірімен үқсас болды деген түжы- 

оымдаманы қайта карауға әкеп тіреген жоқ. Мәдени дагды- 

ларДЫҢ 

мүндай айырмашылығы Боастың бір кезендегі мэ­

дени  белгілер  мен  институттардың  үқсастығы туралы  ай- 

туына мүмкіндік бермей қойды. Дегенмен,  оның мэдени - 

эволюциялық теорияны ылғи сынап-мінеп келгеніне қара- 

мастан, Тайлор мен Морганның негізгі түжырымдамалары 

оган әлдеқайда жақын екендігш байқауға болады.

Тайлордың антропологиялық ықыласының екі өрісі — 

мэдениет пен психология екендігі туралы ескертуімізді Бо- 

асқа қатысты да айтуға болады.  Бірақ, Боас прогрестің эво- 

люциялық кезендік схемасына қарсы болғандықтан мэде­

ниет тарихынан гэрі функционалдық, психологиялық жэне 

әлеуметтік процестермен,  мэдени өзгерістер динамикасы- 

мен  (аккультурация  мен  диффузия  түрінде  көрініс  таба- 

тын) кебірек шүғылданды. Ол үшін мэдениет тарихы барғ- 

ан сайын нақты қоғамдардың немесе олардың өзара қарым- 

қатынасының тарихы ретінде көріне бастады, бүл оның әр 

мэдениеттің тарихи жолы ерекше екендігі туралы көзқара- 

сына сэйкес келетін.  Боас болуы мүмкін деп санайтын ке­

мел, ягни мейлінше объективті нүсқадагы мэдениет тари- 

хының жүйелі философиясы оның өзі бойын аулақ салуга 

тырысатын  нэрсе  болып  шықты.  Оның  пікірі  бойынша, 

“кешенді түрде ме, мэдени қүбылыс түрінде ме -  қүбылы- 

стардың абсолют жүйесі болуы мүмкін емес.  Олар эманда 

біздің өз мәдениетіміздің бейнесі болып шыгады”. Түптеп 

келгенде,  үнемі көзге үрып түратын мына жәйтгі де жоққа 

шыгаруга болмайды — Боастың көзқарасы түтастай тарихи 

болатын,  оган  сэйкес,  эрбір  мэдениет  — тарихи  дамудың 

жемісі  болып  табылады.  Бірақ,  ол  тарихты  мэдени 

өзгерістердің сипатына ықпал ететін кездейсоқтықтар мен 

жеке бастың эсеріне орын қалдырмайтын тарихи детерми- 

низммен шендестіруге үрьінган жоқ. Табигатынан айтыскер 

ольт жаралган Боас кейде тарихи болашақты жақтаса, енді 

Ч?Де тарихи өзгерістердің алгы шарттары ретіндегі белгілі 

Ф мэдениеттегі нақты мэдени процестерді зертгеуді қол- 

итың. Осы өзара керегар екі міндетті ол өмір бойы назар- 

т  Н ТЬІС Қалдырган емес,  бірак XIX ғасырдың екінші жар- 

adv ЫНДа салтанат ҚҮРЫП түрган гылыми агымдарга қарсы 

Mb°CatUS d^at:>0^ 

ол әрқилы нәрселерге ойыса беретін.

Сады, мәдени топтардың теориясын сынай келіп, ол пси-

187

хологиялық  және  өлеуметтік  талдаудың  қажеттігін 

атац 

көрсетгі, ал, эволюциялық біртұтастық доктринасына 

қарсц 

шыққан кезде алғашқы орынға аккультуризация мен диф. 

фузия шығуға тиіс деп мәлімдеді. Бір сөзбен айтқанда, 

Боас 

мәдени қүбылыстардың күрделі екендігіне тәнті болды 

және 

оларды қасандандыру мен сызбаға түсіру атаулыга ылғи 

қарсц 

шығып отырды.  Ол туралы былай деп айтуға әбден болады; 

ол ағаштарды жүрттың бәрінен де анығырақ коретін, 

бірақ 

шамадан тыс сақтығының кесірінен осы ағаштардың 

артьщ- 

дағы орманды коре алмады.

2.  Алғашкы бастау мен мэдениет туралы ғылымның 

түжырымдамасы

Біз адамзаттың мэдени эволюциясын зертгеу ретінде бас- 

талған антропология ғылымы Боастың арқасында функцио- 

налдық бірлік ретінде пайымдалған нақты мәдениетгер тура­

лы ғылымға айналганын айтқанбыз. Адамзаттың мэдени та­

рихын  (жалпы)  зертгеудің  орнына  антропологгың  назары 

белгілі бір қогамның оз коршілерімен салыстырғанда тарихи 

түрғыдан бірегей болып табылатын мөдениетіне ауды. Аме­

рика этнологтары бір желілі дамуды мойындамайтын басқа 

да тарихшылармен бірге адамзатты түтас бірлік ретінде қара- 

стыратын мәдени эволюцияның монистикалық теориясына 

қарама-қарсы түрде эволюцияны плюралистік түрғьщан қарас- 

тыруға жэне прогресс түжырымдамасынан бас тартуға ойыс- 

ты. Зертгеушілер Боастың ықпалымен мәдени озгерістердін 

динамикасы мен нақты процестерін неғүрлым мүқият зерт- 

тей бастады;  бүл озгерістерден мэдениет тарихын тиісінше 

пайымдау үшін қажетті шарттарды коретін болды.

Бронислав Малиновский ангатарихи ағымды шегіне 

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: