Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 2 18-сурақ. Әрекет потенциалы деген не, ол қцлай туындайды?
Н ерв пен ет ұлпалары қозған кезде байқалаты н биоэлектрлік потенциалдың шапшаң тербелістерін өрекет потенциалы дейді. Эре- кет потенциалы ұлпаны ң қозған жөне қозбаған учаскелерінің ара- сында зарядтар айы рмасы ны ң пайда болуынан туындайды. Үлпа- ң ы ң қозған учаскесінде теріс заряд, қозбаған учаскелерінде оң за ряд қалыптасады. Әрекет потенциалы 0,5-0,8 мс созылатын потенциал шыңы жөне іздік потенциалдан тұрады. Әрекет потенциалының шыңы қозу процесі кезшде туьщдайды да, ол өрлеу жөне төмендеу сатыларынан қүралады. Ш ыңның өрлеу сатысьшда алдымен мембрананың бастап- Қы үйегі (өрісі) жойылады, сондықтан оны уйексіздену деп атайды. Осыдан кейін потенциал белгісі өзгереді - реверсия байқалады. Шың- ны ң төмендеу сатысында мембрана заряды тыныштық кездегі дең- гейге оралады, оны кері үйектену деп атайды. Кері үйектену жағ- дайында іздік үйексіздену жөне іздік гиперүйектену қүбылыстары байқалады (37-сурет). 2 37-сурет. Нерв талшығындаіы өрекет потен циалы /А / және қозу сатылары /Б /. 1 -шектелген үйексіздену потенциалы, 2 -потенциал шьщы, 3-іздік үйексіздену, 4-ізцік гиперүйектену, 5-шектеулі қозу, 6 -толық /абсолютгік/ рефрактерлік, 7-салыстырмалы рефрактерлік, 8 - экзальтация /лепіддеу/ сатысы, 9- субнормалы саты: а-тыныштық тогы, қозғыштықтың бастапқы деңгейі /Л. Морган схемасы/. 208 Мембраналық теорияға сөйкес өрекет потенциалы ұлпаның қоз- ған жөне қозбаған учаскелері арасында потенциалдар айырмасының пайда болуына байланысгы туындайды. Үлпаның қозған жерінде теріс заряд қальпггасып, қозбаған жерінде оң заряд сақталады. Әрекет по тенциалы мембрана арқылы иондар легінің өту жылдамдығьшың өзгеруімен байланысты туындайды. Алдымен тітіркендіргіш өсерімен торша мембранасында үйексіздену процесі жүреді. Үйексіздену белгілі шекке жеткенде натрий арналары ашыльш, мембрананың натрий ион- дарына өтімділігі тыныштық күймен салыстырғанда 500 есе артады. Осының нөтижесінде оң зарядты натрий иондарының басым бөлігі торша ішіне өтедіде, торшааралық сұйықта қалған аниондар (негізінен хлор иондары) мембрана беткейін теріс зарядтайды. Аз ғана уақытган кейін (0,5-1,5 мс) бұл арналар жабылып, натрий иондарының тор- шага өту қарқы ны төмендейді. Осыдан кейін мембрананың калий иондарына деген өтімділігі 10-15 есе артады. Бүл иондар торшадан жылдам шығады да, торша мембранасының бастапқы өрісі қалпына келтіріледі, басқаша айтқанда мембрана сырт жағынан оң, іш жағы- нан теріс зарядқа ие болады. Натрий арнасы тез ашылатын жөне баяу жабылатын болып екіге бөлінеді. Натрий иондарының өтімділігінің өсуі тез ашылатын (жан- дандырушы) арналар қақпаларының ашылуымен байланысты, ал оның төмендеуі - баяу жабылатын қақпалардың жабылуымен байланысты. Калий арналарында тек жандандырушы қақпақш алар ғана бола ды. Тыныштық жағдайында бұл қақпақшалардың тек бір бөлігі ғана ашық болады. Әрекет потенциалының өрлеу сатысьшда ашық қақпақ- шалар саны өседі де, мембрананың калий иондары үшін өтімділігі артады. Тыныштық потенциалы қалпына келгеннен соң калий арна лары қақпаларының бір бөлігі жабылып, мембрананың калий ионда рына деген өтімділігі бастапқы деңгейіне оралады. Сонымен, өрекет потенциалы торша мембранасы арқылы иондар легінің өтуімен байланысты қалыптасады. Натрий иондарының тор ша ішіне өтуі мембрананы кері зарядтап, торшадан калийдің шьпуы бастапқы тыныштық потенциалын қалпына келтіреді. Бірыңғай салалы ет талшықтарында өрекет потенциалын тудыруда натрий жөне калий иондарымен бірге кальций иондары да қатысады. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|