Molecular Biology of the cell клетканың молекулалық биологиясы Алтыншы басылым, І том



Pdf көрінісі
бет300/330
Дата27.09.2022
өлшемі52,26 Mb.
#40449
1   ...   296   297   298   299   300   301   302   303   ...   330
Байланысты:
alberts-kletkanyn-molekulalyk-1-tom-comp (1)

334 5-тарау. ДНҚ репликациясы, репарациясы және рекомбинациясы
әрекеті ДНҚ-ны РНҚ-ға транскрипциялайтын РНҚ-полимераза ферментін нуклеотид-
тердің эксцизиялық репарациясымен жұптастыру көмегімен жүргізіледі. Репарация 
механизмі ДНҚ зақымдарының көптеген түрлерін түзей алмайды. РНҚ-полимераза 
ДНҚ зақымдарында тұрақтанады және бірнеше белоктармен жұптасу нәтижесінде ре-
парациялық белоктарды осы аудандарға тартады. Гендері салыстырмалы түрде қысқа 
болатын бактерияларда тұрақтанған РНҚ-полимераза ДНҚ-дан диссоциациялана ала-
ды; ДНҚ репарацияланады және ген басынан бастап транскрипцияланады. Гендері өте 
ұзын болатын эукариоттарда бұл механизм күрделірек болады.
Транскрипциямен жұптасқан нуклеотидтің эксцизиялық репарациясының маңы-
здылығы Коккейн синдромына шалдыққан адамдарда байқалады. Осы ауруға шал-
дыққан адамдарда ергежейлілік, қаңқалық ауытқулар, ақыл-ойының дамуындағы 
прогрессивті кешеуіл мен күн сәулелеріне аса сезімталдық дамиды. Осы мәселелердің 
барлығы маңызды гендердің зақымданған сайттарындағы тұрақтанған РНҚ-полимераза 
ферментімен байланысты деп болжалуда.
ДНҚ негіздерінің химиясы зақымды анықтауға көмектеседі
ДНҚ-ның қос спиралі репарациялау үшін ең тиімді болып көрінеді. Ол барлық генети-
калық ақпараттың қоры болып табылады. Төрт негіздің табиғаты зақымданған ДНҚ-ны 
өзгермеген ДНҚ-дан ажыратуға мүмкіншілік береді. Мысалы, әр дезаминдену жағдайы 
ДНҚ құрамында «табиғи емес» негізді түзеді, бірақ ол ДНҚ-гликозилаза ферментімен 
танылады және жойылады. Гипоксантин, мысалы, цитозинмен жұптаса алатын ең қа-
рапайым пуриндік негіз екендігі белгілі, бірақ гипоксантиннің өзі адениннің тікелей 
дезаминденуінен түзілетін өнім болып табылады (
5.43А-сурет
). Гипоксантинге екінші 
амин тобының қосылуы нәтижесінде гуанин түзіледі. 
Болжау бойынша ұзақ уақыт бойы РНҚ ДНҚ-ның орнына генетикалық ақпараттың 
қоры ретінде қолданылды. Осының нәтижесінде генетикалық ақпарат А, Г, Ц және У 
түрінде болды. Ал, осыған орай неге РНҚ құрамындағы У ДНҚ құрамында Т-мен (тимин 
5-метил-урацил болып табылады) алмастырылды? Ц-нің кездейсоқ дезаминденуі нәти-
жесінде У түзіледі, бірақ ол тез арада өте оңай жолмен ДНҚ-гликозилаза ферментімен 
жойылады. Дегенмен, егер бастапқы уақытта ДНҚ-ның құрамына У кірген болса, онда 
рапарация жүйесі дезаминдеген Ц-дан түзілетін У-ді табиғи У-дан айыра алмайтын еді.
Омыртқалылар ДНҚ-сында арнайы жағдай орын алады. Таңдалған Ц нуклеотидтері 
инактивті гендер құрамында ГЦ тізбектерінде метильденеді. Метильденген Ц нуклео-
тидтерінің кездейсоқ дезаминденуі табиғи Т нуклеотидін түзеді және ол комплемен-
тарлы тізбекте Г-мен жұптаспайды. Нәтижесінде, арнайы ДНҚ-гликозилаза ферменті 
Т-Г жұбындағы тиминді жояды және ойық ДНҚ-полимеразамен толтырылады. ДНҚ-ны 
бұлай репарациялау механизмі эффективті емес, себебі метильденген Ц нуклеотидтері 
омыртқалылардағы мутациялардың ерекше ортақ сайты болып табылады. Осыған қоса, 
адам ДНҚ-сындағы Ц-лардың 3%-ы ғана метильденген болса да, осындай метильден-
ген Ц-лардағы мутациялар адамда тұқым қуалайтын ауруларға қатысты орын алатын 
жалғыз нуклеотидтік мутациялардың, шамамен, үштен бірін құрайды.


ДНҚ РЕПАРАЦИЯСЫ


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   296   297   298   299   300   301   302   303   ...   330




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет