этическими нормами.
Annotatsiya:
Ushbu maqolada har qanday inson hayoti nafaqat huquqiy, balki axloq normalari
bilan ham tartibga solinishi Jurnalist siyosiy madaniyatining intellektual, qadriyatli va
xulqiy komponentlari aks etadi.
155
Ключевые слова:
Медиа-работник, цель журналиста, этический выбор, журналистская
культура, достоинство, «новостная культура», «газетная культура» или
«культура производства новостей».
Kalit so’zlar:
OAV xodimi, Jurnalist ob'ektiv,
axloqiy tanlovni, jurnalistika madaniyati, qadr-
qimmatini, "yangiliklar madaniyati", "gazeta madaniyati" yoki "yangiliklar ishlab
chiqarish madaniyati".
Zamon talablariga har tomonlama javob beradigan yuqori malakali,
barkamol avlodni tarbiyalab voyaga yetkazish mustaqillik yo‘lidan borayotgan
jamiyatimizning eng oliy maqsadidir. Zero, barkamollikning yuksak mezoni
insonning chinakam ma’naviyat va ma’rifat sohibi bo‘la olishi bilan belgilanadi.
Respublikamiz taraqqiyotining hozirgi bosqichi jamiyat hayotining barcha
sohalarida tub sifat o‘zgarishlarini amalga oshirishni taqozo etadi. Bu vazifani
hal etish ko‘p jihatdan fuqarolarning madaniy-ma’rifiy faolligini tinmay oshirib
borish va kamol toptirish bilan uzviy bog‘liqdir. Kishilarning yaratuvchanlik
qobiliyatini, axloqiy fazilatlarini, ijodiy ko‘tarinkiligini, iste’dodlarini to‘la
namoyon eta olish fazilati madaniy faoliyat asosida ro‘yobga chiqadi. Inson
omili tushunchasi tarkibiga kiradigan bu fazilatlar jamiyatning ham, alohida
shaxsning ham barkamolligini ta’minlashga xizmat qiladi. Bularsiz kishilarning
ijtimoiy hayot va tarixiy jarayonda ongli, samarali ishtirok etishi, umuman,
ma’naviy shakllanishi va kamol topishini tasavvur etib bo‘lmaydi. Darhaqiqat,
«buyuk davlat, buyuk kelajagimizga erishish uchun oqil, ma’rifatli, ayni paytda,
156
o‘zining o‘tmishi, ulug‘ qadriyatlari, millati bilan faxrlanadigan va kelajakka
ishonadigan insonlarni tarbiyalashimiz kerak.
12
Har qanday inson hayoti nafaqat huquqiy, balki axloq normalari bilan ham tartibga
solinadi. Ular biron bir normativ-huquqiy hujjatlarda yozilmagan, ammo ular ko'pincha
qonunlardan kam bo'lmagan hurmat bilan kuzatiladi. Axloqiy me'yorlar nafaqat
odamlarning hayotiga, balki ularning kasbiy faoliyatiga ham tegishli. Barcha faoliyat
turlari aniq tartibga solinadigan kasblar mavjud. Axloqiy tanlovni deyarli har kuni
qilish kerak bo'lgan kasblar mavjud. Jurnalistlik ham shunday kasb. Uning o'ziga xos
axloqiy qoidalari bor.
Jurnalistik axloqning mohiyati va funktsiyalarini ko'rib chiqish
uchun avvalo kasb etikasi nima ekanligini tushunishga harakat qilaylik. Keling, uning
mohiyati nimada ekanligini ko'rib chiqaylik. Kasbiy etika - bu odamlar o'rtasidagi
mehnat munosabatlarini, shuningdek, insonning kasbiy burch va mas'uliyatiga
munosabatini tartibga soluvchi normalar. Axloqiy axloqning mazmuni kasbiy axloq
predmetiga qarab odamlar o'rtasidagi munosabatlar uchun ma'lum qoidalarni
belgilaydigan normalarni o'z ichiga oladi. Agar biz jurnalistika haqida gapiradigan
bo'lsak, bu professional fazilatlar, axborot manbalari, boshqa jurnalistlar va atrof-muhit
bilan aloqa qilish xususiyatlari.
Jurnalist axloq qoidalarining xalqaro doirasi 1983 yilda Pragada o'tkazilgan
professional jurnalist tashkilotlari yig'ilishida qabul qilingan.
1. Odamlar xabardor bo'lish huquqiga ega. Ular ob'ektiv, aniq va keng qamrovli
ma'lumotlarni olishlari kerak. Har bir inson o'z nuqtai nazarini ommaviy
kommunikatsiya va ma'lumotlar orqali, shuningdek madaniyatning turli
shakllari orqali erkin ifoda etishi mumkin.
2. Jurnalist ob'ektiv haqiqatga sodiq bo'lishi kerak. Uning asosiy vazifalaridan biri
bu voqelikni vijdonan aks ettirish orqali auditoriyaning ishonchli va haqqoniy
ma'lumot olishini ta'minlashdir. Axborot materialidagi faktlar haqiqat bo'lishi
12
I. A. Karimov. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir.
— T.: «O‘zbekiston», 1995, 55,
204-b
157
kerak. Ularning haqiqiy ma'nosi buzilmasdan saqlanishi kerak. Ommaviy
axborot vositasi xodimi tadbirning aniq rasmini shakllantirish uchun
auditoriyaning etarli ma'lumot olishiga harakat qilishi kerak.
3. Jurnalistning ijtimoiy javobgarligi bor. Axborot tovar emas, balki jamoat
boyligidir. Jurnalist OAV egalariga etkazilgan ma'lumot uchun javob beradi,
lekin avvalambor jamiyat uchun. Mas'uliyat, shuningdek, axloqiy va axloqiy
tamoyillarga rioya qilishni talab qiladi.
4. Jurnalist kasbiy halollikni saqlashi kerak. Bu OAV xodimi shaxsiy e'tiqodiga zid
bo'lgan ishlardan voz kechish huquqiga ega deb taxmin qiladi. Professional
halollik shaxsiy manfaatlarni ifoda etishga, manfaatdor tomonlarning
sovg'alarini qabul qilishga yo'l qo'ymaydi. Bunga intellektual mulkka bo'lgan
hurmat va plagiatning yo'l qo'yilmasligi kiradi. Jurnalist boshqalarning
materiallarini manbasini ko'rsatmasdan nusxa ko'chirishi qabul qilinishi mumkin
emas.
5. Ommaviy axborot vositalari ochiq bo'lishi va jamoat ularning ishlarida ishtirok
etishi kerak. Jurnalistlar ushbu imkoniyatni targ'ib qilish uchun qo'llaridan
kelganicha harakat qilishlari kerak. Bundan tashqari, o'quvchilarning
so'rovlariga javoban xatolarni tuzatish, o'quvchilarga yoki materiallar
qahramonlariga javob berish huquqini berish kerak.
6. Jurnalist insonning shaxsiy hayoti va qadr-qimmatini hurmat qiladi.
Shuningdek, u xalqaro inson huquqlarini, shu jumladan obro'sini tuhmat va soxta
ayblovlardan himoya qilishi kerak.
7. Jurnalist jamoat manfaatlarini, jamiyatning demokratik institutlarini, jamoat
axloq normalarini hurmat qiladi.
8. Jurnalist ijtimoiy qadriyatlar va madaniy xilma-xillikni hurmat qiladi. Shu
jumladan, insonparvarlik (tinchlik, demokratiya, milliy ozodlik, inson
huquqlari) qadriyatlarini himoya qilish, har qanday milliy madaniyatning o'ziga
xos xususiyatlarini va xalqning siyosiy, madaniy, iqtisodiy va boshqa tizimlarini
mustaqil tanlash va rivojlantirish huquqini hurmat qiladi. Ommaviy axborot
vositalari xalqaro munosabatlarda ishonch muhitini yaratadi. OAV xodimi
158
tegishli xalqaro shartnomalar, qarorlar va deklaratsiyalar to'g'risida xabardor
bo'lishi kerak.
9. Jurnalist insoniyat rivojlanishiga xalaqit beradigan urushlar va boshqa
hodisalarning oldini olishga harakat qiladi. Ommaviy axborot vositalari tajovuz,
nafrat, zo'ravonlik, kamsitishlarni oqlashdan bosh tortishi, boshqa odamlarning
ehtiyojlariga nisbatan xushyoqishni uyg'otishi, ularning e'tiqodlaridan qat'i
nazar, barcha xalqlar va millatlarning huquqlari va qadr-qimmatiga hurmat
ko'rsatilishini ta'minlashi kerak.
10. Jurnalist xalqaro axborot tartibini targ'ib qilishi kerak. Yangi tartib xalqlarning
tinch o'zaro ta'siri va madaniy o'ziga xosligini saqlash asosida axborot va
kommunikatsiyalarni demokratlashtirishga qaratilgan. Jurnalistlik burchlari
davlatlar
va
xalqlar
o'rtasidagi
tinch
munosabatlarni
saqlash
va
mustahkamlashdan iborat.
Достарыңызбен бөлісу: |