Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке»

155 
 Ключевые слова:
 Медиа-работник, цель журналиста, этический выбор, журналистская 
культура, достоинство, «новостная культура», «газетная культура» или 
«культура производства новостей».
Kalit so’zlar: 
OAV xodimi, Jurnalist ob'ektiv,
axloqiy tanlovni, jurnalistika madaniyati, qadr-
qimmatini, "yangiliklar madaniyati", "gazeta madaniyati" yoki "yangiliklar ishlab 
chiqarish madaniyati". 
Zamon talablariga har tomonlama javob beradigan yuqori malakali, 
barkamol avlodni tarbiyalab voyaga yetkazish mustaqillik yo‘lidan borayotgan 
jamiyatimizning eng oliy maqsadidir. Zero, barkamollikning yuksak mezoni 
insonning chinakam ma’naviyat va ma’rifat sohibi bo‘la olishi bilan belgilanadi. 
Respublikamiz taraqqiyotining hozirgi bosqichi jamiyat hayotining barcha 
sohalarida tub sifat o‘zgarishlarini amalga oshirishni taqozo etadi. Bu vazifani 
hal etish ko‘p jihatdan fuqarolarning madaniy-ma’rifiy faolligini tinmay oshirib 
borish va kamol toptirish bilan uzviy bog‘liqdir. Kishilarning yaratuvchanlik 
qobiliyatini, axloqiy fazilatlarini, ijodiy ko‘tarinkiligini, iste’dodlarini to‘la 
namoyon eta olish fazilati madaniy faoliyat asosida ro‘yobga chiqadi. Inson 
omili tushunchasi tarkibiga kiradigan bu fazilatlar jamiyatning ham, alohida 
shaxsning ham barkamolligini ta’minlashga xizmat qiladi. Bularsiz kishilarning 
ijtimoiy hayot va tarixiy jarayonda ongli, samarali ishtirok etishi, umuman, 
ma’naviy shakllanishi va kamol topishini tasavvur etib bo‘lmaydi. Darhaqiqat, 
«buyuk davlat, buyuk kelajagimizga erishish uchun oqil, ma’rifatli, ayni paytda, 

156 
o‘zining o‘tmishi, ulug‘ qadriyatlari, millati bilan faxrlanadigan va kelajakka 
ishonadigan insonlarni tarbiyalashimiz kerak.
12
Har qanday inson hayoti nafaqat huquqiy, balki axloq normalari bilan ham tartibga 
solinadi. Ular biron bir normativ-huquqiy hujjatlarda yozilmagan, ammo ular ko'pincha 
qonunlardan kam bo'lmagan hurmat bilan kuzatiladi. Axloqiy me'yorlar nafaqat 
odamlarning hayotiga, balki ularning kasbiy faoliyatiga ham tegishli. Barcha faoliyat 
turlari aniq tartibga solinadigan kasblar mavjud. Axloqiy tanlovni deyarli har kuni 
qilish kerak bo'lgan kasblar mavjud. Jurnalistlik ham shunday kasb. Uning o'ziga xos 
axloqiy qoidalari bor.
Jurnalistik axloqning mohiyati va funktsiyalarini ko'rib chiqish 
uchun avvalo kasb etikasi nima ekanligini tushunishga harakat qilaylik. Keling, uning 
mohiyati nimada ekanligini ko'rib chiqaylik. Kasbiy etika - bu odamlar o'rtasidagi 
mehnat munosabatlarini, shuningdek, insonning kasbiy burch va mas'uliyatiga 
munosabatini tartibga soluvchi normalar. Axloqiy axloqning mazmuni kasbiy axloq 
predmetiga qarab odamlar o'rtasidagi munosabatlar uchun ma'lum qoidalarni 
belgilaydigan normalarni o'z ichiga oladi. Agar biz jurnalistika haqida gapiradigan 
bo'lsak, bu professional fazilatlar, axborot manbalari, boshqa jurnalistlar va atrof-muhit 
bilan aloqa qilish xususiyatlari. 
Jurnalist axloq qoidalarining xalqaro doirasi 1983 yilda Pragada o'tkazilgan 
professional jurnalist tashkilotlari yig'ilishida qabul qilingan. 
1. Odamlar xabardor bo'lish huquqiga ega. Ular ob'ektiv, aniq va keng qamrovli 
ma'lumotlarni olishlari kerak. Har bir inson o'z nuqtai nazarini ommaviy 
kommunikatsiya va ma'lumotlar orqali, shuningdek madaniyatning turli 
shakllari orqali erkin ifoda etishi mumkin. 
2. Jurnalist ob'ektiv haqiqatga sodiq bo'lishi kerak. Uning asosiy vazifalaridan biri 
bu voqelikni vijdonan aks ettirish orqali auditoriyaning ishonchli va haqqoniy 
ma'lumot olishini ta'minlashdir. Axborot materialidagi faktlar haqiqat bo'lishi 
12
I. A. Karimov. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 
— T.: «O‘zbekiston», 1995, 55,
204-b 

157 
kerak. Ularning haqiqiy ma'nosi buzilmasdan saqlanishi kerak. Ommaviy 
axborot vositasi xodimi tadbirning aniq rasmini shakllantirish uchun 
auditoriyaning etarli ma'lumot olishiga harakat qilishi kerak. 
3. Jurnalistning ijtimoiy javobgarligi bor. Axborot tovar emas, balki jamoat 
boyligidir. Jurnalist OAV egalariga etkazilgan ma'lumot uchun javob beradi, 
lekin avvalambor jamiyat uchun. Mas'uliyat, shuningdek, axloqiy va axloqiy 
tamoyillarga rioya qilishni talab qiladi. 
4. Jurnalist kasbiy halollikni saqlashi kerak. Bu OAV xodimi shaxsiy e'tiqodiga zid 
bo'lgan ishlardan voz kechish huquqiga ega deb taxmin qiladi. Professional 
halollik shaxsiy manfaatlarni ifoda etishga, manfaatdor tomonlarning 
sovg'alarini qabul qilishga yo'l qo'ymaydi. Bunga intellektual mulkka bo'lgan 
hurmat va plagiatning yo'l qo'yilmasligi kiradi. Jurnalist boshqalarning 
materiallarini manbasini ko'rsatmasdan nusxa ko'chirishi qabul qilinishi mumkin 
emas. 
5. Ommaviy axborot vositalari ochiq bo'lishi va jamoat ularning ishlarida ishtirok 
etishi kerak. Jurnalistlar ushbu imkoniyatni targ'ib qilish uchun qo'llaridan 
kelganicha harakat qilishlari kerak. Bundan tashqari, o'quvchilarning 
so'rovlariga javoban xatolarni tuzatish, o'quvchilarga yoki materiallar 
qahramonlariga javob berish huquqini berish kerak. 
6. Jurnalist insonning shaxsiy hayoti va qadr-qimmatini hurmat qiladi. 
Shuningdek, u xalqaro inson huquqlarini, shu jumladan obro'sini tuhmat va soxta 
ayblovlardan himoya qilishi kerak. 
7. Jurnalist jamoat manfaatlarini, jamiyatning demokratik institutlarini, jamoat 
axloq normalarini hurmat qiladi. 
8. Jurnalist ijtimoiy qadriyatlar va madaniy xilma-xillikni hurmat qiladi. Shu 
jumladan, insonparvarlik (tinchlik, demokratiya, milliy ozodlik, inson 
huquqlari) qadriyatlarini himoya qilish, har qanday milliy madaniyatning o'ziga 
xos xususiyatlarini va xalqning siyosiy, madaniy, iqtisodiy va boshqa tizimlarini 
mustaqil tanlash va rivojlantirish huquqini hurmat qiladi. Ommaviy axborot 
vositalari xalqaro munosabatlarda ishonch muhitini yaratadi. OAV xodimi 

158 
tegishli xalqaro shartnomalar, qarorlar va deklaratsiyalar to'g'risida xabardor 
bo'lishi kerak. 
9. Jurnalist insoniyat rivojlanishiga xalaqit beradigan urushlar va boshqa 
hodisalarning oldini olishga harakat qiladi. Ommaviy axborot vositalari tajovuz, 
nafrat, zo'ravonlik, kamsitishlarni oqlashdan bosh tortishi, boshqa odamlarning 
ehtiyojlariga nisbatan xushyoqishni uyg'otishi, ularning e'tiqodlaridan qat'i 
nazar, barcha xalqlar va millatlarning huquqlari va qadr-qimmatiga hurmat 
ko'rsatilishini ta'minlashi kerak. 
10. Jurnalist xalqaro axborot tartibini targ'ib qilishi kerak. Yangi tartib xalqlarning 
tinch o'zaro ta'siri va madaniy o'ziga xosligini saqlash asosida axborot va 
kommunikatsiyalarni demokratlashtirishga qaratilgan. Jurnalistlik burchlari 
davlatlar 
va 
xalqlar 
o'rtasidagi 
tinch 
munosabatlarni 
saqlash 
va 
mustahkamlashdan iborat. 

жүктеу/скачать 12,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: