Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 39-сурет .
I ^;,V.V Қозуцың таралуы. А % . ’*:£ ц ? ^ + . 4 . l -қозудың айналмалы ток арқылы ет талшықтары мен үлпексіз /миелинсіз/ нерв талшықтарында таралуы; 2 -қозудың нерв бойымен таралуы. а-қозған бөлік, б-қозбаған бөлік, нүсқамалар токтың таралу бағьпъш көрсетеді. А-физиологиялық тыныштық, Б,В,Г,-өрекет потенциялының таралу сатылары, N a иоңдарыньщ енуі мембрананы үйексіздеңдіреді, Киондарыньщ шығуы-гиперүйектейді 211 И м п у л ь с т і ң т а р а н у б а ғ ы т ы -----------------* Үлпекгі (миелинді) нерв талшықтарында қозудьщ секірмелі таралуы: нұсқамалар токтың қозған (а) жөне қозбаған (6) үзілщцер арасыңдағы таралу бағытын көрсетеді Осы потенциалдар айырмасы мембрананьщ қозған жөне қоз- баған учаскелерінің ішкі жөне сыртқы беттерімен айналып отыратын шектелген, айналма лы токтъщ пайда болуына со- қтырады. Мембрананьщ ішкі беткейінде ток қозған учаске- ден қозбаған учаскеге, ал сыр- тқы беткейінде - қозбаған уча- сткеден қозған учаскеге бағыт- талады. Айналмалы токты ң әсерімен мембрананың қозба- ған учаскесі тітіркеніп, осы жерде өрекет тогы пайда болады, ал алғаш қы қозған учаскеде тыныштық потенциалы қалпына келеді. Осы процесс қайталана отырып, қозу импульстің мембрана бойы- мен өш пей, ілгерілей таралуын қамтамасыз етеді. Импульстердің кері бағытта оралуына қозу толқыны өткен учаскеде рефрактерлік айм ақты ң пайда болуы мүмкіндік бермейді. Ет жөне миелинсіз (үлпексіз) нерв талшықтарында қозу импульсі мембрана бойымен қозған бөлікген іргелес жатқан қозбаған бөлікке біркелкі, үздіксіз таралады. Бұл мембрана кедергісінің мардымсыз болуымен байланысты. Миелинді (үлпекті) нерв талшықтарында айналмалы ток тек қана іргелес орналасқан қозған жөне қозбаған Ранвье үзілімдері арасында пайда болады (40 сурет). Айналмалы токтың осы үзілімде шығуы мембрананы үйексіздендіріп, өрекет потенциалын тудырады. Осы- мен байланысты қозу толқы ны миелинді нерв талшықтарымен секірмелі, сальтаторлы түрде ырғып тарайды. Қозу импульсі мүндай сипатпен тарағанда қуат аз шығындалады жөне оның таралу жыл- дамдығы шапшандаиды. 221-сурақ. Парабиоз деген не, оның қандай сатылары болады? Парабиоз деп тірі ұлпаның күшті немесе ұзақ тітіркендіруге тіршілік белгілерін (қозғыпггық, өткізгіиггік) уақытша, қайтарымды сипатта жоғалтуымен жауап беруін айтады. Бұл ілімнің негізін орыс ғалымы Н.Е.Введенский (1901) салған. Ол ұзаққа созылған тітіркеңдіру әсерімен нерв талшықтарында шектелген, таралмайтын қозу процесінің пайда болу зандылықтарын ашып, қозғыш үлпаларда функционалдық өзгерістердің белгілі жүйемен өртүрлі сатыларда өрбитінін анықталған. Парабиоз үш сатыда дамиды. Оның алғашқы сатысында нервті тітіркендіргенде күші мен жиілілігі өр түрлі тітіркендіргішке ет бірдей 212 күшпен жиырылу арқылы жауап береді. Лабильділік өзгерісіндегі бұл сатыны Н. Е. В веденский теңестіру, немесе трансформаци- ялау, сатысы деп атаған. О сыдан к ей ін п реп арат күш ті жөне ж иі тітіркендіргішке өлсіз күшпен, ал өлсіз жөне сирек тітіркендір- гішке - күшті реакциямен жауап береді. Бұл күйді бурмалау, неме се парадоксальдық, саты деп атайды. Одан өрі препарат ешбір тітіркендіргіш ке жауап бермейді. Бұл теж елу сатысы. Тітір- кендіргіш өсері одан өрі жалғасса, тежелу сатысы терендеп, тіршілік белгілері жойылады, парабиоз куйі қалыптасады. Ал тітіркендіргіш өсері тиылса, біртіндеп үлпаны ң бастапқы ф ункционалды қ күйі қалпы на келеді. Парабиоздан ұлпа кері төртіппен шығады: алды- мен ол тежелу сатысына, содан кейін бүрмалау жөне теңестіру сатыларына көшіп, біртіндеп оны ң қалыпты ф ункционалды қ күйі орнығады. Тітіркендіргіш өсері тиылмай, жалғаса берсе, парабиоз тіршіліктің тоқтауына - өлімге алып келеді. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|