Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| тітікендірудің өрістік заңы деп аталады.
213- сурақ. Птіркендіру деген не, оның қандай заңдары болады? Тітіркендіру деп өр түрлі тітікендіргіштердің тірі үлпаларға эсер етуін айтады. Тітіркендіру нөтижесінде ұлпаларда қозу процесі туыңдайды. Үлпалар физиологиялық тыныпггық күйінен қозу жағдайына көшу үш ін тітікендіргіштің белгілі деңгейде күші, эсер мерзімі жөне эсер күш інің өсу шапшаңдығы (градиенті) болуы керек. Сондықтан тітікендіргіш өсерінің сипаты мен организмнің жауап реакциясының арасында беліілі байланыс болады. Осы байланыс іітіркендірудің үш заңы түрінде бейнеленеді. Куш заңы - тітікендіргіш неғұрлым күшті болса, соғұрлым (белгілі бір шекке дейін) ұлпаның жауап реакциясы да күшті болады. Қозу процесін тудыру үшін тітікендіргіштің белгілі шамада күші болу ке рек. Қозу процесін тудыруға қажет тітікендіргіштің ең аз күшін тітікену табалдырыгы, немесе бастау куш, деп атайды. Бүл күш мөлшері үлпаның қозғыштығына байланысты. Үлпа қозғыштығы не- ғүрлым жогары болса, оны ң тітікену табалдырыгы томен болады. СоңДықтан бұл күшті қозу табалдырыгы деп те атайды. Қозу табал- дырығын реобаза деген атаумен сипатгайды (34-сурет). 204 34-сурет . Күш зады: А — табалдырықтан төмен күш; Б — табалдырықты (бастау) күш; В — субмаксимальды куш; Г — максимальны куш; Д - супермаксимальды куш; Абсцисс осінде - іітіркендіргіш күші, Ординат осінде — жауап реакция мөлшері бейнеленген. А Б В Г Д Мерзім заңы - тітікендіргіштің эсер мерзімі неғүрлым ұзақ болса, соғүрлым (белгілі бір шекке дейін) ұлпаның жауап реакциясы күіш і болады. Қозу процесі пайда болу үшін тітікендіргіш өсері белгілі бір мерзімге созылуы керек. Табалдырықты тітікендіргіш (реобаза) өсерімен қозу процесінің пайда болуы үшін қажет уақытгың ең аз шамасын эсер мерзімі, немесе тиімді мерзім, деп атайды. Тітіркендіргіш күші өскен сайын эсер мерзімі қысқара түседі, сондықтан физиоло- гиялық төжірибелерде хронаксия деген шаманы анықтайды. Хронак- сия деп екцеселенген реобаза өсерімен қозу процесі пайда болу үшін қажет уақьпты айтады. Хронаксия мөлшері үлпа қүрылымына, мүше- лер мен жалпы организмнің физиологиялық күйіне байланысты өзгереді. М ысалы, қозғалтқы ш нерв хронаксиясы 0,09-0,2 мс, вегетативтік нервте ол 5 мс, қаң қа еттерінде - 0,2-0,4 мс. Бүккіш еттер хронаксиясы жазғыш еттермен салыстырғанда 1,5-2 есе аз бо лады. Ең үзақ хронаксия қарын, ішек жөне жатырдың бірыңғай салалы еттеріне төн (35, 36-сурет). 35-сурет . Мерзім заңы: А-өсер мерзімі, мерзім табалдырыгы; Б-барынша күшті жауап алынатын мерзім; Абцисс осінде — тітіркеңдіру мерзімі, Ординат осінде — жауап реакция мөлшері Күш-мерзім сызығы: 0—а — хронаксия; 0 —б — эсер мерзімі; 0 — 1 — реобаза; 0 — 2 —екі еселенген реобаза 205 Градиент заңы - қозу процесі туыңцау үшін тітікендіргіш күшінің өсу шапшаңдығы маңызды рөл атқарады. Тітіркендіргіш күші не- ғүрлым күрт өссе, соғұрлым (белгілі бір шекке дейін) тірі ұлпа реак- циясы күшті болады. Тітіркендіру градиенті азайса, қозғыштық та- балдырығы жоғарылайды. Тітіркендіргіш күіпі баяу өссе, қозу процесі туындамай да қалады. Күші баяу өскен тітіркендіргішке үлпалардың бейімделуін аккомодация деп атайды. Аккомодация неғұрлым тез жүретін болса, соғұрлым тітіркендіргіш күші тез өсу керек. 214- сурақ. Қозудың қандай белгілері болады? Қ °зу процесі жалпылама және арнаулы белгілермен сипатгалады. Кез келген тірі үлпа қозғанда байқалатын өзгерістерді жалпылама жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|