Of L. N. Gumilyov Eurasian National University педагогика. Психология. ӘЛеуметтану
жүктеу/скачать 3,76 Mb. Pdf көрінісі
|
| Талқылау
Девиантты мінез-құлықтың көптеген түр- лерінің болуы сол түрлерді бағалайтын көп- теген реттеуші талаптармен байланысты. Осыған байланысты, әлеуметтік ауытқулар- дың сипаттамалары біркелкі емес, сондықтан мінез-құлықтың қай түрін девиантты деп са- науға болатындығын анықтаған кезде зертте- ушілерде келіспеушіліктер кездеседі. Деструктивтіліктің табиғатын зерттеудегі методологиялық құндылық ауытқуларды, ең алдымен, нақты әлеуметтік-тарихи контексте, тұлға мен қоғамның қарым-қатынасында қа- растыратын Э.Фроманың көзқарасымен ұсы- нылған [12]. Әлеуметтік ауытқуларды жіктеу әртүрлі көзқарастардан құрылады. Ғылыми әдебиет- терде келесі негіздерге негізделген типология- лар бар: бұзу субъектісі бойынша, ауытқу дең- гейі бойынша, бұзылған нормалардың түріне сәйкес және т.б. Ауытқудың сипаттамалары мен айырмашылықтары туралы егжей-тег- жейлі біз тек типологиялардың қысқаша си- паттамасын қарастырамыз. Бұзу субъектісі тақырыбына сәйкес жеке және топтық ауытқулар ажыратылады. Егер біріншісінде моральдық-құқықтық талаптар- ды бір адамның бұзуы қарастырылса, онда екіншісінде жағымды нормаларға ашық түр- де қарама-қайшы әрекет етуі «мәдениеті» ұқ- састығын тудыратын девиантты мінез-құлық әлеуметтік топтың көрінісі. Девиантты мі- нез-құлықты ынталандыратын тұтас девиант- ты субмәдениет пайда болады. Ауытқу саласына қарай келесілер болады: мәдени – яғни белгілі бір қоғамның мәдени нормалардан ауытқуы және жеке ұйымдағы психикалық ауытқулар: невроздар, психоло- гия және т.б. Ауытқу деңгейіне қарай, келесідей жікте- леді: бірінші дәрежелі, олар қоғамда қабыл- данған мәдени нормаларға сәйкес келеді және әзіл, қателіктер, эксцентрицийлер ретінде қа- растырылады және екінші дәрежелі деп сана- лады егер адамды - айналадағы әлеуметтік топ немесе ресми ұйымдар моральдық-құқықтық нормаларды бұзушы ретінде ашық таныса, іс- әрекетіне қарай белгілі бір санкциямен байла- нысты болады. Кең мағынада, девиация кез келген ауытқу- ды білдіреді. С.С.Фролов: «Индивид немесе топтың жалпы қабылданған нормаларға сәй- кес келмейтін әрекеті, нәтижесінде олар осы нормаларды бұзады» [13]. Кудряцев бұқа- 30 № 1(134)/2021 Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. Педагогика. Психология. Әлеуметтану сериясы ISSN: 2616-6895, eISSN: 2663-2497 ралық бөліну мен белгілі бір тұрақтылыққа нұсқайды: «Әлеуметтік ауытқулар белгілі бір масса, тұрақтылық және ұқсас әлеумет- тік жағдайлардағы таралумен сипатталатын әлеуметтік нормалардың бұзылуы ретінде анықталуы мүмкін», – деп анықтама береді [14]. Девиантты мінез-құлықты жіктеуді адам қызметінің саласына сәйкес жүргізуге болады. Осыған сәйкес, өндіріс және еңбек саласында экономикалық ұрлық, дұрыс емес басқару және т.б. пайда олады; тарату саласында – па- рақорлық, әлеуметтік паразитизм; саяси өмір саласында – мансапшылдық, бюрократия, ұл- тшылдық, экстремизм; рухани өмір саласын- да – мәдениеттің жетіспеуі; қарым-қатынас саласында дөрекілік, өзімшілдік, дөрекілік, менмендік. Жасөспірімдердің девиантты мінез-құлқын зерттеудің интегралды тәсілі оның бағыты- на қарай девиацияның түрін де зерттеу. Осы негізде келесі түрлер бөлінеді: деструктивті - жеке басына зиян келтіретін ауытқулар (ал- коголизм, нашақорлық, суицид); ассоциа- тивті түрде адамдарға зиян келтіреді (еңбек тәртібін бұзу, бұзақылық); заңға қайшы түр- де – моральдық және құқықтық нормалардың өрескел бұзылуымен байланысты, тұтастай қоғам үшін теріс салдарларға әкеледі (тонау, бандитизм, терроризм) [15]. Әлеуметтік ауытқулардың барлық қара- стырылған жіктеулерін өте шартты және салыстырмалы деп атауға болады, бірінші- ден, әртүрлі ауытқулардың арасында нақты шекаралар жоқ, екіншіден, олардың өзара тәуелділігі бар, үшіншіден, уақыт өткен сай- ын ауытқу өлшемдері тарихи дәуірге байла- нысты, айтарлықтай тәуелді. көптеген басқа факторлар: тұлғаның мінез-құлық мотивтері, көріністердің ашықтығы және конформизм дәрежесі, адамдардың мәдениеті, топтық дәстүрлер, діни нормалар және т.б. Әлеуметтік ауытқулардың барлық қара- стырылған жіктеулерін шартты және салысты- рмалы деп атауға болады. Біріншіден, әртүр- лі ауытқулардың арасында нақты шекаралар жоқ, екіншіден, олардың өзара тәуелділігі бар, үшіншіден, уақыт өткен сайын ауытқу өлшем- дері тарихи дәуірге байланысты, айтарлықтай тәуелді, сәйкесінше, көптеген басқа фак- торлар да әсер етеді: тұлғаның мінез-құлық мотивтері, көріністердің ашықтығы және конформизм дәрежесі, адамдардың мәдени- еті, топтық дәстүрлер, діни нормалар және т.б.[16-18]. жүктеу/скачать 3,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|