Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан

Пара-аминді бензой қышқылы (Н, немесе В4 дөрмендөрісі) - биоло- 
гиялық маңызы өлі толық зерттелмеген дөрмеңцөрі, жануарлар мен 
өсімдікгер  өнімдерінде  кең  тараған.  Бұл  қыш қыл  жетіспесе  өсіп- 
жетілу процесі тоқтап, малдың жүні ағарып кетеді.
В15дәрмендәрісі (пангам қышқылы) липотроптық эсер етеді, то- 
тығу процесін жандандырады, бауьфды май басудан сақтайды, креа­
тин фосфаттың (КФ) түзілуін жақсартады.
С  дәрмендөрісі (аскорбин қыш қылы) аргиназа,  амилаза,  торша- 
л ы қ   протеаза  ферменттерінің  өрекетін жандандырып,  бүйрек үсті 
безінің стероидты гормондарын, Д Н К -ны  түзуге қатысады, дөнекер 
ұлпада коллаген белогының, бауырда - гликогеннің түзілуін жақсар- 
тады, қарын сөлінің бөлінуін күшейтеді, тирозиннің тотығуын шап- 
шандатады. Қ орек құрамында бүл дөрмендөрі ұзақ уақыт болмаса, 
организм қы рқұлақ (цинга) ауруына шалдығады: қызыл иек ісініп, 
қанайды,  тері мен ет қанталайды,  буындар ісінеді.  Үй жануарлары 
мен қүстар аскорбин қы ш қыльш  синтездей алады, сондықтан олар 
бұл дөрмендөріге мұқтаж болмайды.
166-сурақ.  Тірі организмдегі қуат алмасуына қандай ерекш елік- 
тер  т ән?
^Денедегі зат алмасу процесі қуат алмасуымен тығыз байланысты. 
Зат алмасу барысында қоректік заттардағы  потенциалдық энергия 
босанып, ол механикалық, жылу, элекгр, сөуле энергияларына айна- 
лады  да,  ең  соңында  организмнен  жылу  түрінде  бөлінеді.  Демек, 
Лорганизмге энергия қоректік затгар қүрамында келеді де, ол тіршілік 
өрекеттерінатқаруға, түрлі өнімдер өндіруге жүмсаладщ,
Өлі табиғаттағы энергия алмасуынан торшаларда жүретін процес- 
тер үш түрлі принциппен ерекшеленеді:
1)  қоректік  затгардың химиялық  энергиясы жылу энергиясына 
айналмай-ақ бірден өртүрлі жұмыстар атқаруға пайдаланыла береді 
ж әне  энергияның басқа түріне  ауыса  алады.  Демек,  тірі  организм 
хемодинамикалық принциппен жұмыс істеп, энергия көзін өте тиімді 
пайдаланады.
2)  тірі организмде  энергия  м ы сқалданы п  бөлінеді.  Бұл  орга- 
низмді  “Энергиялық думпуден” сақтап,  қуатты толы қ пайдалануга 
м үм кіндік береді.
3) көмірсулар, белоктар, майлар ыдыраган кезде бөлінген энергия- 
ны ң артық мөлшері энергияның биологиялық аккумуляторы - мол 
қуатгы затгардың (макроэргтердің) құрамына ену арқылы организм­
де жинақталып, қорда сақталады.
Торшаларда энергия үшкарбон қы ш қы лы  айналымына қатыса- 
тын  маңызды  метаболиттердің  түзіліп,  тотығуы  кезінде  босанып,
160
жинақталады.  Бүл процесс үстіңде сутегі молекуласы бөлініп, көмір 
қышқыл газы түзіледі. Босанған сутегі молекуласы дегидрогеназалар 
коферменттерінің  (НАД,  НАДТ,  ФАД)  көмегімен тотығу тізбегіне 
немесе тыныстық тізбекке қосылады.  Бұл тізбекте сутегі электрон- 
дары біртіндеп жогары энергетикалық тізбектен төменгі энергетика- 
лы к тізбекке өтеді де, ең соңғы акцепторға - оттегіге беріледі, басқа- 
ша айтқанда ол тотығады.  Бүл процесс  барысында бөлінген энерги- 
яны ң аздау бөлігі  (30-40%) жылу түрінде бөлінеді де,  қалған бөлігі 
(60-70%) АТФ-тың макроэргиялық байланыстарында жинақталады. 
АТФ-тыц осылай тыныстық тізбектегі сутегінің тотығу энергиясы- 
ның есебінен түзілу жолын тотықпалы фосфорлану деп атайды. Со- 
нымен, энергия өзгерістерінің негізінде қорекгік затгардан элекгрондар 
босанып шығуы салдарынан олардағы қуаттың организмдегі химия- 
лы к реакцияларды жандандыратын қасиеттері жатады.

жүктеу/скачать 13,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: