Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 167- сурақ. Куат теңдестігі деген не?
іОрганизмдегі энергия алмасуын энергия тендестігін анықтау арқы- лы зерттейді.|Ол үшін организм қабылдаған жөне бөлген энергия мөлшерін салыстырады. Организмнің қорекпен қабылдаған энергия- сының мөлшерін брутто (жалпы) энергия деп атайды^ Брутто энер гия мен организмнің зәрмен, нөжіспен, түрлі газдармен бөлген жөне қабылданган қорек пен ішкен суды жылытуға шығындаған энергия- сыны ң айырмасын нетто-энергия дейді. Д емек, цетто-энергия организмнің тіршілік әрекеті үшін жүмсалатын энергия АБрутто-энер- гия мен нөжіс энергиясының айырмасын қорыту энергиясы дейдЬ Ал, (қорыту энергиясы мен зөрмен бөлінген энергия айырмасын ал масу энергиясы деп атайды. Алмасу энергиясы организмнің тіршілік өрекеті мен өнім өндіруге (жүмыс атқаруға) жүмсалатын энергия/ 168- сурақ. Организм қабылдаган жалпы энергия мөлиіерін қалай анықтайды? Организм қабылдаған жалпы энергияны қорекгік затгардың қуат- ты қ құндылығына сүйене отырып анықтайды. Ал, қоректік заттар- дың қуаттық құндылығын анықтау үшін арнаулы аспап-калоримет- риялық құты (бомба) қолданылады. Бомбаның ішіне 1 г зерттелетін зат салынады да, оны таза оттегімен толтырып, элекгр тогын қосып, жағады. ‘Верттелетін зат бөлген жылу мөлшері Джоуль бірлігімен өлшенедъ Калориметриялық бомбада жанғанда 1 г көмірсу 17,6 қДж (4,1 ккал), 1 г белок - 24,3 кДж (5,7 ккал), 1 г м ай - 38,9 кДж (9,3 ккал) энергия бөледі. Организмде белок толык тотықпайды: белок күрамынан бөлінген амин тобынан түзілген несепнәр өзімен бірге 161 біршама энергияны ұстап қалады. Осымен байланысты белокгар орга- низмде 17,6 кДж (4,1 ккал) ғана энергия бөледі. \ Рацион құрамындағы көмірсулар, белокгар жөне майлар мөлшерін анықтағаннан соң, организм қабылдаған энергия мөлшерін есептеп шығаруға болады* Калориметр иялық бомба көмегімен зөрдің, нәжістің құрамындағы энергияны есептеп шығаруға болады. 169-сурақ. О рганизмде қуат алм асуы н қандай әдіст ерм ен зерттейді? Зат алмасу процесі кезінде босанған энергия организмнен жылу түрінде бөлінеді, сондықтан организмдегі жылу алмасуьша қарап энер гия алмасуын анықтауға болады. Бұл мақсатта екі түрлі өдіс қолда- нылады: тура калориметрия жөне жанама калориметрия. Тура калориметрия - организмнен бөлінген жылуды өз бойына сіңіріп алатын күрделі аппарат - калориметриялық камера, қолда- нуға негізделген өдіс. Зертгелетін организм камераш>ің ішіне орналас- тырылады. Камера қабырғасы жылу өткізбейтін материалдармен қап- талады да, оның төбесінде су жүретін калориферлік құбырлар орна- ласады. Су жылу сіңіруші қызметін атқарады. Төжірибе кезінде калориферлік түтікшелерден өткен судың массасы мен температура- сы өлшенеді. Арнаулы термометр арқылы камераның ішкі бетінің температурасын анықтап, оның сыртқы бетінің жылуын сол деңгей- де ұстайды. Калориферліктүтікшелерден өткен судьщ массасьш, оның бастапқы және соңғы температурасын, камера ішіндегі ортаның бас- тапқы және тәжірибе соңындағы температурасын білу арқылы орга низмнен бөлінген жылу мөлшерін есептеп табуға болады. Демек, тура калориметрия әдісімен организм бөлген жылу тікелей анықталады. Жанама калориметрия өдісімен организм бөлген жылу ол қабыл- даған отгегі мен бөлген көмір қыш қыл газы мөлшеріне қарай анық- талады. Оның себебі организмдегі энергия көзі - онда жүретін то- тығу пррцестері болып табылады. Тотығу кезінде отгегі пайдаланып, көмір қы ш қы л газы босанып шығады. Демек, газ алмасуды зертгеу арқылы организмнің энергия шығынын табуға болады. Ол үшін белгілі мерзім ішінде организм қабылдаған оттегі мен бөліп шьпарған көмір қы ш қы л газдың мөлшерін білу керек. Организм 1 л оттегі қабылда- ғанда, немесе 1 л көмір қы ш қы л газын бөлгенде белгілі мөлшерде жылу түзіледі, оны отгегінің немесе көмір қьппқыл газының калория- жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|